เอวํ มติมา, คติมา, ปาปิมา, ชาติมา, ภาณุมา, อายุมา, อายสฺมา, สิริมา, หิริมา, ธิติมา, กิตฺติมา, อิทฺธิมา, ชุติมา , มุติมา, ถุติมา, พุทฺธิมา, จกฺขุมา, พนฺธุมา, โคมา อิจฺจาทิฯ

วิเสสวิธานมุจฺจเตฯ

[125] หิมวโต วา โอ [ก. 94; รู. 105; นี. 252]ฯ

สิมฺหิ หิมวนฺตสทฺทสฺส โอ โหติ วาฯ ‘คสีน’นฺติ โลโปฯ

หิมวนฺโต ปพฺพโต [ธ. ป. 304], หิมวา ปพฺพโตฯ

[126] นฺตสฺส จ ฏ วํเส [ก. 93; รู. 106; นี. 251]ฯ

อํ, เสสุ นฺตสฺส จ นฺตุสฺส จ สพฺพสฺส ฏ โหติ วาฯ

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา หิมว’’นฺติ [อป. เถร 2.47.59] ปาฬิฯ สติมํ, พนฺธุมํ, คุณวสฺส, สติมสฺส, พนฺธุมสฺสฯ

มหาวุตฺตินา กฺวจิ สิมฺหิ เค จ ปเร นฺตุสฺส อตฺตํ โหติ, ‘‘อตุโล นาม นาเมน, ปญฺญวนฺโต ชุตินฺธโร’’ติ [พุ. วํ. 21.10] จ ‘‘คติมนฺโต สติมนฺโต, ธิติมนฺโต จ โย อิสี’’ติ [เถรคา. 1052] จ ‘‘จกฺขุมนฺโต มหายโส’’ติ จ ‘‘ตุยฺหํ ปิตา มหาวีร, ปญฺญวนฺต ชุตินฺธรา’’ติ [อป. เถรี 2.2.389] จ ปาฬีฯ

ปฐมาโยมฺหิ กฺวจิ นฺตุสฺส ฏ โหติ, วคฺคุมุทาตีริยา ปน ภิกฺขู วณฺณวา โหนฺติ [ปารา. 194], เอถ ตุมฺเห อาวุโส สีลวา โหถ [อ. นิ. 5.114], จกฺขุมา อนฺธกา โหนฺติ, เย อิตฺถีนํ วสํ คตา [ชา. อฏฺฐ. 2.3.36], สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุติมา ภวนฺติ [สุ. นิ. 887 (สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา)]ฯ

อิติ คุณวาทิคณราสิฯ

คจฺฉนฺตาทิคณราสิ

[127] นฺตสฺสํ สิมฺหิ [ก. 186; รู. 107; นี. 382-4; ‘ตสฺสํ’ (พหูสุ)]ฯ

สิมฺหิ นฺตสฺส อํ โหติ วาฯ สิโลโปฯ

คจฺฉํ, คจฺฉนฺโต, คจฺฉนฺตา, คจฺฉนฺโต, โภ คจฺฉ, โภ คจฺฉา, โภ คจฺฉํ, โภนฺโต คจฺฉนฺตา, โภนฺโต คจฺฉนฺโต, คจฺฉนฺตํ, คจฺฉนฺเต, คจฺฉนฺเตน, คจฺฉตา, คจฺฉนฺเตหิ, คจฺฉนฺเตภิ, คจฺฉนฺตสฺส, คจฺฉโต, คจฺฉนฺตานํ, คจฺฉตํ, คจฺฉนฺตสฺมา, คจฺฉนฺตมฺหา, คจฺฉนฺตา, คจฺฉตา, คจฺฉนฺเตหิ, คจฺฉนฺเตภิ, คจฺฉนฺตสฺส, คจฺฉโต, คจฺฉนฺตานํ, คจฺฉตํ, คจฺฉนฺตสฺมิํ, คจฺฉนฺตมฺหิ, คจฺฉติ, คจฺฉนฺเต, คจฺฉนฺเตสุฯ

เอวํ กรํ, กุพฺพํ, จรํ, จวํ, ชยํ, ชหํ, ชานํ, ชิรํ, ททํ, ทหํ, ชุหํ, สุณํ, ปจํ, สรํ, ภุญฺชํ, มุญฺจํ, สยํ, สรํ, หรํ, ติฏฺฐํ, ภวิสฺสํ, กริสฺสํ, คมิสฺสํ อิจฺจาทิฯ

วิเสสวิธานมุจฺจเตฯ

‘นฺตสฺส จ ฏ วํเส’ติ อํ, เสสุ นฺตสฺส ฏตฺตํ, ยํ ยญฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํฯ สีลวนฺตํ วิสีลํ วา, วสํ ตสฺเสว คจฺฉติ [ชา. 1.15.181]ฯ กิจฺจานุกฺรุพฺพสฺส กเรยฺย กิจฺจํ [ชา. 1.2.145] – อนุกฺรุพฺพสฺสาติ ปุน กโรนฺตสฺสฯ

