นปุํสเก ปน –

โภควตี นาม มนฺทิเร, นคเร นิมฺมิเต กญฺจนมเย [ชา. 2.22.1370] อิจฺจาทิฯ

วาติ กิํ? วนปฺปคุมฺโพฯ

กฺวจีติ กิํ? ปุริโสฯ

มหาวุตฺตินา ปฐมาโยนญฺจ กฺวจิ เฏ โหติฯ พาเล จ ปณฺฑิเต จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสนฺติ [ที. นิ. 1.168], กฺวจิ โยนํ ปกติ โหติ, วเน วาฬมิคา เจว, อจฺฉโกกตรจฺฉโย, พหูหิ ปริปนฺถโย [ชา. 2.22.255], กฺยสฺส พฺยปถโย อสฺสุ อิจฺจาทิฯ

[114] ทิวาทิโต [ก. 206; รู. 165]ฯ

ทิวาทีหิ สฺมิํโน ฏิ โหติฯ

ทิวิ-เทวโลเกตฺยตฺโถฯ

อาทิสทฺเทน อส ภุวิ, นิจฺจํ วาคโมฯ อยฺยสทฺทมฺหา มหาวุตฺตินา อาลปเน ค, โยนํ โฏ โหติ วาฯ โภ อยฺโย อยฺย วา, โภนฺโต อยฺโย อยฺยา วาฯ เสสํ ปุริสสมํฯ

ปุริสาทิราสิ นิฏฺฐิโตฯ

มโนคณราสิ

มโน, มนา, โภ มน, โภ มนา, โภนฺโต มนาฯ

[115] มนาทีหิ สฺมิํสํนาสฺมานํ สิโสโอสาสา [ก. 181-2, 184; รู. 95-97; นี. 373-4, 376-7]ฯ

เตหิ สฺมิํ, ส, อํ, นา, สฺมานํ กเมน สิ, โส, โอ, สา, สา โหนฺติ วาฯ

มนํ , มโน, มเน, มเนน, มนสา, มเนหิ, มเนภิ, มนสฺส, มนโส, มนานํ, มนสฺมา, มนมฺหา, มนสา, มนา, มเนหิ, มเนภิ, มนสฺส, มนโส, มนานํ, มนสฺมิํ, มนมฺหิ, มนสิ, มเน, มเนสุฯ

ตโม, ตโป, เตโช, สิโร, อุโร, วโจ, รโช, โอโช, อโย, ปโย, วโย, สโร, ยโส, เจโต, ฉนฺโท, รธตา, อโห อิจฺจาทิ มโนคโณฯ

อิทํ มโนคณลกฺขณํฯ กฺริยากมฺเม โอทนฺโต, นาทีนํ สาทิตา, สมาสตทฺธิตมชฺเฌ โอทนฺโต จาติฯ

โย เว ทสฺสนฺติ วตฺวาน, อทาเน กุรุเต มโน [ชา. 1.15.61], กสฺสปสฺส วโจ สุตฺวา, ตโป อิธ ปกฺรุพฺพติ [สํ. นิ. 1.204], เจโต ปริจฺจ ชานาติ [ที. นิ. 1.242], สิโร เต พาธยิสฺสามิ อิจฺจาทิฯ

มนสา เจ ปสนฺเนน [ธ. ป. 2], วิปฺปสนฺเนน เจตสา [ชา. 2.22.551], วจสา มนสา เจว, วนฺทา เม เต ตถาคเต [ปริตฺตปาฬิ อาฏานาฏิยสุตฺต]ฯ เอกูนติํโส วยสา [ที. นิ. 2.214], เตชสา ยสสา ชลํ [วิ. ว. 857], ตปสา อุตฺตโม สตฺโต, ฆเตน วา ภุญฺชสฺสุ ปยสา วา, วนฺทามิ สิรสา ปาเท [ชา. 2.20.68], เย เอตา อุปเสวนฺติ, ฉนฺทสา วา ธเนน วา [ชา. 2.21.350], อุรสา ปนุทิสฺสามิ [ชา. 2.22.1833], อยสา ปฏิกุชฺฌิโต [อ. นิ. 3.36] อิจฺจาทิฯ

น มยฺหํ มนโส ปิโย [ชา. 1.10.11], เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ [ปารา. 18], เจตโส สมนฺนาหาโร, สาธุ ขลุ ปยโส ปานํ, สาวิตฺตี ฉนฺทโส มุขํ [ม. นิ. 2.400] อิจฺจาทิฯ

สาธุกํ มนสิ กโรถ [ที. นิ. 2.3], เอตมตฺถํ เจตสิ สนฺนิธาย, สิรสิ อญฺชลิํ กตฺวา [อป. เถร 1.41.82], อุรสิโลโม, ปาปํ อกาสิ รหสิ อิจฺจาทิฯ

มโนธาตุ, มโนมยํ, ตโมขนฺธํ ปทาลยิ, ตโปธโน, เตโชธาตุ, สิโรรุหา เกสา, สโรรุหํ ปทุมํ, รโชหรณํ วตฺถํ, โอโชหรณา สาขา, อโยปตฺโต, วโยคุณา อนุปุพฺพํ ชหนฺติ, ยโสธรา เทวี, เจโตยุตฺตา ธมฺมา, ฉนฺโทวิจิติปกรณํ, รโหคโต จินฺเตสิ, อโหรตฺตานมจฺจเย [สํ. นิ. 1.112] อิจฺจาทิฯ

มหาวุตฺตินา อหมฺหา สฺมิํโน นิ จ อุ จ โหติ, ตทหนิ, ตทหุฯ รหมฺหา สฺมิํโน โอ โหติ, มาตุคาเมน สทฺธิํ เอโก เอกาย รโห นิสีทติ [ปารา. 452], รโห ติฏฺฐติ, รโห มนฺเตติฯ

มโนคณราสิ นิฏฺฐิโตฯ

มนาทิคณราสิ

[116] โกธาทีหิฯ

เอเตหิ นาวจนสฺส สา โหติ วาฯ

โกธสา, โกเธน, อตฺถสา, อตฺเถนฯ

[117] นาสฺส สา [ก. 181; รู. 95; นี. 373]ฯ

ปทาทีหิ นาวจนสฺส สา โหติ วาฯ

ปทสา, ปเทน, พิลสา, พิเลนฯ