‘‘หาหิสิ ตฺวํ ชีวโลก’’นฺติ [ชา. 1.5.36] ปาฬิ, หาหิติ, หาหินฺติ, หาหติ, หาหนฺติ, ชหิสฺสติ, หิสฺสติ, อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ [ชา. 2.22.673]ฯ

นฺหา-โสเจยฺเย, นฺหาติ, นฺหายติ, นฺหายนฺติฯ

มหาวุตฺตินา พฺยญฺชนวฑฺฒเน, นหาติ, นหายติ, นหายนฺติฯ

อิติ ภูวาทิคเณ อาการนฺตธาตุรูปํฯ

อิวณฺณนฺตธาตุรูป

อิ-คติยํ อชฺฌายเน จ, ขิ-ขเย ปกาสเน จ, จิจเย, ชิ-ชเย, ฑี-เวหาสคติยํ, นี-นเย, ภี-ภเย, ลี-ลเย, สี-สเย, มฺหิ-หาเสฯ

ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, กตฺตริ โล, เอติ, เอนฺติ, เอสิ, เอถ, เอมิ, เอม, เวติ, เวนฺติ, สเมติ, สเมนฺติ, อพฺเภติ, อพฺเภนฺติ, อภิสเมติ, อภิสเมนฺติ, อเวติ, อเวนฺติ, สมเวติ, สมเวนฺติ, อเปติ, อเปนฺติ, อุเปติ, อุเปนฺติ, อนฺเวติ, อนฺเวนฺติ, อจฺเจติ, อจฺเจนฺติ, ปจฺเจติ, ปจฺเจนฺติ, อชฺเฌติ, อชฺเฌนฺติ, อุเทติ, อุเทนฺติ, สมุเทติ, สมุเทนฺติ, ปริเยติ, ปริเยนฺติ, อุปยติ, อุปยนฺติ, อจฺจยติ, อจฺจยนฺติ, อุทยติ, สมุทยติฯ

เอตุ, สเมตุ, เอนฺตุ, สเมนฺตุ, เอหิ, สเมหิ, เอถ, สเมถ, เอถ พฺยคฺฆา นิวตฺตวฺโห, ปจฺจุเปถ มหาวนํ [ชา. 1.3.66]ฯ

มหาวุตฺตินา อิธาตุมฺหา เอยฺยาทีนํ เอการสฺส โลโป, น จ อปตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ [สํ. นิ. 1.107], วิสฺสาสํ เอยฺย ปณฺฑิโต, ยทา เต ปหิเณยฺยามิ, ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติย [ชา. 2.22.635]ฯ

อีอาทิมฺหิ ‘ปโร กฺวจี’ติ วิภตฺติสรโลโป, ธมฺมํ อภิสมิ, อภิสมิํสุฯ

‘เอโอนฺตา สุ’นฺติ อุํสฺส สุํ, อภิสเมสุํ, อภิสมยุํ, อภิสมยิํสุฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ –

[615] เอติสฺมา [ก. 480; รู. 490; นี. 961]ฯ

‘เอตี’ติ ธาตุนิทฺเทโส ติสทฺโท, อิธาตุมฺหา ปรสฺส สฺสการสฺส หิ โหติ วาฯ

เอหิติ, เอสฺสติฯ โพธิรุกฺขมุเปหิติ [พุ. วํ. 2.63], เนรญฺชรมุเปหิติ [พุ. วํ. 2.63], อุเปสฺสติ, ตทา เอหินฺติ เม วสํ [ชา. 1.1.33], ตโต นิพฺพานเมหิสิ [จูฬว. 382 ตสฺสุทฺทานํ], น ปุนํ ชาติชรํ อุเปหิสิ [ธ. ป. 238]ฯ สุตฺตวิภตฺเตน อญฺญธาตูหิปิ, กถํ ชีวิหิสิ ตฺวํ [อป. เถร 1.3.13], ชายิหิติปฺปสาโท [ชา. 2.17.145], ปญฺญายิหินฺติ เอตา ทหรา [ชา. 2.17.197]ฯ