มหาวุตฺตินา ปฐมาโยมฺหิ จ สวิภตฺติสฺส นฺตสฺส อํ โหติ, อปิ นุ ตุมฺเห เอกนฺตสุขํ โลกํ ชานํ ปสฺสํ วิหรถ [ที. นิ. 1.425], กสํ เขตฺตํ พีชํ วปํ, ธนํ วินฺทนฺติ มาณวา [เถรีคา. 112], ภรนฺติ มาตาปิตโร, ปุพฺเพ กตมนุสฺสรํ [อ. นิ. 5.39]ฯ

[128] มหนฺตารหนฺตานํ ฏา วา [นี. 387, 712]ฯ

สิมฺหิ เอเตสํ นฺตสฺส ฏา โหติ วาฯ

มหา , มหํ, มหนฺโต, มหนฺตา, มหนฺโต, โภ มห, โภ มหา, โภ มหํ, โภนฺโต มหนฺตา, โภนฺโต มหนฺโต, มหนฺตํฯ

‘นฺตสฺส จ ฏ วํเส’ติ อํมฺหิ นฺตสฺส ฏตฺตํ, ‘‘สุมหํ ปุรํ, ปริกฺขิปิสฺส’’นฺติ [ชา. 2.22.792] ปาฬิ-สุฏฺฐุ มหนฺตํ พาราณสิปุรนฺติ อตฺโถฯ เสสํ คจฺฉนฺตสมํฯ

อรหา ติฏฺฐติฯ ‘นฺตสฺสํ สิมฺหี’ติ สิมฺหิ นฺตสฺส อํ, อรหํ สุคโต โลเก [สํ. นิ. 1.161], อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ [ปารา. 1], อรหนฺตา, อรหนฺโต, อรหนฺตํ, อรหนฺเต, อรหนฺเตน, อรหตา, อรหนฺเตหิ, อรหนฺเตภิ, อรหนฺตสฺส, อรหโต, อรหนฺตานํ, อรหตํ อิจฺจาทิฯ

มหาวุตฺตินา พฺรหฺมนฺตสฺส จ นฺตสฺส ฏา โหติ สิมฺหิ, พฺรหา, พฺรหนฺโต, พฺรหนฺตา, พฺรหนฺโต, พฺรหนฺตํ, พฺรหนฺเต อิจฺจาทิฯ

‘‘สา ปริสา มหา โหติ, สา เสนา ทิสฺสเต มหา’’ติ [ชา. 2.22.771] จ ‘‘มหา ภนฺเต ภูมิจาโล’’ติ [อ. นิ. 8.70] จ ‘‘มหา เต อุปาสก ปริจฺจาโค’’ติ [ชา. อฏฺฐ. 4.13.อกิตฺติชาตกวณฺณนา] จ ‘‘มหา เม ภยมาคต’’นฺติ จ ‘‘พาราณสิรชฺชํ นาม มหา’’ติ [ชา. อฏฺฐ. 1.1.มหาสีลวชาตกวณฺณนา] จ ‘‘มหาสฺส โหนฺติ ปริวารา พฺราหฺมณคหปติกา, มหาสฺส โหนฺติ ปริวารา ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย’’ติ [ที. นิ. 3.204] จ ‘‘มหา วหนฺติ ทุทิฏฺฐิํ, สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา’’ติ จ ปาฬีฯ อตฺร มหาสทฺโท นิปาตปฏิรูปโกปิ สิยาฯ

[129] ภูโตฯ

ภูธาตุสิทฺธโต นฺตสฺส อํ โหติ สิมฺหิฯ สุทฺเธ นิจฺจํ, อุปปเท อนิจฺจํฯ

ภวํ ติฏฺฐติ, สมฺปตฺติํ อนุภวํ, อนุภวนฺโต, ตณฺหํ อภิภวํ, อภิภวนฺโต, ทุกฺขํ ปริภวํ, ปริภวนฺโต ติฏฺฐติ, ภวนฺตา, ภวนฺโต, เห ภวนฺต, เห ภวนฺตา, เห ภวนฺโต, เห ภว, เห ภวา, เห ภวํฯ ‘‘กจฺจิ ภวํ อภิรมสิ อรญฺเญ’’ติ [ชา. 2.18.18] ปาฬิฯ

