ตฺวาทีสุ –

[728] ตุํตุนตพฺเพสุ วาฯ

กรธาตุสฺส ร-การสฺส อา โหติ วา ตุํ, ตุน, ตพฺเพสุฯ ตุนสทฺเทน ตฺวาน, ตฺวาปิ สงฺคยฺหนฺติฯ

[729] กรสฺสา ตเวฯ

กรสฺส ร-การสฺส อา โหติ ตเวปจฺจยมฺหิฯ

กาตุํ, กาตเว, กาตุน, กาตพฺพํฯ

ยถา กรสฺส, ตถา มหาวุตฺตินา หรสฺส รูปํ สิชฺฌติ, หาถุํ, หาตเว, หาตุนฯ เตสํ ตุณฺเฑน หาตูน, มุญฺเจ ปุพฺพกตํ อิณํ [ชา. 1.14.10]ฯ

ตฺวามฺหิ อาสฺส อิตฺตํ, อาหิตฺวา, โสณฺฑายุทกมาหิตฺวา [ชา. 1.10.9 (…หตฺวา)]ฯ

อิติ วิสํโยครูปราสิฯ

สทิสสํโยครูปราสิ

อถ สทิสสํโยครูปราสิ วุจฺจเตฯ

ตุปจฺจยมฺหิ –

[730] ปรรูปมยกาเร พฺยญฺชเนฯ

ยการวชฺชิเต พฺยญฺชนปจฺจเย ปเร สพฺพธาตูนํ อนฺตพฺยญฺชโน ปรรูปํ อาปชฺชเตฯ

กโรตีติ กตฺตา, กาตุํ อรหติ, กาตุํ สกฺโกติ, กรณสีโล, กรณธมฺโม, สกฺกจฺจํ วา กโรตีติ อตฺโถฯ ภรตีติ ภตฺตา, หรตีติ หตฺตาฯ

ตฺวาทีสุ ร-การสฺส อาตฺตํ, สํโยเค ปเร รสฺสตฺตญฺจ, กตฺวา, กตฺวานฯ

ปรรูปตฺตํ, กตฺตุน, กตฺตุํ, กตฺตพฺพํ, ภรณํ ภตฺตุํ, ภตฺตเว, หรณํ หตฺตุํ, อภิหตฺตุํ, หตฺตเวฯ

อาป, ณาป, ขิป, คุป, จช, ญป, ญาป, ตป, ทีป, ธูป, ปท, ภช, ภุช, มท, มิท, ยุช, ริจ, รนฺช, ลิป, ลุป, วจ, วตุ, วท, วป, วิจ, สนฺช, สิจ, สมฺภุ, สูจ, สูท, สุปฯ

ธาตฺวนฺตพฺยญฺชนสฺส ปรรูปตฺตํ, ตปจฺจยมฺหิ วิปุพฺโพ อาปพฺยาปเน, พฺยาปยติ ขิปฺปํ ญาณพฺยาปเนน พฺยาปิตุํ สกฺโกตีติ พฺยตฺโต, วิยตฺโตฯ

ปริปุพฺโพ ปริยาปุณเน ปหุตฺเต จ, ปริยตฺโตฯ

สํปุพฺโพ ปริปุณฺณภาเว, สมาปยิตฺถาติ สมตฺโต, ปริสมตฺโตฯ

อาปุพฺโพ ณาป-เปสเน, อาณาปียิตฺถาติ อาณตฺโตฯ

ขิป-ขิปเน, ขิปียิตฺถาติ ขิตฺโต-ทณฺโฑ, ขิตฺตา-มตฺติกา, ขิตฺตํ-เลฏฺฏุฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ ปกฺขิตฺโต, อุกฺขิตฺโต, นิกฺขิตฺโต, วิกฺขิตฺโต, โอกฺขิตฺโต, สํขิตฺโตฯ