สฺสาทิมฺหิ ‘‘สเจ ปุตฺตํ สิงฺคาลานํ, กุกฺกุรานํ อทาหิสี’’ติ [คเวสิตพฺพํ] ปาฬิ, ‘อทาหิสี’ติ จ อททิสฺสเสตฺยตฺโถฯ

ขิ-ขเย อวณฺณปกาสเน จ, ขยติ, ขยนฺติฯ

ขิโต ยาคโม, วิกปฺเปน ยสฺส ทฺวิตฺตํ, กปฺโป ขีเยถ, วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺส [ที. นิ. อฏฺฐ. 1.304], อุชฺฌายนฺติ ขียนฺติ [ปารา. 88], อวณฺณํ ปกาเสนฺตีติ อตฺโถฯ ขิยฺยติ, ขิยฺยนฺติ, อายุ ขิยฺยติ มจฺจานํ, กุนฺนทีนํว โอทกํ [สํ. นิ. 1.146]ฯ

จิ-จเย, สมุจฺเจติ, สมุจฺจยติฯ

[616] นิโต จิสฺส โฉ [ก. 20; รู. 27; นี. 50]ฯ

นิโต ปรสฺส จิสฺส จ-การสฺส โฉ โหติฯ

นิจฺฉยติ, วินิจฺฉยติ, วินิจฺฉยนฺติ, วินิจฺเฉติ, วินิจฺเฉนฺติ,

กมฺเม กฺโย –

[617] ทีโฆ สรสฺส [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

สรนฺตสฺส ธาตุสฺส ทีโฆ โหติ กฺยมฺหีติ อิการุ’การานํ กฺยมฺหิ วิกปฺเปน ทีโฆฯ

สมุจฺจียติ สมุจฺจียนฺติ, วินิจฺฉียติ, วินิจฺฉียนฺติฯ

ชิ-ชเย, เชติ, เชนฺติ, วิเชติ, วิเชนฺติ, ปราเชติ, ปราเชนฺติ, ชยติ, ชยนฺติ, วิชยติ, วิชยนฺติ, ปราชยติ, ปราชยนฺติฯ

กมฺเม กฺยมฺหิ ทีโฆ, น ตํ ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ อวชียติฯ ตํ โข ชิตํ สาธุ ชิตํ, ยํ ชิตํ นาวชียติ [ชา. 1.1.70]ฯ

ณาปิมฺหิ ปุพฺพสฺสรโลโป วา, ชาเปติ, ชาปยติฯ โย น หนฺติ น ฆาเตติ, น ชินาติ น ชาปเย [ชา. 1.10.144]ฯ ชยาเปติ, ชยาปยติ, ชยาปียติ, ชยาปียนฺติ, ชยตุ, ชยนฺตุฯ

อีอาทิมฺหิ-อเชสิ, อเชสุํ, วิเชสิ, วิเชสุํ, อชยิ, อชยุํ, อชยิํสุ, วิชยิ, วิชยุํ, วิชยิํสุ, เชสฺสติ, วิเชสฺสติ, ปราเชสฺสติ, ชยิสฺสติ, วิชยิสฺสติ, ปราชยิสฺสติฯ

ฑี-เวหาสคติยํ, สกุโณ เฑติ, เฑนฺติ [ที. นิ. 1.215; อ. นิ. 4.198]ฯ ปาสํ โอฑฺเฑติ, โอฑฺเฑนฺติฯ

นี-นเย , เนติ, เนนฺติ, วิเนติ, วิเนนฺติ, นยติ, นยนฺติ, วินยติ, วินยนฺติฯ

กมฺเม-นียติ, นียนฺติฯ

ทฺวิตฺเต-นิยฺยติ, นิยฺยนฺติ, นิยฺยเรฯ

ณาปิมฺหิ อายาเทสสฺส รสฺโส, นยาเปติ, นยาเปนฺติ, นยาปยติ, นยาปยนฺติฯ

กมฺเม-นยาปียติ, นยาปียนฺติฯ

อีอาทิมฺหิ-เนสิ, เนสุํ, วิเนสิ, วิเนสุํ, อาเนสิ, อาเนสุํ, อนยิ, นยิ, อนยิํสุ, นยิํสุ, อานยิ, อานยิํสุ, วินยิ, วินยิํสุฯ

