รุธาทิคณ

อถ รุธาทิคโณ วุจฺจเตฯ

‘กตฺตรี’ติ ปทํ วตฺตเต, ตญฺจ พหุลาธิการา วิกรณานํ กตฺตริ นิพนฺธํ ภาว, กมฺเมสุ อนิพนฺธํ วิกปฺเปน ปวตฺติํ ทีเปติ, ตสฺมา ภาว, กมฺเมสุ จ การิตรูเปสุ จ วิกรณานํ ปวตฺติ เวทิตพฺพา โหตีติฯ

ฉิท, ภิท, ภุช, มุจ, ยุช, ริจ, รุธ, ลิป, วิท, สิจ, สุภฯ

[660] มญฺจ รุธาทีนํ [ก. 446; รู. 509; นี. 926; จํ. 1.1.93; ปา. 3.1.78]ฯ

รุธาทีหิ กฺริยตฺเถหิ กตฺตริ โล โหติ, เตสญฺจ รุธาทีนํ ปุพฺพนฺตสรมฺหา ปรํ นิคฺคหีตํ อาคจฺฉติ, มานุพนฺโธ ปุพฺพนฺตทีปนตฺโถ, อกาโร อุจฺจารณตฺโถ, จสทฺเทน รุธ, สุภาทีหิ อิ, อี, เอ, โอปจฺจเย สงฺคณฺหาติ, นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตตฺตํฯ

รุนฺธติฯ

ฉิท-ทฺวิธากรเณ, ฉินฺทติ, ฉินฺทนฺติฯ

กมฺเม กฺโย, ‘ตวคฺควรณานํ เย จวคฺคพยญา’ติ ยมฺหิ ธาตฺวนฺตสฺส จวคฺคตฺตํ, ‘วคฺคลเสหิ เต’ติ ยสฺส ปุพฺพรูปตฺตํฯ ฉิชฺชติ, ฉิชฺชนฺติฯ

‘ครุปุพฺพา รสฺสา เร นฺเตนฺตีน’นฺติ จตุนฺนํ นฺเต, นฺตีนํ เรตฺตํ, ฉินฺทเต, ฉิชฺชเต, ฉิชฺชนฺเต, ฉิชฺชเรฯ

อิมินา นิคฺคหีตาคโม, ฉินฺทียติ, ฉินฺทียนฺติ, ฉินฺทียเต, ฉินฺทียนฺเตฯ

การิเต-เฉเทติ, เฉทยติ, เฉทาเปติ, เฉทาปยติ, ฉินฺเทติ, ฉินฺทยติ, ฉินฺทาเปติ, ฉินฺทาปยติฯ

อีอาทิมฺหิ-อจฺฉินฺทิ , ฉินฺทิ, อจฺฉินฺทุํ, ฉินฺทุํ, อจฺฉินฺทิํสุ, ฉินฺทิํสุฯ

มหาวุตฺตินา ธาตฺวนฺตสฺส จฺโฉ ปุพฺพสฺส ทฺวิตฺตญฺจ, อจฺเฉจฺฉิ ตณฺหํ, วิวตฺตยิ สํโยชนํ [อิติวุ. 53], ‘‘อจฺเฉชฺชี’’ติปิ ทิวาทิปาโฐ ทิสฺสติ, อจฺเฉจฺฉุํ วต โภ รุกฺขํ [ชา. 2.22.1788]ฯ

กมฺเม-อจฺฉิชฺชิ, ฉิชฺชิ, อจฺฉินฺทิยิ, ฉินฺทิยิฯ

การิเต-เฉเทสิ, กณฺณนาสญฺจ เฉทยิ [ชา. 1.4.49], ฉินฺเทสิ, ฉินฺทยิฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ-‘ลภวสฉิทคมภิทรุทานํ จฺฉง’อิติ สฺเสน สห ธาตฺวนฺตสฺส จฺโฉ, เฉจฺฉติ, ฉินฺทิสฺสติ, เฉจฺฉนฺติ, ฉินฺทิสฺสนฺติ, เฉจฺฉสิ, เฉจฺฉต, เฉจฺฉามิ, เฉจฺฉาม, ฉินฺทิสฺสามฯ

สฺสาทิมฺหิ-อจฺเฉจฺฉา, อจฺฉินฺทิสฺสา, อจฺเฉจฺฉํสุ, อจฺฉินฺทิสฺสํสุฯ

ภิท-วิทารเณ, ภินฺทติ, ภินฺทนฺติฯ

กมฺเม-ภิชฺชติ, ภิชฺชนฺติ, ภิชฺชเร, ภินฺทิยติ, ภินฺทิยนฺติฯ

การิเต-ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทติ [มหาว. 107], เภทยติ, เภทาเปติ, เภทาปยติ, ภินฺเทติ, ภินฺทยติ, ภินฺทาเปติ, ภินฺทาปยติฯ

