มฺหิ-หาเส , อุมฺเหติ, อุมฺหยติ, วิมฺเหติ, วิมฺหยติ, น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ [ชา. 1.2.93]ฯ

กมฺเม-อุมฺหียติ, วิมฺหียติฯ

การิเต ปุพฺพสฺสรโลโป, สเจ มํ นาคนาสูรู, อุมฺหาเยยฺย ปภาวตีฯ สเจ มํ นาคนาสูรู, ปมฺหาเยยฺย ปภาวตี [ชา. 2.20.17]ฯ

อิติ ภูวาทิคเณ อิวณฺณนฺตธารูปํฯ

อุวณฺณนฺตธาตุรูป

จุ-จวเน, ชุ-สีฆคมเน, ถุ-อภิตฺถวเน, ทุ-คติยํ อุปตาเป จ, ภู-สตฺตายํ, ยุ-มิสฺสเน คติยญฺจ, รุ-สทฺเท, พฺรู-วิยตฺติยํ วาจายํ, สุ-สนฺทเน ชนเน จ, สู-ปสวเน, หุ-ทาเน ภกฺขเน ปูชายํ สตฺติยญฺจ, หู-สตฺตายํฯ

ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ‘กตฺตริ โล’ติ ลปจฺจโย, อุวณฺณสฺส อวาเทโส, ‘ทีโฆ สรสฺสา’ติ สกมฺมิกธาตูนํ กฺยมฺหิ ทีโฆฯ

จุ-จวเน, จวติ, จวนฺติฯ

ณิมฺหิ-จาเวติ, จาวยติฯ

ชุ-สีฆคมเน, ชวติ, ชวนฺติฯ

ถุ-อภิตฺถวเน, อภิตฺถวติ, อภิตฺถวนฺติฯ

‘พหุล’นฺติ อธิกตตฺตา กฺยมฺหิ กฺวจิ วุทฺธิ, อวาเทโส, อภิตฺถวียติ, อภิตฺถวียนฺติ, อภิตฺถวิยฺยติ, อภิตฺถวิยฺยนฺติฯ

ทุ-อุปตาเป, อุปทฺทวติ, อุปทฺทวนฺติฯ

ภู-สตฺตายํ, สมฺโภติ, สมฺภวติฯ

ยุ-คติยํ , ยวติฯ

รุ-สทฺเท, รวติ, รวนฺติ, วิรวติ, วิรวนฺติฯ

พฺรู-วิยตฺติยํ วาจายํ –

[618] น พฺรูสฺโสฯ

พฺยญฺชเน ปเร พฺรูสฺส โอ น โหติฯ

พฺรูติฯ

[619] พฺรูโต ติสฺสีอุ [ก. 520; รู. 502; นี. 1033; จํ. 6.2.34; ปา. 7.3.93]ฯ

พฺรูโต ติสฺส อาทิมฺหิ อีอุ โหติฯ อีมฺหิ ปุพฺพโลโปฯ

พฺรวีติฯ

[620] ยุวณฺณานมิยงอุวง สเร [ก. 70; รู. 30; นี. 220; …มิยวุวง… (พหูสุ)]ฯ

อิวณฺณุ’วณฺณนฺตานํ ธาตูนํ กฺวจิ อิยง, อุวง โหนฺติ สเรฯ

พฺรุวนฺติ, พฺรุนฺติ วาฯ ‘‘อชานนฺตา โน ปพฺรุนฺตี’’ติ ปาฬิฯ พฺรูสิ, พฺรูถ, พฺรูมิ, พฺรูมฯ

[621] ตฺยนฺตีนํ ฏฏู [ก. 517; รู. 488; นี. 1105; จํ. 1.4.13; ปา. 3.4.84]ฯ

ติ, อนฺตีสุ พฺรูสฺส อาห โหติ, เตสญฺจ ฏ, ฏู โหนฺติฯ

โส อาห, เต อาหุฯ

อตฺริมา ปาฬี-นิพฺพานํ ภควา อาห, สพฺพคนฺถปโมจนํ, อาห เตสญฺจ โย นิโรโธ [มหาว. 60], ยํ ปเร สุขโต อาหุ, ตทริยา อาหุ ทุกฺขโตฯ ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ, ตทริยา สุขโต วิทู [สุ. นิ. 767]ฯ ตตฺถ ‘อาหา’ติ กเถติฯ ‘อาหู’ติ กเถนฺติฯ