เห ภวนฺตา, เห ภวนฺโต, ภวนฺตํ, ภวนฺเต, ภวนฺเตน, ภวตา, ภวนฺเตหิ, ภวนฺเตภิ, ภวนฺตสฺส, ภวโต, ภวนฺตานํ, ภวตํ, ภวนฺตสฺมา, ภวนฺตมฺหา, ภวนฺตา, ภวตา, ภวนฺเตหิ, ภวนฺเตภิ, ภวนฺตสฺส, ภวโต, ภวนฺตานํ, ภวตํ, ภวนฺตสฺมิํ, ภวนฺตมฺหิ, ภวติ, ภวนฺเต, ภวนฺเตสุฯ

[130] ภวโต วา โภนฺโต คโยนาเส [ก. 243; รู. 8, 110; นี. 484]ฯ

ค, โย, นา, เสสุ ภวนฺตสฺส โภนฺโต โหติ วาฯ สุตฺตวิภตฺเตน อํ, หิ, นํ, สฺมาทีสุ จฯ

โภนฺตา, โภนฺโต, เห โภนฺต, เห โภนฺตา, เห โภนฺโต, โภนฺตํ, โภนฺเต, โภนฺเตน, โภตา, โภนฺเตหิ, โภนฺเตภิ, โภนฺตสฺส, โภโต, โภนฺตานํ, โภตํ, โภนฺตสฺมา, โภนฺตมฺหา, โภนฺตา, โภตา, โภนฺเตหิ, โภนฺเตภิ, โภนฺตสฺส, โภโต, โภนฺตานํ, โภตํ, โภนฺตสฺมิํ, โภนฺตมฺหิ, โภติ, โภนฺเต, โภนฺเตสุฯ

โภ, ภนฺเตติ ทฺเว วุทฺธิอตฺเถ สิทฺธา อามนฺตนตฺเถ นิปาตา เอว, เตหิ ปรํ ค, โยนํ โลโป, อิโต โภ สุคติํ คจฺฉ [อิติวุ. 83], อุมฺมุชฺชโภ ปุถุสิเล, กุโต นุ อาคจฺฉถ โภ ตโย ชนา [ชา. 1.9.87], ปสฺสถ โภ อิมํ กุลปุตฺตํ, เอหิ ภนฺเต ขมาเปหิ, โส เต ภิกฺขู ขมาเปสิ ‘‘ขมถ ภนฺเต’’ติฯ

ตถา ภทฺทนฺเต, ภทฺทนฺตาติ ทฺเว ‘‘ตุยฺหํ ภทฺทํ โหตุ , ตุมฺหากํ ภทฺทํ โหตู’’ติ อตฺเถ สิทฺธา อามนฺตนนิปาตาว, ‘‘ภทฺทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ [สํ. นิ. 1.249], ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา [ชา. 1.7.108]ฯ ภทฺทนฺต, ภทนฺตสทฺทา ปน ปุริสาทิคณิกา เอวฯ

สนฺตสทฺโท ปน สปฺปุริเส วิชฺชมาเน สมาเน จ ปวตฺโต อิธ ลพฺภติฯ สเมติ อสตา อสํ [ชา. 1.2.16]ฯ สํ, สนฺโต, สนฺตา, สนฺโต, โภสนฺต, โภสนฺตา, โภส, โภ สา, โภ สํ วา, โภนฺโต สนฺตา, โภนฺโต สนฺโตฯ ยํ ยญฺหิ ราช ภชติ, สนฺตํ วา ยทิ วา อสํ [ชา. 1.15.180]ฯ สนฺเต, สนฺเตน, สตาฯ

[131] สโต สพฺพ เภ [ก. 185; รู. 112; นี. 378]ฯ

เภ ปเร สนฺตสฺส สพอาเทโส โหติ วาฯ

สนฺเตหิ, สนฺเตภิ, สพฺภิ, สนฺตสฺส, สโต, สนฺตานํ, สตํ, สนฺตสฺมา, สนฺตมฺหา, สนฺตา, สตา, สนฺเตหิ, สนฺเตภิ, สพฺภิ, สนฺตสฺส, สโต, สนฺตานํ, สตํ, สนฺตสฺมิํ, สนฺตมฺหิ, สติ, สนฺเต, สนฺเตสุฯ สนฺโต สปฺปุริสา โลเก, ทูเรสนฺโต ปกาเสนฺติ [ธ. ป. 304], จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํ [อ. นิ. 4.85], ปหุสนฺโต น ภรติ [สุ. นิ. 91]ฯ

เขเท นิโรเธ จ ปวตฺโต สนฺโต ปุริสาทิคณาทิโก, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ [ธ. ป. 61], สนฺตา โหนฺติ สมิตา นิรุทฺธา อิจฺจาทิฯ

อิติ คจฺฉนฺตาทิคณราสิฯ

ราชาทิยุวาทิคณราสิ

[132] ราชาทิยุวาทีหา [ก. 189; รู. 113; นี. 390-1]ฯ