กมฺเม-เภทียติ, เภทาปียติฯ

อีอาทิมฺหิ-อภินฺทิ, ภินฺทิ, อภินฺทุํ, ภินฺทุํ, อภินฺทิํสุ, ภินฺทิํสุฯ

กมฺเม-อภิชฺชิ, ภิชฺชิ, อภินฺทิยิ, ภินฺทิยิฯ

การิเต-อเภเทสิ, เภเทสิ, อเภทยิ, เภทยิ, เภทาเปสิ, เภทาปยิฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ-‘ลภวส…’อิจฺจาทินา สฺเสน สห ทสฺส จฺโฉ, เภจฺฉติ, ภินฺทิสฺสติ, เภจฺฉนฺติ, ภินฺทิสฺสนฺติ, เภจฺฉสิ, เภจฺฉถ, เภจฺฉามิ, เภจฺฉาม, ภินฺทิสฺสาม, ‘‘ตํ เต ปญฺญาย เภจฺฉามี’’ติ [สุ. นิ. 445] ปาฬิฯ

สฺสาทิมฺหิ-อจฺเฉจฺฉา, อจฺฉินฺทิสฺสาอิจฺจาทิฯ

ภุช-ปาลน, พฺยวหรเณสุ, ภุญฺชติ, ภุญฺชนฺติฯ

กมฺเม-ภุชฺชติ, ภุชฺชนฺติฯ

การิเต-โภเชติ, โภชยติ, โภชาเปติ, โภชาปยติฯ

กมฺเม-โภชียติ, โภชาปียติฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ-‘วจภุชมุจวิสานํ กฺขง’อิติ สฺเสน สห ธาตฺวนฺตสฺส กฺโข, อาทิวุทฺธิ, โภกฺขติ, ภุญฺชิสฺสติ, โภกฺขนฺติ, โภกฺขสิ, โภกฺขถ, โภกฺขามิ, โภกฺขาม, ภุญฺชิสฺสามฯ

สฺสาทิมฺหิ-อโภกฺขา, อภุญฺชิสฺสา, อโภกฺขํสุ, อภุญฺชิสฺสํสุ อิจฺจาทิฯ

มุจ-โมจเน, มุญฺจติ, มุญฺจนฺติ, มุญฺจเรฯ

กมฺเม-มุจฺจติ, มุจฺจนฺติ, มุญฺจียติ, มุญฺจียนฺติฯ

การิเต-โมจาเปติ, โมจาปยติฯ

อีอาทิมฺหิ-อมุญฺจิ, มุญฺจิ, อมุญฺจิํสุ, มุญฺจิํสุฯ

การิเต-อโมเจสิ, โมเจสิ, อโมจยิ, โมจยิ, อโมเจสุํ, โมเจสุํ, อโมจยุํ, โมจยุํ, อโมจิํสุ, โมจิํสุ, อโมจยิํสุ, โมจยิํสุฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ-สฺเสน สห จสฺส กฺโข, โมกฺขติ, มุญฺจิสฺสติ, โมกฺขนฺติ มารพนฺธนา [ธ. ป. 37]ฯ น เม สมณ โมกฺขสิ [สํ. นิ. 1.140]ฯ โมกฺขถ, โมกฺขามิ, โมกฺขาม, มุญฺจิสฺสามฯ

สฺสาทิมฺหิ-อโมกฺขา , โมกฺขา, อมุญฺจิสฺสา, มุญฺจิสฺสา, อโมกฺขํสุ, โมกฺขํสุ, อมุญฺจิสฺสํสุ, มุญฺจิสฺสํสุฯ

ยุช-โยเค, ยุญฺชติ พุทฺธสาสเน, อารภตีติ อตฺโถ, ยุญฺชนฺติ, ปมาทมนุยุญฺชนฺติ, พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา [ธ. ป. 26]ฯ ยุญฺชสิ, ยุญฺชถ พุทฺธสาสเน [สํ. นิ. 1.185]ฯ ยุญฺชามิ, ยุญฺชามฯ

กมฺเม-ยุญฺชียติ, ยุญฺชียนฺติฯ

การิเต-โยเชติ, ปโยเชติ, นิโยเชติ, อุยฺโยเชติ, โยชยติ, ปโยชยติ, นิโยชยติ, อุยฺโยชยติฯ

กมฺเม-โยชียติ, ปโยชียติ, นิโยชียติ, อุยฺโยชียติฯ

รุธ-อาวรเณ, รุนฺธติ, รุนฺธิติ, รุนฺธีติ, รุนฺเธติ, รุนฺโธติ, รุนฺธนฺติ, โอรุนฺธติ, อวรุนฺธติ, รุนฺธาเปติ, รุนฺธาปยติ, อวโรเธติ, อวโรธยติ, อุปโรเธติ, อุปโรธยติ, โรธาเปติ, โรธาปยติฯ

