ฐาเทสราสิ

อิสุ , อาส, เอส, กส, กิส, กิลิส, กุส, ฆุส, ชุส, ตุส, ทิส, ทุส, ทํส, นส, ปิส, ปุส, ปุจฺฉ, ผุส, ภสฺส, ภชฺช, มช, มส, มุส, วสฺส, วิส, สช, สิส, สิลิส, หส, หสฺส, หํสฯ

[738] สานนฺตรสฺส ตสฺส โฐ [ก. 573; รู. 626; นี. 1176 (โถกํ วิสทิสํ)]ฯ

สการนฺเตหิ ธาตูหิ ปรสฺส อนนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฐ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ, ‘จตุตฺถทุติเยสฺเวส’นฺติ สํโยคาทิสฺส ปฐมตฺตํฯ

อิสุ-อิจฺฉา, กนฺตีสุ, อิจฺฉียเตติ อิฏฺโฐ, ปริยิฏฺโฐฯ

อาส-อุปเวสเน, วิปริตโต อาสติ อุปวีสตีติ วิปลฺลฏฺโฐฯ

กส-วปฺปเน วิเลขเน จฯ

[739] กสสฺสิม จ วา [ก. 573; รู. 626; นี. 1176 (โถกํ วิสทิสํ)]ฯ

กสมฺหา ปรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฐ โหติ, กสสฺส อาทิสรมฺหา ปรํ อิม จ โหติ วาฯ

กสฺสิตฺถาติ กิฏฺฐํ-สสฺสํ, กฏฺฐํ วาฯ

อุปปุพฺโพ อาสนฺเน, อุปกฏฺโฐฯ

วิปุพฺโพ ปวาเส, วูปกฏฺโฐฯ

กิส-หานิมฺหิ, ปฏิกิฏฺโฐ, นิหีโนติ อตฺโถฯ

กิลิส-วิพาธเน อุปตาเป จ, กิลิสฺสตีติ กิลิฏฺโฐ, สํกิลิฏฺโฐ, อุปกฺกิลิฏฺโฐฯ

กุส-อกฺโกเส, อกฺโกสียิตฺถาติ อกฺกุฏฺโฐฯ อกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทนฯ

ฆุส-สทฺเท , โฆสียิตฺถาติ ฆุฏฺโฐ, สงฺฆุฏฺโฐฯ อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺฐํ [สํ. นิ. 1.46]ฯ อุคฺฆุฏฺโฐฯ

ชุส-เสวายํ, ชุสียิตฺถาติ ชุฏฺโฐฯ

ตุส-ปีติมฺหิ, ตุสฺสิตฺถาติ ตุฏฺโฐ, สนฺตุฏฺโฐฯ

ทิส-เปกฺขเน, ปสฺสียิตฺถาติ ทิฏฺโฐ, สนฺทิฏฺโฐฯ

ทิสี-กถเน, อุทฺทิสียิตฺถาติ อุทฺทิฏฺโฐ, นิทฺทิสียิตฺถาติ นิทฺทิฏฺโฐ, อปทิสียิตฺถาติ อปทิฏฺโฐฯ

ทุส-ทูสเน, ทุสียิตฺถาติ ทุฏฺโฐฯ

ทํส-ทํสเน, ทํสียิตฺถาติ ทฏฺโฐ, นิคฺคหีตโลโปฯ

นส-อทสฺสเน, นสฺสิตฺถาติ นฏฺโฐ, วินฏฺโฐฯ

ปิส-จุณฺณิเย, ปิสียิตฺถาติ ปิฏฺฐํฯ

ปุส-โปสเน, โปสียิตฺถาติ ปุฏฺโฐ, ปรปุฏฺโฐฯ

ผุส-สมฺผสฺเส, ผุสียิตฺถาติ ผุฏฺโฐ, สมฺผุฏฺโฐฯ

ภสฺส-กถเน จวเน จ, ภสฺสิตฺถาติ ภฏฺโฐ, อาภฏฺโฐฯ

มส-อามสเน วิชฺฌเน จ, มสียิตฺถาติ มฏฺโฐ, อามฏฺโฐ, โอมฏฺโฐ, อุมฺมฏฺโฐฯ สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ [สํ. นิ. 1.21]ฯ

มุส-นสฺสเน, มุสฺสิตฺถาติ มุฏฺโฐ, ปมุฏฺโฐ, สมฺมุฏฺโฐฯ

วสฺส-เสจเน, วสฺสิตฺถาติ วุฏฺโฐ-เทโว, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํฯ

วิส-ปเวสเน, ปวิสิตฺถาติ ปวิฏฺโฐ, นิวิฏฺโฐ, อุปวิฏฺโฐฯ

สิส-เสเส, อวเสสิตฺถาติ อวสิฏฺโฐฯ

วิปุพฺโพ วิเสสเน, วิเสสิตฺถาติ วิสิฏฺโฐฯ

สิลิส-สิเลสเน, สิลิสฺสิตฺถาติ สิลิฏฺโฐฯ

หส-หาเส, หสิตฺถาติ หฏฺโฐ, ปหฏฺโฐฯ

หสฺส, หํสธาตุโย สทิสา เอวฯ

ปุจฺฉ-ปุจฺฉายํฯ

[740] ปุจฺฉาทิโต [ก. 571; รู. 626; นี. 1176]ฯ

ปุจฺฉาทีหิ ปรสฺส อนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฐ โหติฯ

ปุจฺฉียิตฺถาติ ปุฏฺโฐฯ

ภชฺช-ภชฺชเน, ภชฺชิตฺถาติ ภฏฺฐํ-ธญฺญํฯ

มช-สุทฺธิยํ, สุฏฺฐุ มชฺชิตฺถาติ สมฺมฏฺโฐ-ภูมิภาโคฯ

สช-สํสคฺคาทีสุ, สํสชฺชิตฺถาติ สํสฏฺโฐ, วิสฏฺโฐ, นิสฏฺโฐ, โอสฏฺโฐฯ

ยช-ปูชายํฯ

[741] ยชสฺส ยสฺส ฏิยี [ก. 610; รู. 627; นี. 1215]ฯ

ยชสฺส ยการสฺส ฏิ, ยิอาเทสา โหนฺติ กานุพนฺเธ ปจฺจยตกาเร ตฺวาทิวชฺชิเตฯ

ยชิตฺถาติ อิฏฺโฐ, ยิฏฺโฐฯ

ติปจฺจยมฺหิ-ปริเยสนํ ปริเยฏฺฐิฯ

เอส-คเวสเน, เอสนํ เอฏฺฐิ, ปริเยฏฺฐิ, ตุสฺสนํ ตุฏฺฐิ, สนฺตุฏฺฐิ, ทสฺสนํ ทิฏฺฐิ, สนฺทิฏฺฐิ, วสฺสนํ วุฏฺฐิ, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํฯ วิสชฺชนํ วิสฏฺฐิฯ

ตฺวาทีสุ-ทิส-เปกฺขเน, ‘ทิสสฺส ปสฺสทสฺสทสาททกฺขา’ติ สุตฺเตน ทิสสฺส ทสาเทโส, มหาวุตฺตินา วการโลโป, ทฏฺฐา, ทฏฺฐาน, ทฏฺฐุนฯ

‘ตุํยานา’ติ ตฺวาปจฺจยสฺส ตุํอาเทโสฯ เนกฺขมํ ทฏฺฐุ เขมโต [สุ. นิ. 426], คาถาวเสน นิคฺคหีตโลโปฯ

ตุํ, ตเวสุ-ทฏฺฐุํ, ทฏฺฐเว, ปุจฺฉนํ ปุฏฺฐุํ, ปุฏฺฐเวฯ

ตพฺพมฺหิ-ตุสฺสิตพฺพนฺติ ตุฏฺฐพฺพํ, โตฏฺฐพฺพํ, ปสฺสิตพฺพนฺติ ทฏฺฐพฺพํ, ปุจฺฉิตพฺพนฺติ ปุฏฺฐพฺพํ, ผุสิตพฺพนฺติ โผฏฺฐพฺพํฯ

อิติ ฐาเทสราสิฯ

ฒาเทสราสิ

[742] ทหา โฒ [ก. 576; รู. 607; นี. 1179]ฯ

ทหมฺหา ปรสฺส อนนฺตรสฺส ปจฺจยตการสฺส โฒ โหติ, ปรรูปตฺเต สํโยคาทิสฺส ตติยตฺตํฯ

ทห-ทยฺหเน, ทยฺหิตฺถาติ ทฑฺโฒฯ

[743] พหสฺสุม จ [ก. 576; รู. 607; นี. 1179]ฯ

พหมฺหา ปรสฺส อนนฺตรสฺส ตสฺส โฒ โหติ, พหสฺส อาทิสรมฺหา อุม จ โหติฯ

พห-วุทฺธิยํ, อพหีติ พุฑฺโฒ, พสฺส โว, วุฑฺโฒฯ

ติมฺหิ-พหนํ วุฑฺฒิฯ

[744] โลโป วฑฺฒา ติสฺส [‘ตฺติสฺส’ (พหูสุ)]ฯ

วฑฺฒมฺหา ปรสฺส ติปจฺจยสฺส ตการสฺส โลโป โหติฯ

วฑฺฒ-วฑฺฒเน, วฑฺฒนํ วุฑฺฒิฯ

อิติ ฒาเทสราสิฯ