สจฺจาเปติ , สจฺจาเปนฺติ, อตฺถวิภาคํ กโรติ อตฺถาเปติ, อตฺถาเปนฺติ, เพทสตฺถํ กโรติ เพทาเปติ, เพทาเปนฺติ, สุกฺขํ กโรติ สุกฺขาเปติ, สุกฺขาเปนฺติ, สุขํ กโรติ สุขาเปติ, สุขาเปนฺติ, ทุกฺขํ กโรติ ทุกฺขาเปติ, ทุกฺขาเปนฺติ, อุณฺหํ กโรติ อุณฺหาเปติ, อุณฺหาเปนฺติ อิจฺจาทิฯ

อปุตฺตํ ปุตฺตมิว อาจรติ ปุตฺตียติ, ปุตฺตียิตุํ อิจฺฉตีติ อตฺเถ ‘ตุํสฺมา โลโป จิจฺฉายํ เต’ติ สปจฺจโยฯ

[714] ยถิฏฺฐํ สฺยาทิโน [ก. 458; รู. 461; นี. 939; จํ. 5.1.8; ปา. 6.1.3]ฯ

อิจฺฉียตีติ อิฏฺฐํ, ยํ ยํ อิฏฺฐํ ยถิฏฺฐํฯ ‘‘ยมิฏฺฐ’’นฺติปิ ปาโฐฯ สฺยาทฺยนฺตสฺส ยถิฏฺฐํ เอกสฺสรํ อาทิภูต’มญฺญํ วา ทฺเวรูปํ โหติ, น ตฺยาทิสฺส วิย อาทิภูตเมวาติ อตฺโถฯ ‘อู พฺยญฺชนสฺสา’ติ อู อาคโมฯ

อาทิมฺหิ ทฺวิตฺเต-ปุปฺปุตฺตียิสติฯ

มชฺเฌ ทฺวิตฺเต-ปุตฺติตฺตียิสติฯ

อกมลํ กมลํ ภวติ กมลายติ, กมลายิตุํ อิจฺฉตีติ กกมลายิสติ, กมมลายิสติ, กมลลายิสติ อิจฺจาทิฯ

อิติ นามธาตุราสิฯ

อิติ นิรุตฺติทีปนิยา นาม โมคฺคลฺลานทีปนิยา

ตฺยาทิกณฺโฑ นาม อาขฺยาตกณฺโฑ

นิฏฺฐิโตฯ

7. กิตกณฺฑ

ธาตฺวนฺตวิการราสิ

วิสํโยครูปราสิ

อถ ธาตุปจฺจยสํสิทฺธํ กาล, การก, ลิงฺค, สงฺขฺยา, กฺริยาเภททีปกํ ทพฺพปฺปธานวาจกํ กิตกปทํ ทีปิยเตฯ

ตตฺถ อตีตาทโย กาลเภโท นามฯ

กตฺตา จ กมฺมญฺจ กรณญฺจ สมฺปทานญฺจ อปาทานญฺจ อธิกรณญฺจ ภาโว จาติ สตฺต สาธนานิ การกเภโท นามฯ

อิตฺถิลิงฺคาทีนิ ลิงฺคเภโท นามฯ

เอกตฺต, พหุตฺตเภโท สงฺขฺยาเภโท นามฯ

ตสฺสีลกฺริยา, ตทฺธมฺมกฺริยา, ตสฺสาธุการกฺริยา, อตฺตมานกฺริยา, อภิกฺขญฺญกฺริยา, อรหกฺริยา, สกฺกกฺริยา, เปสนกฺริยา, อติสคฺคกฺริยา, ปตฺตกาลาโรจนกฺริยา, อวสฺสมฺภาวีกฺริยาทโย กฺริยาเภโท นามฯ

‘‘คมนํ ภวติ, ปจนํ ชานาติ’’ อิจฺจาทีสุ ปจฺจยตฺถภูโต ภาโว นาม สาธนรูโป โหติฯ ชาติ วิย สงฺขตธมฺมสฺส ธาตฺวตฺถภูตาย สาธฺยกฺริยาย สาธกตฺตา ลิงฺคตฺตยยุตฺโต จ โหติ, กฺริยา, กาโร, กรณนฺติ สิทฺธตฺตา สงฺขฺยาเภทยุตฺโต จ โหติ-นานาธาตฺวตฺถานญฺจ กตฺตุ, กมฺมานญฺจ กาลาทีนญฺจ เภเทน สรูปเภทสพฺภวโต, ตสฺมา โสปิ ทพฺเพ เอว สงฺคยฺหตีติ กตฺวา ‘ทพฺพปฺปธานวาจก’นฺติ วุตฺตํฯ เสสํ สพฺพํ ตฺยาทิกณฺเฑ ภาวสาธนวินิจฺฉเย วุตฺตเมวฯ