กมฺเม-อวโรธียติ อิจฺจาทิฯ

ลิป-ลิมฺปเน, ลิมฺปติ, ลิมฺปนฺติฯ

กมฺเม-ลิมฺปียติฯ

การิเต-ลิมฺเปติ, ลิมฺปยติ, ลิมฺปาเปติ, ลิมฺปาปยติ, เลเปติ, เลปยติ, เลปาเปติ, เลปาปยติ อิจฺจาทิฯ

วิท-ปฏิลาเภ, วินฺทติ, วินฺทนฺติฯ

กมฺเม-วินฺทียติ, วินฺทียนฺติฯ

การิเต-วินฺเทติ, วินฺทยติ, วินฺทาเปติ, วินฺทาปยหิฯ

อีอาทิมฺหิ-อวินฺทิ , วินฺทิ, อุทงฺคเณ ตตฺถ ปปํ อวินฺทุํ [ชา. 1.1.2], อวินฺทิํสุ, วินฺทิํสุ อิจฺจาทิฯ

สิจ-เสจเน, สิญฺจติ, สิญฺจนฺติฯ

กมฺเม-สิญฺจียติ, สิญฺจียนฺติฯ

การิเต-สิญฺเจติ, สิญฺจยติ, สิญฺจาเปติ, สิญฺจาปยติ, สิญฺเจยฺย วา สิญฺจาเปยฺย วา [ปาจิ. 140] อิจฺจาทิฯ

สุภ-สมฺปหาเร, โย โน คาโวว สุมฺภติ [ชา. 2.22.2132]ฯ สุมฺภนฺติ, สุมฺภสิ, สุมฺภถ, ภูมิํ สุมฺภามิ เวคสา [ชา. 1.5.51], สุมฺภาม, สุมฺภิติ, สุมฺภีติ, สุมฺเภติ, สุมฺโภติ อิจฺจาทิฯ

คหธาตุปิ อิธ สงฺคหิตาฯ คห-อุปาทาเนฯ ‘มญฺจ รุธาทีน’นฺติ นิคฺคหีเตน สห ลปจฺจโยฯ

[661] โณ นิคฺคหีตสฺส [ก. 490; รู. 518; นี. 982]ฯ

คหธาตุมฺหิ อาคตสฺส นิคฺคหีตสฺส โณ โหติฯ มหาวุตฺตินา วิกปฺเปน ลสฺส ทีโฆฯ

คณฺหาติ, คณฺหติ วา, คณฺหนฺติ, คณฺหสิ, คณฺหถ, คณฺหามิ, คณฺหามฯ

กมฺเม-คณฺหียติ, คณฺหียนฺติฯ

‘หสฺส วิปลฺลาโส’ติ ห, ยานํ วิปริยาโย, คยฺหติ, คยฺหนฺติ, คยฺหเรฯ

การิเต-คาเหติ, คาหยติ, คาหาเปติ, คาหาปยติ อิจฺจาทิฯ

[662] คหสฺส เฆปฺโป [ก. 489; รู. 519; นี. 901]ฯ

นฺต, มาน, ตฺยาทีสุ คหสฺส เฆปฺปาเทโส โหติ วาฯ

เฆปฺปติ , เฆปฺปนฺติฯ

กมฺเม-เฆปฺปียติ, เฆปฺปียนฺติฯ

อีอาทิมฺหิ-อคณฺหิ, คณฺหิฯ

มหาวุตฺตินา นิคฺคหีตโลโป, อิอุอาคมสฺส เอตฺตํ, อคฺคเหสิ, ปฏิคฺคเหสิ, อนุคฺคเหสิ, อคฺคณฺหิํสุ, คณฺหิํสุฯ อคฺคเหสุํ, ปฏิคฺคเหสุํ, อนุคฺคเหสุํฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ-คณฺหิสฺสติ, คเหสฺสติ, คณฺหิสฺสนฺติ, คเหสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ

รุธาทิคโณ นิฏฺฐิโตฯ

ทิวาทิคณ

อถ ทิวาทิคโณ วุจฺจเตฯ

อิธ ธาตูนํ กโม อนฺตกฺขรวเสน วตฺตพฺโพ สพฺพโส สทิสรูปตฺตาฯ

มุจ, วิจ, ยุช, ลุช, วิช, คท, ปท, มท, วิท, อิธ, กุธ, คิธ, พุธ, ยุธ, วิธ, สิธ, สุธ มน, หน, กุป, ทีป, ลุป, วป, สุป, ทิวุ, สิวุ, ตส, ตุส, ทิส, ทุส, สิส, สุส, ทห, นห, มุหฯ

[663] ทิวาทีหิ ยก [ก. 447; รู. 510; นี. 928; จํ. 1.1.87; ปา. 3.1.69]ฯ

ทิวาทีหิ กฺริยตฺเถหิ กตฺตริ กานุพนฺโธ ยปจฺจโย โหติฯ

ทิพฺพติฯ

มุจ-มุตฺติยํ, ยสฺส ปุพฺพรูปตฺตํ, มุจฺจติ, วิมุจฺจติฯ อกมฺมกตฺตา สุทฺธกมฺมรูปํ น ลพฺภติฯ