พฺรูตุ , พฺรูวนฺตุ, พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตมํ [ขุ. ปา. 5.2], พฺรูถ, พฺรูมิ, พฺรูมฯ

เอยฺยาทิมฺหิ-พฺรูสฺส อุวง โหติ, พฺรุเวยฺย, พฺรุเวยฺยุํฯ

อีอาทิมฺหิ สเร ปเร พฺรูสฺส โอตฺตํ, โอสฺส จ อวาเทโส, อพฺรวิ, อพฺรวุํ, อพฺรวิํสุฯ

อุวาเทเส-อพฺรุวิ, อพฺรุวุํ, อพฺรุวิํสุฯ

ปโรกฺขมฺหิ –

[622] ออาทีสฺวาโห พฺรูสฺส [ก. 475; รู. 465; นี. 956]ฯ

ออาทีสุ พฺรูสฺส อาห ภวติฯ

โส อาห, เต อาหุฯ

[623] อุสฺสํสฺวาหา วา [นี. 1036]ฯ

อาหาเทสมฺหา ปรสฺส อุวจนสฺส อํสุ โหติ วาฯ

เต อาหํสุ, สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธ [ชา. 1.13.123]ฯ

สุ-สนฺทเน, นที สวติ, สวนฺติ, อาภวคฺคา สวนฺติฯ

สู-ปสวเน, ปุญฺญํ ปสวติ [จูฬว. 354], ปสวนฺติฯ

หุ-ปูชายํ, ‘ปโรกฺขายญฺจา’ติ ทฺวิตฺตํ, ‘กวคฺคหานํ จวคฺคชา’ติ หสฺส โช, ชุโหติ, ชุโหนฺติฯ

กมฺเม-เตน อคฺคิ หูยเตฯ

ณิมฺหิ-ชุหาเวติ, ชุหาวยติฯ

ณาปิมฺหิ-ชุหาเปติ, ชุหาปยติฯ

หุ-สตฺติยํ, ปโหติ, สมฺปโหติ, ปโหนฺติ, สมฺปโหนฺติฯ

หู-สตฺตายํ , โหติ, โหนฺติ, โหตุ, โหนฺตุฯ

เอยฺยาทิมฺหิ- ‘ยุวณฺณานมิยงอุวง สเร’ติ ธาตฺวนฺตสฺส อุวาเทโส, หุเวยฺย, หุเวยฺยุํฯ

อาอาทิมฺหิ-โส อหุวาฯ วณฺณคนฺธผลูเปโต, อมฺโพยํ อหุวา ปุเร [ชา. 1.2.71]ฯ อหุวา เต ปุเร สขา [สํ. นิ. 1.50], เต อหุวู, ตฺวํ อหุโว, ตุมฺเห อหุวตฺถ [ม. นิ. 1.215], ฌายถ ภิกฺขเว มา ปมาทาตฺถ, มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถ, อหุว, อหุวํ วา, อหุวมฺหาฯ ‘‘อกรมฺหส เต กิจฺจํ, ยํ พลํ อหุวมฺหเส [ชา. 1.4.29]ฯ อหุวมฺเหว มยํ ปุพฺเพ, น นาหุวมฺหา’’ติ [ม. นิ. 1.180] ปาฬิโยฯ

อีอาทิมฺหิ สาคโม, อโหสิ, ปาตุรโหสิฯ

มหาวุตฺตินา อีโลโป รสฺโส จฯ อหุเทว ภยํ อหุ ฉมฺภิตตฺตํฯ อหุเทว กุกฺกุจฺจํ, อหุ วิปฺปฏิสาโร [ปารา. 38]ฯ อาทีนโว ปาตุรหุ [เถรคา. 269], ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุฯ

[624] หูโต เรสุํ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

หูโต ญุํวจนสฺส เรสุํ โหติฯ สุตฺตวิภตฺเตน มฺหาสฺส เรสุมฺหา จฯ ‘รานุพนฺเธนฺตสราทิสฺสา’ติ ธาตฺวนฺตโลโปฯ

