ตฺวาทิวิการราสิ

อถ ตฺวา, ตฺวาน, ตุนานํ วิกาโร วุจฺจเตฯ

อิ, กร, หนฯ

[758] อิโต จฺโจฯ

อิธาตุมฺหา ปรสฺส ตฺวาสฺส จฺโจ โหติ วาฯ

เปจฺจ, สเมจฺจ, อภิสเมจฺจ, อเวจฺจ, อนฺเวจฺจ, อเปจฺจ, อุเปจฺจ, สมุเปจฺจ, อธิจฺจ, อติจฺจ, ปฏิจฺจฯ

วาติ กิํ? อุเปตฺวา, สมุเปตฺวา, อธิยิตฺวาฯ

[759] สาธิกรา รจฺจริจฺจา [ก. 598; รู. 643; นี. 1203; ‘สาสาธิกรา จจริจฺจา’ (พหูสุ)]ฯ

สนฺต, อธิปรา กรมฺหา ตฺวาสฺส รจฺจ, ริจฺจา โหนฺติ วา, สุตฺตวิภตฺตํ อิธ ลพฺภติฯ

สกฺกจฺจ, ‘สกฺกจฺจ’นฺติ พินฺทาคโม, อธิกิจฺจฯ

วาติ กิํ? สกฺกตฺวา, สกฺกริตฺวา, อธิกริตฺวาฯ

สุตฺตวิภตฺเต-อตฺตํ นิรํกจฺจ ปิยานิ เสวติ [ชา. 2.21.461], อภิสงฺขจฺจ โภชนํฯ

[760] หนา รจฺโจ [ก. 598; รู. 643; นี. 1203ฯ ‘สาสาธิกรา จจริจฺจา’ (พหูสุ)]ฯ

หนมฺหา ตฺวาสฺส รจฺโจ โหติ วา สมาเสฯ สุตฺตวิภตฺเตน หรมฺหาปิฯ

อาหจฺจ, อุหจฺจ, วิหจฺจ, สํหจฺจ, อุปหจฺจฯ

วาติ กิํ? อาหนิตฺวา, อุหนิตฺวา, วิหนิตฺวา, สํหนิตฺวาฯ

หรมฺหิ-สา โน อาหจฺจ โปเสติ [ชา. 2.22.2334 (อาหตฺว)], ตโต อุทกมาหจฺจฯ

ทิส-เปกฺขเนฯ

[761] ทิสา วานวา ส จ [ก. 599; รู. 644; นี. 1204; ‘…ส จ’ (พหูสุ)]ฯ

ทิสมฺหา ตฺวาสฺส วาน, วา โหนฺติ วา, ทิสสฺส จ สสฺส ส โหติ, ปรรูปนิเสธนมิทํฯ

ทิสฺวาน, ทิสฺวาฯ

วาติ กิํ? ปสฺสิตฺวาฯ

ขา, ญา, ทา, ธา, หา, กิ, ขิ, จิ, ชิ, นี, ลี, สิ, ภูฯ

‘ปฺโย วา ตฺวาสฺส สมาเส’ติ ตฺวาสฺส โย, มหาวุตฺตินา วิกปฺเปน กฺวจิ ยโลโป, สํปุพฺโพ ขา-ญาเณ, สงฺขาย, สงฺขา, ปฏิสงฺขาย, ปฏิสงฺขา, อญฺญาย, อญฺญา, อภิญฺญาย, อภิญฺญา, ปริญฺญาย, ปริญฺญาฯ

สมาเสติ กิํ? ญตฺวาฯ

วาติ กิํ? อาชานิตฺวา, อภิชานิตฺวา, ปริชานิตฺวาฯ

อธิฏฺฐาย, อธิฏฺฐา, ปติฏฺฐาย, ปติฏฺฐาฯ

สมาเสติ กิํ? ฐตฺวาฯ

วาติ กิํ? อธิฏฺฐหิตฺวา, ปติฏฺฐหิตฺวาฯ มหาวุตฺตินา อิตฺตํ, อุปฏฺฐิตฺวาฯ

อาทาย, อุปาทาย, อุปาทาฯ

สมาเสติ กิํ? ทตฺวาฯ

วาติ กิํ? อาทิยิตฺวา, สมาทิยิตฺวา, ‘อู พฺยญฺชนสฺสา’ติ อีอาคโม, ‘ทาสฺสิยง’อิติ สุตฺเตน สเร ปเร สมาเส อิยาเทโสฯ