คุป-คุตฺติยํ, โคปียิตฺถาติ คุตฺโต, สํคุตฺโตฯ

จช-จาเค, จชียิตฺถาติ จตฺโตฯ

อุป-ปญฺญาปเน, ปญฺญปียิตฺถาติ ปญฺญตฺโต-วินโย, ปญฺญตฺตํสิกฺขาปทํ, ปญฺญตฺตํ-อาสนํฯ

ญาป-ญาปเน, วิกติธาตุ นาเมสา การิตนฺตตฺตา, ปญฺญาปียิตฺถาติ ปญฺญตฺโต, สญฺญาปียิตฺถาติ สญฺญตฺโต, วิญฺญาปียิตฺถาติ วิญฺญตฺโตฯ

ตป-สนฺตาเป, อตปฺปีติ ตตฺโต, สนฺตตฺโตฯ

ทีป-ทิตฺติยํ, อทีปิตฺถาติ ทิตฺโต, ปทิตฺโต, อาทิตฺโตฯ

ธูป-โสณฺฑิเย , ธูปติ, อธูปิ, ธูปิสฺสตีติ ธุตฺโต, สุราธุตฺโต, อกฺขธุตฺโต [สุ. นิ. 106]ฯ

ปท-คติยํ, อปชฺชีติ ปตฺโต, นิปตฺโต, สมฺปตฺโตฯ

ภช-สมฺภตฺติยํ, ภชตีติ ภตฺโต, สมฺภตฺโตฯ

วิปุพฺโพ ปุถกฺกรเณ, วิภชิตฺถาติ วิภตฺโตฯ

ภุช-ปาลน, พฺยวหรเณสุ, ภุญฺชิตฺถ, ภุญฺชียิตฺถาติ วา ภุตฺโต, ปริภุตฺโตฯ

มท-อุมฺมาเท, มชฺชิตฺถาติ มตฺโต, สมฺมตฺโต, ปมตฺโต, อุมฺมตฺโตฯ

มิท-สิเนหเน, มิชฺชตีติ มิตฺโตฯ

ยุช-โยเค, ยุญฺชตีติ ยุตฺโต, ปยุตฺโต, อุยฺยุตฺโต, นิยุตฺโต, วิยุตฺโต, สํยุตฺโต, สญฺญุตฺโตฯ

ริจ-วิริญฺจเน, ริญฺจตีติ ริตฺโตฯ

รนฺช-ราเค, รญฺชตีติ รตฺโต, สารตฺโต, วิรตฺโตฯ

ลิป-ลิมฺปเน, ลิมฺปียิตฺถาติ ลิตฺโต, อุลฺลิตฺโต, อวลิตฺโตฯ

ลุป-อทสฺสเน, ลุปฺปตีติ ลุตฺโตฯ

วจ-วิยตฺติยํ วาจายํฯ

[731] วจาทีนํ วสฺสุฏ วา [ก. 579; รู. 629; นี. 1182]ฯ

วจาทีนํ วสฺส อุฏ โหติ วา กานุพนฺเธ ต-การปจฺจเย ตฺวาทิวชฺชิเตฯ

วุจฺจิตฺถาติ อุตฺโต-ธมฺโม, อุตฺตา-กถา, อุตฺตํ-วจนํ, นิรุตฺโต, นิรุตฺตา, นิรุตฺตํ, ราคโมฯ