เต ปุพฺเพ อเหสุํฯ อุวาเทเส อหุวุํ, ปุพฺพสฺสรโลเป อหุํฯ

อตฺริมา ปาฬี- สพฺพมฺหิ ตํ อรญฺญมฺหิ, ยาวนฺเตตฺถ ทิชา อหุํ [ชา. 2.22.2425]ฯ กูฏาคารสหสฺสานิ, สพฺพโสณฺณมยา อหุํ [อป. เถร 1.1.407]ฯ

โอสฺส สิ, อิตฺถ, ตฺโถฯ ตฺวํ อโหสิ, อหุวิ, อหุวิตฺถ, อหุวิตฺโถฯ

มหาวุตฺตินา โอโลโป รสฺโส, มา โภติ กุปิตา อหุ [ชา. 2.22.1931], มาหุ ปจฺฉานุตาปินี [สํ. นิ. 1.162], อโหสิํ นุ โข อหํ อตีตมทฺธานํ, น นุ โข อโหสิํ, กินฺนุ โข อโหสิํ, กถํ นุ โข อโหสิํ [สํ. นิ. 2.20; ม. นิ. 1.18], อหํ อหุวิํ, มยํ อโหสิมฺหา, อโหสิมฺห วาฯ อเหสุมฺหา นุ โข มยํ อตีตมทฺธานํ, น นุ โข อเหสุมฺหา, กินฺนุ โข อเหสุมฺหา, กถํ นุ โข อเหสุมฺหา [ม. นิ. 1.407]ฯ มยํ ปุพฺเพ อหุวิมฺหา, อหุมฺหา วาฯ ‘‘มยํ ปุพฺเพ ทานปติโน อหุมฺหา’’ติ [ชา. 2.22.1617] ปาฬิฯ

รสฺสตฺเต-อหุมฺหฯ

มหาวุตฺตินา มฺหาสฺส อุญฺจฯ ‘‘ปญฺจสตา มยํ สพฺพา, ตาวติํสุปคา อหุ’’นฺติ ปาฬิฯ

ปรฉกฺเก อสฺส อํ, อหํ ปุพฺเพ อหุวํ, อหุว วาฯ

‘ปโร กฺวจี’ติ ปรโลโป, อหุํฯ

อตฺริมา ปาฬี- ‘‘อหํ เกวฏฺฏคามสฺมิํ, อหุํ เกวฏฺฏทารโก [อป. เถร 1.39.86], จกฺกวตฺตี อหุํ ราชา, ชมฺพุมณฺฑสฺส อิสฺสโรฯ สตฺตกฺขตฺตุํ มหาพฺรหฺมา, วสวตฺตี ตทา อหุํฯ มุทฺธาภิสิตฺโต ขตฺติโย, มนุสฺสาธิปตี อหุ’’นฺติฯ มยํ อหุวิมฺเหฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ –

[625] หูสฺส เหเหหิโหหิ สฺสจฺจาโท [ก. 480; รู. 490; นี. 961; ‘…สฺสตฺยาโท’ (พหูสุ)]ฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ หูธาตุสฺส เห จ โหหิ จ โหหิ จ โหนฺติฯ

เหสฺสติ , เหสฺสนฺติ, เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติ, โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติฯ พุทฺโธ เหสฺสํ สเทวเก [พุ. วํ. 2.55], อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ [พุ. วํ. 2.74]ฯ

[626] ทกฺข สกฺข เหหิ โหหีหิ โลโป [ก. 480; รู. 490; นี. 961; ‘ทกฺขา เหหิโหหิโลโป’ (พหูสุ)]ฯ

เอเตหิ อาเทเสหิ สฺสสฺส โลโป โหติ วาฯ สุตฺตวิภตฺเตน อญฺเญหิปิ สฺสโลโปฯ

สกฺขิสิ ตฺวํ กุณฺฑลินิ, มญฺญิสิ ขตฺตพนฺธุนิ [ชา. 2.17.14]ฯ น หิ สกฺขินฺติ เฉตฺตุํ [สุ. นิ. 28], อธมฺโม หญฺญิติ ธมฺมมชฺช [ชา. 1.11.31], พฺรหฺมทตฺโต ปลายิติ อิจฺจาทิฯ