[762] ตุํยานาฯ

ตฺวาสฺส ตุญฺจ ยานญฺจ โหนฺติ กฺวจิ สมาเสฯ

พหุลาธิการา คาถายํ อสมาเสปิ, เนกฺขมํ ทฏฺฐุ เขมโต [สุ. นิ. 426], กิมพฺภุตํ ทฏฺฐุ มรู ปโมทิตา, พินฺทุโลโปฯ

อภิหตฺตุํ ปวาเรยฺย, ‘‘อภิหฏุ’’นฺติปิ ปาโฐ, สํโยคาทิสฺส โลโป ตสฺส ฏตฺตํฯ ‘‘อภิหฏฺฐุ’’นฺติปิ [ปาจิ. 2.243] ปฐนฺติฯ พฺยญฺชนํ น สเมติฯ

อาทิยาน, อุปาทิยานฯ วิธาย, นิธาย, สนฺธาย, โอธาย, สโมธาย, วิทหิตฺวา, นิทหิตฺวา, โอทหิตฺวา, สโมทหิตฺวาฯ ปหาย, วิหาย, โอหาย, หิตฺวา, ชหิตฺวาฯ

อิวณฺเณสุ ปฺยสฺส ทฺวิตฺตํ, วิกฺกิยฺย, วิกฺกิณิตฺวาฯ

วิเจยฺย ทานํ ทาตพฺพํ [เป. ว. 329], ‘อูลสฺเส’ติ อิสฺส เอตฺตํ, วิจินิตฺวา, วิเนยฺย, วิเนตฺวา, วินยิตฺวา, อลฺลีย, อลฺลียิตฺวา, ปฏิสลฺลีย, ปฏิสลฺลียิตฺวา, ยาคโมฯ

[763] ปฺเย สิสฺสา [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

ปฺเย ปเร สิสฺส อา โหติฯ

นิสฺสาย, อุปนิสฺสาย, อปสฺสาย, อปสฺสยิตฺวา, อวสฺสาย, อวสฺสยิตฺวาฯ

วาติ กิํ? อธิเสตฺวา, อธิสยิตฺวาฯ

ภู-สตฺตายํ, รสฺสตฺตํ, สมฺภุยฺย, วิภุยฺย, อนุภุยฺย, อธิภุยฺย, ปริภุยฺย, อภิภุยฺยฯ

สมาเสติ กิํ? ภุตฺวา, เอทนฺเตสุ มหาวุตฺตินา เอสฺส อาตฺตํ, นิชฺฌาย, นิชฺฌายิตฺวา, อุปนิชฺฌาย, อุปนิชฺฌายิตฺวา, อภิชฺฌาย, อภิชฺฌายิตฺวาฯ

พฺยญฺชนนฺตธาตูสุ ‘วคฺคลเลหิ เต’ติ สุตฺเตน จวคฺค, ปวคฺค, สกาเรหิ ยสฺส ปุพฺพรูปตฺตํฯ ตวคฺเค ‘ตวคฺควรณานํ เย จวคฺคพยญา’ติ ตวคฺคสฺส จวคฺโค, ตโต ยสฺส ปุพฺพรูปตฺตํ, วิปจฺจ, ปริปจฺจ, วิมุจฺจ, อธิมุจฺจฯ

มหาวุตฺตินา ยโลโป ทีโฆ จ, อาปุจฺฉา, อนาปุจฺฉา, วิภชฺช, สํวิภชฺช, วิสชฺช, นิสชฺช, ปฏินิสชฺชฯ