สฺสตฺยาทิมฺหิ-เนสฺสติ, เนสฺสนฺติ, นยิสฺสติ, นยิสฺสนฺติฯ

ภี-ภเย, เภติฯ มา เภถ กิํ โสจถ โมทถวฺโห [ชา. 1.12.27], วิเภมิ เอตํ อสาธุํ, อุคฺคเตโช หิ พฺราหฺมโณ [ชา. 2.17.103]ฯ ภายติ, ภายนฺติฯ

การิเต มหาวุตฺตินา สาคโม วา, ภีเสติ, ภีสยติ, ภีสาเปติ, ภีสาปยติฯ ภิกฺขุํ ภีเสยฺย วา ภีสาเปยฺย วา [ปาจิ. 346-347]ฯ

สี-สเย, เสติ, เสนฺติ, อติเสติ, อติเสนฺติ, สยติ, สยนฺติฯ

กมฺเม-อติสียติ, อติสียนฺติฯ

ณาปิมฺหิ รสฺโส, สยาเปติ, สยาปยติฯ

ณิมฺหิ-สาเยติ, สายยติ, สาเยสุํ ทีนมานสา [อป. เถร 2.54.48]ฯ

มฺหิ-หาเส , อุมฺเหติ, อุมฺหยติ, วิมฺเหติ, วิมฺหยติ, น นํ อุมฺหยเต ทิสฺวา, น จ นํ ปฏินนฺทติ [ชา. 1.2.93]ฯ

กมฺเม-อุมฺหียติ, วิมฺหียติฯ

การิเต ปุพฺพสฺสรโลโป, สเจ มํ นาคนาสูรู, อุมฺหาเยยฺย ปภาวตีฯ สเจ มํ นาคนาสูรู, ปมฺหาเยยฺย ปภาวตี [ชา. 2.20.17]ฯ

อิติ ภูวาทิคเณ อิวณฺณนฺตธารูปํฯ

อุวณฺณนฺตธาตุรูป

จุ-จวเน, ชุ-สีฆคมเน, ถุ-อภิตฺถวเน, ทุ-คติยํ อุปตาเป จ, ภู-สตฺตายํ, ยุ-มิสฺสเน คติยญฺจ, รุ-สทฺเท, พฺรู-วิยตฺติยํ วาจายํ, สุ-สนฺทเน ชนเน จ, สู-ปสวเน, หุ-ทาเน ภกฺขเน ปูชายํ สตฺติยญฺจ, หู-สตฺตายํฯ

ตฺยาทฺยุปฺปตฺติ, ‘กตฺตริ โล’ติ ลปจฺจโย, อุวณฺณสฺส อวาเทโส, ‘ทีโฆ สรสฺสา’ติ สกมฺมิกธาตูนํ กฺยมฺหิ ทีโฆฯ

จุ-จวเน, จวติ, จวนฺติฯ

ณิมฺหิ-จาเวติ, จาวยติฯ

ชุ-สีฆคมเน, ชวติ, ชวนฺติฯ

ถุ-อภิตฺถวเน, อภิตฺถวติ, อภิตฺถวนฺติฯ

‘พหุล’นฺติ อธิกตตฺตา กฺยมฺหิ กฺวจิ วุทฺธิ, อวาเทโส, อภิตฺถวียติ, อภิตฺถวียนฺติ, อภิตฺถวิยฺยติ, อภิตฺถวิยฺยนฺติฯ

ทุ-อุปตาเป, อุปทฺทวติ, อุปทฺทวนฺติฯ

ภู-สตฺตายํ, สมฺโภติ, สมฺภวติฯ