เหหิติ, เหหินฺติ, โหหิติ, โหหินฺติฯ

อตฺริมา ปาฬี-ปิโย จ เม เหหิติ มาลภารี, อหญฺจ นํ มาลินี อชฺฌุเปสฺสํ [ชา. 1.15.197], ติโลทโน เหหิติ สาธุปกฺโก [ชา. 1.8.2]ฯ โทโส เปมญฺจ เหหิติ [เถรคา. 719]ฯ มม ตฺวํ เหหิสิ ภริยา [ชา. 1.14.27]ฯ ตโต สุขี โหหิสิ วีตราโคฯ ขิปฺปํ โหหิสิ อนาสโว [ที. นิ. 2.207] อิจฺจาทิฯ

อิติ ภูวาทิคเณ อุวณฺณนฺตธาตุรูปํฯ

เอทนฺตธาตุรูป

เอ-อาคติยํ คติยญฺจ, เก-สทฺเท, เข-ขาทนุ’ปฏฺฐาเนสุ, เค-สทฺเท, อปปุพฺพ เจ-ปูชายํ, เฌ-จินฺตายํ ทาห’ชฺฌาเนสุ จ, เต-ปาลเน, เถ-สทฺท, สงฺฆาเตสุ, เท-สุทฺธิ, นิทฺทาสุ, เป-วุทฺธิยํ , เภ-ภเย, เล-เฉทเน, เว-คติยํ ตนฺตสนฺตาเน จ, เส-อนฺตกฺริยายํ, หเร-ลชฺชายํ, คิเล-กิลมเน, ปเล-คติยํ, มิเล-หานิยํฯ

ณานุพนฺธปจฺจเยน วินา เยสํ ธาตูนํ อายาเทโส ลพฺภติ, เต เอทนฺตา นามฯ มหาวุตฺตินา ยโลเป สติ อาทนฺเตหิ สมานรูปํ, อาทนฺตานญฺจ ยาคเม สติ เอทนฺเตหิ สมานรูปํ, ตสฺมา อาทนฺต, เอทนฺตา เยภุยฺเยน สมานรูปา ภวนฺติฯ

มหาวุตฺตินา เอทนฺตานํ ตฺยาทีสุ ตพฺพาทีสุ จ อายาเทโส, กฺวจิ ยโลโป, เอ-อาคติยํฯ อยํ โส สารถี เอติ [ชา. 2.22.51], สเจ เอนฺติ มนุสฺสตฺตํ [สํ. นิ. 1.49], ลกฺขณํ ปสฺส อายนฺตํ, มิคสงฺฆปุรกฺขตํ [ชา. 1.1.11], โยค’มายนฺติ มจฺจุโน [สํ. นิ. 1.20], อายามาวุโส [ปารา. 228], อายามานนฺท [ที. นิ. 2.186; ปารา. 22; ม. นิ. 1.273]ฯ

เอตฺถ เอธาตุ อาคจฺฉ, คจฺฉามาติ อตฺถทฺวยํ วทติ, ยาธาตุวเสน อาคจฺฉ, ยามาติปิ อตฺถํ วทนฺติฯ

เอ-วุทฺธิยํ วา, ‘‘กาโย, อปาโย, อุปาโย, สมุทาโย’’ติอาทีสุ –

กุจฺฉิตา ธมฺมา อายนฺติ วฑฺฒนฺติ เอตฺถาติ กาโย, ‘อาโย’ติ วุจฺจติ วฑฺฒิ, ตโต อเปโต อปาโย, เตน อุเปโต อุปาโย, อวยวธมฺมา สมุเทนฺติ เอตฺถาติ สมุทาโย, ปริพฺยตฺตํ อายนฺติ เอเตนาติ ปริยาโยฯ

เก-สทฺเท, กายติฯ

กมฺเม-กิยฺยติฯ

เข-ขาทเน, ติณํ ขายติ, วิกฺขายติ, อุนฺทุรา ขายนฺติ, วิกฺขายนฺติฯ