เมนู

ปเล-คติยํ , ปลายติ, ปลายนฺติฯ

มิเล-หานิยํ, มิลายติ, มิลายนฺติฯ

‘‘ฌานํ, อุชฺฌานํ, นิชฺฌานํ, ตาณํ, ปริตฺตาณํ, โวทานํ, นิทฺทานํ, คิลาโน, ปลาโต, มิลาตนฺติ’’อาทีสุ ยโลโปฯ

อิติ ภูวาทิคเณ เอทนฺตธาตุรูปํฯ

ภูวาทิคเณ สรนฺตธาตูนํ ตฺยาทฺยนฺตรูปานิ นิฏฺฐิตานิฯ

พฺยญฺชนนฺตธาตุ

อวุทฺธิกรูป

ตุทาทิคณ

อถ พฺยญฺชนนฺตธาตุรูปานิ วุจฺจนฺเตฯ ตานิ จ อวุทฺธิก, สวุทฺธิกวเสน ทุวิธานิ โหนฺติฯ ตตฺถ อวุทฺธิกานิ ตาว วุจฺจนฺเตฯ

ขิป, คุห, ตุท, ทิส, ปิส, ผุส, ลิข, วธาทิ

อิธ ธาตูนํ อนฺตสฺสโร อุจฺจารณตฺโถ, โส รูปวิธาเน นปฺปยุชฺชเตฯ

[628] ตุทาทีหิ โก [ก. 445; รู. 433; นี. 925; จํ. 1.1.92; ปา. 3.1.77]

ตุทาทีหิ กานุพนฺโธ อปจฺจโย โหติฯ กานุพนฺโธ อวุทฺธิทีปนตฺโถฯ

ขิป-ขิปเน, ขิปติ, ปกฺขิปติ, อุกฺขิปติ, โอกฺขิปติ, นิกฺขิปติ, วิกฺขิปติ, ปฏิกฺขิปติ, สํขิปติฯ

กมฺเม-ขิปียติฯ

การิเต-ขิเปติ , ขิปยติ, ขิปาเปติ, ขิปาปยติ, เขเปติ, เขปยติ วา, อุทกํ เขเปติ, ตณฺหํ เขเปติ, ขยาเปตีติ อตฺโถฯ

คุห-สํวรเณ, คุหติ, นิคฺคุหติฯ

กมฺเม-คุหิยติฯ

การิเต คุสฺส ทีโฆ, คูเหติ, คูหยติ, คูหาเปติ, คูหาปยติฯ

กมฺเม-คูหาปียติฯ

ฆฏ-เจตายํ, ฆฏติฯ

กมฺเม-ฆฏียติฯ

การิเต-ฆเฏติ, ฆฏยติ, ฆฏาเปติ, ฆฏาปยติฯ

ตุท-พฺยธเน, พฺยธนํ วิชฺฌนํ, ตุทติ, วิตุทติฯ

อสฺส เอตฺเต-ตุเทติ, ตุเทนฺติฯ

กมฺเม-ตุทียติฯ

‘ตวคฺควรณานํ เย จวคฺคพยญา’ติ ทสฺส ชตฺตํฯ ‘วคฺคลเสหิ เต’ติ ยสฺส ปุพฺพรูปตฺตํ, ตุชฺชติฯ

การิเต-ตุเทติ, ตุทยติ, ตุทาเปติ, ตุทาปยติฯ

ทิสี-อุทฺทิสเน, อุทฺทิสนํ สรูปโต กถนํฯ อุทฺทิสติ, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ [มหาว. 152], นิทฺทิสติ, นิทฺทิสนฺติ, อปทิสติ, อปทิสนฺติฯ

กมฺเม-อุทฺทิสียติ, อุทฺทิสียนฺติฯ

การิเต-อาจริโย สิสฺสํ ปาฬิธมฺมํ อุทฺทิสาเปติ, อุทฺทิสาปยติ, วาเจตีติ อตฺโถฯ ปาเฐสุ ปน สทฺวยมฺปิ ทิสฺสติฯ