[732] อสฺสุฯ

วจาทีนํ อสฺส อุ โหติ กานุพนฺเธ ต-การปจฺจเย ตฺวาทิวชฺชิเตฯ

วุตฺโต-ธมฺโม, วุตฺตา-กถา, วุตฺตํ-วจนํฯ

วตุ-วตฺตเน, วตฺตตีติ วตฺโต, ปวตฺโต, นิวตฺโตฯ

วป-พีชนิกฺเขเป, วปียิตฺถาติ วุตฺตํ-พีชํ, ‘อสฺสู’ติ อุตฺตํฯ

วิจ-วิเวจเน, วิวิจฺจิตฺถาติ วิวิตฺโตฯ

สนฺช-สงฺเค, สญฺชตีติ สตฺโต, อาสตฺโต, วิสตฺโตฯ

สิจ-เสจเน, สิญฺจียิตฺถาติ สิตฺโต, อาสิตฺโต, อวสิตฺโต, อภิสิตฺโตฯ

สูจ-สูจเน, อตฺถํ สูเจตีติ สุตฺตํฯ

สูท-ปคฺฆรเณ, อตฺถํ สูทตีติ สุตฺตํฯ

สุป-โสปฺปเน, สุปตีติ สุตฺโต อิจฺจาทิฯ

ติปจฺจยมฺหิ-พฺยาปนํ พฺยตฺติ, วิยตฺติ, ปริยาปุณนํ ปริยตฺติ, สมาปนํ สมตฺติ, ปริสมตฺติ, อาณาปนํ อาณตฺติ, โคปนํ คุตฺติ, ญาปนํ ญตฺติ, ปญฺญาปนํ ปญฺญตฺติ, สญฺญาปนํ สญฺญตฺติ, วิญฺญาปนํ วิญฺญตฺติฯ

ตป-ตปฺปเน, ตปฺปนํ ติตฺติ, มหาวุตฺตินา อสฺส อิตฺตํฯ

ทีปนํ ทิตฺติ, ปชฺชนํ ปตฺติ, อาปตฺติ, อุปฺปตฺติ, นิปฺปตฺติ, วิปตฺติ, สมฺปตฺติ, ภชนํ ภตฺติ, สมฺภตฺติ, ภุญฺชนํ ภุตฺติ, ยุญฺชนํ ยุตฺติ, ริญฺจนํ ริตฺติ, นิทฺธาเรตฺวา วุจฺจติ อตฺโถ เอตายาติ นิรุตฺติ, วุจฺจติ สุตฺตสฺส อตฺโถ เอตายาติ วุตฺติฯ ‘‘วิวรียติ สุตฺตสฺส อตฺโถ เอตายาติ วุตฺตี’’ติปิ วทนฺติฯ วตฺตนํ วุตฺติ, ชีวิตวุตฺติ, ตทายตฺตวุตฺติ, ‘อสฺสู’ติ อสฺส อุตฺตํฯ วิเวจนํ วิวิตฺติ, สชฺชนํ สตฺติ, อาสตฺติ, วิสตฺติ อิจฺจาทิฯ

ตุปจฺจยมฺหิ-ขิปตีติ ขิตฺตา, โคเปตีติ คุตฺตา, จชตีติ จตฺตาฯ

อิธ ฉิท, ภิทาทโยปิ วตฺตพฺพา, ฉินฺทตีติ เฉตฺตา, ภินฺทตีติ เภตฺตา, ภชตีติ ภตฺตา, ภุญฺชตีติ ภุตฺตา, โภตฺตา, ยุตฺตา, ริตฺตา, ลิตฺตา, ลุตฺตา, วจติ วทตีติ วา วตฺตา, วิวิจฺจตีติ วิวิตฺตา, สญฺชตีติ สตฺตา, สุปฺปตีติ สุตฺตา อิจฺจาทิฯ

ตวนฺตุปจฺจยมฺหิ-ขิปิตฺถาติ ขิตฺตวา, โคปิตฺถาติ คุตฺตวา, จชิตฺถาติ จตฺตวา, ฉินฺทิตฺถาติ เฉตฺตวาฯ

ภช-ปุถกฺกรเณ, ภาชิตฺถาติ ภตฺตวา, วิภตฺตวา, อภุญฺชีติ ภุตฺตวา, อยุญฺชีติ ยุตฺตวา อิจฺจาทิฯ