อุชฺฌ-วิสคฺเค, ยโลโป, อุชฺฌ, อุชฺฌิย, อุชฺฌิตฺวาฯ

กติ-เฉทเน, กจฺจ, วิกจฺจ, กนฺติตฺวา, วิกนฺติตฺวาฯ

นิกร-วญฺจเน, นิกจฺจ กิตวสฺเสว [สํ. นิ. 1.35]ฯ

ปต-คติยํ, ปจฺจ, นิปจฺจ, ปติตฺวา, นิปติตฺวาฯ

กถ-กถเน, สากจฺฉฯ

ปท-คติยํ, ปชฺช, อาปชฺช, นิปชฺช, วิปชฺช, สมฺปชฺช, อุปสมฺปชฺช, ปฏิปชฺชฯ

‘อู พฺยญฺชนสฺสา’ติ อีอาคเม ‘ปทาทีนํ ยุก’อิติ ยาคโม, ปุพฺพรูปํ, ปชฺชิย, ปชฺชิยาน, อาปชฺชิย, อาปชฺชิยาน, นิปชฺชิย, วิปชฺชิย, สมฺปชฺชิย, ปฏิปชฺชิยฯ

อาปุพฺพ สท-ฆฏฺฏเน, อาสชฺช นํ ตถาคตํ [อิติวุ. 89], กาโกว เสลมาสชฺชฯ เฉชฺช, ฉิชฺช, ฉินฺทิย, อจฺฉิชฺช, อจฺฉินฺทิย, วิจฺฉิชฺช, วิจฺฉินฺทิย, ปริจฺฉิชฺช, ปริจฺฉินฺทิย, เภชฺช, ภิชฺช, สมฺภิชฺช, ปฏิสมฺภิชฺช, ภินฺทิย, สมฺภินฺทิยฯ

พุธ-ญาเณ, พุชฺฌ, สมฺพุชฺฌ, อภิสมฺพุชฺฌ, พุชฺฌิย, พุชฺฌิยาน, ‘‘มรีจิกูปมํ อภิสมฺพุทฺธาโน’’ติ ปาฬิ, ทาเทเส อสฺส โอตฺตํ กตฺวา สิทฺธา ยถา ‘อนุปาทิยาโน’ติฯ

วธ-หิํสายํ , วชฺฌ, วชฺฌิยฯ

วิธ-ตาฬเน, วิชฺฌ, วิชฺฌิยฯ

ขน-วิเลขเน, ขญฺญ, ขณิย, นาสฺส ณตฺตํฯ

ปวคฺเค –

ขิปฺป, นิขิปฺป, สํขิปฺป, ขิปิย, สํขิปิยฯ

ลพิ-อวสํสเน, ยโลโป, อาลมฺพ, วิลมฺพ, อวลมฺพฯ

ลุพิ-สนฺถมฺภเน, ทณฺฑโมลุมฺพ ติฏฺฐติ, ฌานโมลุมฺพ วตฺตติฯ

อุปุพฺโพ อุทฺธรเณ ‘‘อุลฺลุมฺพตุ มํ ภนฺเต สงฺโฆ’’ติ [มหาว. 71 (อุลฺลุมฺปตุ)] อาทีสุ วิย, อุลฺลุมฺพ, อารพฺภ, สมารพฺภ, ลพฺภา, อุปลพฺภา, ทีโฆฯ

ปกฺกมฺม, อกฺกมฺม, วิกฺกมฺม, นิกฺขมฺม, โอกฺกมฺม, อภิกฺกมฺม, อติกฺกมฺม, ปฏิกฺกมฺม, อาคมฺม, สงฺคมฺมฯ

สม-อุปธารเณฯ นิสมฺม ราช กยิรา, นานิสมฺม ทิสมฺปติ [ชา. 1.4.128 (นิสมฺม ขตฺติโย)]ฯ

สมุ-สนฺติยํ เขเท จ, อุปสมฺม, วูปสมฺม, วิสฺสมฺมฯ

กส-กฑฺฒเน, อปกสฺสฯ

ทิส-เปกฺขเน, อาทิสฺส, อุทฺทิสฺส, โอทิสฺส, อปทิสฺสฯ

ผุส-สมฺผสฺเสฯ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตีกโรติ [อ. นิ. 4.195]ฯ

วส-นิวาเสฯ อุปวสฺสํ โข ปน กตฺติกเตมาสปุณฺณมํ [ปารา. 653 (กตฺติกปุณฺณมํ)], พินฺทาคโมฯ

วิส-ปเวสเน, ปวิสฺส, นิวิสฺส, อภินิวิสฺส อิจฺจาทิฯ

อิติ ตฺวาทิวิการราสิฯ

ปจฺจยวิการราสิ นิฏฺฐิโตฯ

ปกติรูปราสิ