นุท-ขิปเน , นุทติ, ปนุทติ, วิโนเทติ, ปฏิวิโนเทติ วาฯ

กมฺเม-ปนุทียติ, ปนุชฺชติฯ

การิเต-ปนุเทติ, ปนุทยติ, ปนุทาเปติ, ปนุทาปยติฯ

ปิส-สํจุณฺเณ, ปิสติฯ

กมฺเม-ปิสียติฯ

การิเต-ปิเสติ, ปิสยติ, ปิสาเปติ, ปิสาปยติฯ

ผุส-สมฺผสฺเส ปตฺติยญฺจ, ผุสติ, ผุสนฺติ ธีรา นิพฺพานํ [ธ. ป. 23], วชฺชํ นํ ผุเสยฺย [ปารา. 409; จูฬว. 344]

กมฺเม-ผุสียติฯ

การิเต-ผุเสติ, ผุสยติ, ผุสาเปติ, ผุสาปยติฯ

ลิข-เลขเน, ลิขติ, สลฺลิขติ, วิลิขติฯ

การิเต-ลิเขติ, สลฺลิเขติ, วิลิเขติฯ

วธ-หิํสายํ, วธติ, วเธติฯ

กมฺเม-วธียติฯ

ยมฺหิ ธสฺส ฌตฺตํ, ยสฺส ปุพฺพรูปํฯ ‘จตุตฺถทุติเยสฺเวสํ ตติยปฐมา’ติ ฌสฺส ตติยชตฺตํ, วชฺฌติ, วชฺฌนฺติ, วชฺฌเรฯ อิเม สตฺตา หญฺญนฺตุ วา วชฺฌนฺตุ วา [ม. นิ. 1.60]

การิเต-วเธติ, วธยติ, วธาเปติ, วธาปยติ, สามิโก ปุริสํ มคฺคํ คเมติ, คมยติ, คมาเปติ, คมาปยติ อิจฺจาทีนิปิ อิธ วตฺตพฺพานิฯ

อิติ ตุทาทิคโณฯ

สวุทฺธิกรูป

อถ สวุทฺธิกรูปานิ วุจฺจนฺเตฯ

อส-ภุวิ, อาส-นิวาเส อุปเวสเน จ, อิสุ-อิจฺฉา, กนฺตีสุ, กมุ-ปทคมเน, กุส-อกฺโกเส, คมุ-คติมฺหิ, ชรวโยหานิมฺหิ, ชน-ชนเน, มร-ปาณจาเค, ยมุ-อุปรเม, รุท-อสฺสุวิโมจเน กนฺทเน จ, รุห-ชนเน, ลภ-ลาเภ, วจ, วท-วิยตฺติยํ วาจายํ, วิท-ญาเณ, วส-นิวาเส, วิสปเวสเน, สท-คตฺยา’วสาเน, หน-หิํสายํ, หรหรเณฯ

ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, กตฺตริ โล, อส-ภุวิ, สตฺตายนฺติ อตฺโถฯ

[629] ตสฺส โถ [ก. 494; รู. 495, 500; นี. 989, 991]

อตฺถิโต ปรสฺสติ, ตูนํ ตสฺส โถ โหติฯ

‘ปรรูปมยกาเร พฺยญฺชเน’ติ สุตฺเตน พฺยญฺชเน ปเร ธาตฺวนฺตสฺส ปรรูปตฺตํ, ‘จตุตฺถทุติเยสฺเวสํ ตติยปฐมา’ติ สุตฺเตน ปรรูปสฺส ทุติยสฺส ปฐมตฺตํฯ

ธนํ เม อตฺถิฯ

เอตฺถ จ ‘‘อตฺถิ ตฺวํ เอตรหิ, น ตฺวํ นตฺถิ, อตฺถิ อหํ เอตรหิ, นาหํ นตฺถิ, ปุตฺตา มตฺถิ ธนา มตฺถิ [ธ. ป. 62], อตฺถิ อิมสฺมิํ กาเย เกสา’’ติ [ขุ. ปา. 3.ทฺวิติํสาการ] อาทีสุ อตฺถิสทฺโท อาขฺยาตปฏิรูปโก กตฺตุวาจโก นิปาโตฯ

‘‘อตฺถีติ โข กจฺจายน อยเมโก อนฺโต, นตฺถีติ ทุติโย อนฺโต’’ติ [สํ. นิ. 2.15] จ ‘‘อตฺถิปจฺจโย, นตฺถิปจฺจโย’’ติ [ปฏฺฐา. 1.1.ปจฺจยุทฺเทส] จ เอวมาทีสุ นามปฏิรูปโกฯ ตถา นตฺถิสทฺโทฯ