ตาวีปจฺจยมฺหิ-ขิตฺตาวี, คุตฺตาวี, จตฺตาวี, เฉตฺตาวี, วิภตฺตาวี, เภตฺตาวี, ภุตฺตาวี, ยุตฺตาวี อิจฺจาทิฯ

ตฺวาทีสุ ปรรูปตฺเต มหาวุตฺตินา ติณฺณํ พฺยญฺชนานํ อาทิพฺยญฺชนสฺส โลโป, เฉตฺวา, เฉตฺวาน, เฉตฺตุน, วิภตฺวา, วิภตฺวาน, วิภตฺตุน, ภุตฺวา, ภุตฺวาน, ภุตฺตุน อิจฺจาทิฯ

ตุํ, ตเวสุ-เฉตฺตุํ, เฉตฺตเว, เฉตุํ, เฉตเว วา, อาทิพฺยญฺชนสฺส โลโปฯ วิภตฺตุํ, วิภตฺตเว, เภตฺตุํ, เภตฺตเว, โภตฺตุํ, โภตฺตเว, อาทิวุทฺธิ อิจฺจาทิฯ

ตพฺพปจฺจเย-เฉตฺตพฺพํ, เฉตพฺพํ วา, เภตฺตพฺพํ, โภตฺตพฺพํ, วุจฺจตีติ วตฺตพฺพํ อิจฺจาทิฯ

อิติ สทิสสํโยครูปราสิฯ

วคฺคนฺตรูปราสิ

อถ วคฺคนฺตรูปราสิ วุจฺจเตฯ

กมุ, กิลมุ, ขนุ, ขมุ, คมุ, ตนุ, ติมุ, ทมุ, ภมุ, มน, ยมุ, วมุ, สมุ, หนฯ

[733] มนานํ นิคฺคหีตํฯ

มการ, นการนฺตานํ ธาตูนํ อนฺโต มกาโร นกาโร จ นิคฺคหีตํ โหติ ยการวชฺชิเต พฺยญฺชเน ปเรฯ ‘วคฺเค วคฺคนฺโต’ติ นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตตฺตํฯ

กมุ-ปาทคมเน, ปกฺกมิตฺถาติ ปกฺกนฺโต, ปาเทน อกฺกมิตฺถาติ อกฺกนฺโต, อุกฺกนฺโต, วิกฺกนฺโต, นิกฺขนฺโต, ‘นิโต กมสฺสา’ติ กสฺส ขตฺตํ, สงฺกนฺโต, โอกฺกนฺโต, อวกฺกนฺโต, อปกฺกนฺโต, อติกฺกนฺโต, ปฏิกฺกนฺโต, กสฺส ทฺวิตฺตานิฯ

กิลมุ-เขเท, กิลมิตฺถาติ กิลนฺโตฯ

ติมุ-อทฺทภาเว, เตมยิตฺตาติ ตินฺโตฯ

ทมุ-ทมเน, ทมิตฺถาติ ทนฺโตฯ

ภมุ-อนวตฺถาเน, ภมิตฺถาติ ภนฺโต, วิพฺภนฺโตฯ

มน-ญาเณ, มนตีติ มนฺโตฯ

วมุ-อุคฺคิลเน, วมิตฺถาติ วนฺโตฯ

สมุ-สนฺติยํ, สมฺมตีติ สนฺโต, อุปสนฺโต, วูปสนฺโตฯ

สมุ-เขเท, สมฺมติ ขิชฺชตีติ สนฺโต อิจฺจาทิฯ

ติปจฺจยมฺหิ-กามนํ กนฺติ, นิกามนํ นิกนฺติ, ปกฺกมนํ ปกฺกนฺติ, ขมนํ ขนฺติ, ตนนํ ตนฺติ, ทมนํ ทนฺติ, ภมนํ ภนฺติ, วิพฺภนฺติ, มนนํ มนฺติ, สมนํ สนฺติ อิจฺจาทิฯ