‘อ อี สฺสา สฺสตฺยาทีนํ พฺยญฺชนสฺสิอุ’ อิติ สุตฺเตน พฺยญฺชนาทิมฺหิ อิอาคโม, ตุมฺเห พภูวิตฺถ, อหํ พภูวํ, มยํ พภูวิมฺห , โส พภูวิตฺถ, เต พภูวิเร, ตฺวํ พภูวิตฺโถ, ตุมฺเห พภูวิวฺโห, อหํ พภูวิํ, มยํ พภูวิมฺเห, อิมานิ สุทฺธกตฺตุรูปานิฯ

‘กฺโย ภาวกมฺเมสฺวปโรกฺเขสู’ติ ปฏิสิทฺธตฺตา ปโรกฺขมฺหิ ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจโย น โหติ, ‘เตน กิร โภโค อนุพภูวิตฺถ, เตน โภโค อนุพภูวิเร’ติอาทินา โยเชตพฺพํฯ

อิติ ปโรกฺขาฯ

สฺสตฺยาทิ

อถ สฺสตฺยาทิ วุจฺจเตฯ

[601] ภวิสฺสติ สฺสติ สฺสนฺติ สฺสสิ สฺสถ สฺสามิ สฺสาม สฺสเต สฺสนฺเต สฺสเส สฺสวฺเห สฺสํ สฺสามฺเห [ก. 421; รู. 473; นี. 892; จํ. 1.3.2; ปา. 3.3.13]ฯ

ภวิสฺสตีติ ภวิสฺสนฺโต, อนาคตกาโล, ตสฺมิํ ภวิสฺสติ กาเล กฺริยตฺถสฺส ตฺยาทโย โหนฺติฯ

[602] นาเม ครหาวิมฺหเยสุ [ก. 421; รู. 473; นี. 893; จํ. 1.3.109, 115; ปา. 3.3.143, 150]ฯ

นิปาตนามโยเค ครหายญฺจ วิมฺหเย จ สฺสตฺยาทโย โหนฺติ, อตีตกาเลปิ สฺสตฺยาทีนํ อุปฺปตฺติทีปนตฺถมิทํ สุตฺตํ, อนุตฺถุนน, ปจฺจานุตาป, ปจฺจานุโมทนาทีนิปิ เอตฺถ สงฺคยฺหนฺติฯ

ตตฺถ ครหายํ-อตฺถิ นาม ตาต สุทินฺน อาภิโทสิกํ กุมฺมาสํ ปริภุญฺชิสฺสสิ [ปารา. 32]ฯ

วิมฺหเย-ยตฺร หิ นาม สญฺญี สมาโน ปญฺจมตฺตานํ สกฏสตานํ สทฺทํ น โสสฺสติ [ที. นิ. 2.192]ฯ

อนุตฺถุนนาทีสุ-น อตฺตนา ปฏิโจเทสฺสํ, น คณสฺส อาโรเจสฺสํ [ปาจิ. 665], น ปุพฺเพ ธนเมสิสฺสํ [ชา. 1.12.50], อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ [ชา. 1.12.53], ภูตานํ นาปจายิสฺสํ, ปหุ สนฺโต น โปสิสฺสํ, ปรทารํ อเสวิสฺสํ [ชา. 1.12.54], น ปุพฺเพ ปยิรุปาสิสฺสํ [ชา. 1.12.58], อิติ ปจฺฉานุตปฺปติ [ชา. 1.12.50], อเนกชาติสํสารํ, สนฺธาวิสฺสํ อนิพฺพิสํ [ธ. ป. 153]ฯ

กตฺถจิ ปน คาถาวเสน เอกสการโลโป, มิตฺโต มิตฺตสฺส ปานิยํ, อทินฺนํ ปริภุญฺชิสํ [ชา. 1.11.59], นิรยมฺหิ อปจฺจิสํ [เถรีคา. 438], คจฺฉนฺโต นํ อุทกฺขิสํ [คเวสิตพฺพํ], โยนิโส ปจฺจเวกฺขิสํ [เถรคา. 347] อิจฺจาทิฯ

‘อ อี สฺสา สฺสตฺยาทีนํ พฺยญฺชนสฺสิอุ’ อิติ อิอาคโม, ภวิสฺสติ, ภวิสฺสนฺติ, ภวิสฺสเร, ภวิสฺสสิ, ภวิสฺสถ, ภวิสฺสามิ, ภวิสฺสาม, ภวิสฺสเต, ภวิสฺสนฺเต, ภวิสฺสเร, ภวิสฺสเส, ภวิสฺสวฺเห, ภวิสฺสํ, ภวิสฺสามฺเหฯ

อนุโภสฺสติ, อนุโภสฺสนฺติ, อนุโภสฺสเร อิจฺจาทิ สุทฺธกตฺตุรูปํฯ

อนุภูยิสฺสติ, อนุภูยิสฺสนฺติ, อนุภูยิสฺสเรฯ

[603] กฺยสฺส สฺเส [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

กฺยสฺส โลโป โหติ วา สฺสการวติ วิภตฺติมฺหิฯ

เตน มคฺโค คมิสฺสติ, คมียิสฺสติ วา, เตน มคฺโค อคมิสฺสา, อคมียิสฺสา วาติ วิกปฺเปน กฺยสฺส โลโปฯ

เตน โภโค อนุภวิสฺสติ, อนุภูยิสฺสติ วา, เตน โภคา อนุภวิสฺสนฺติ, อนุภูยิสฺสนฺติ วา อิจฺจาทิ สุทฺธกมฺมรูปํฯ

ภาวิสฺสติ, ‘อูลสฺเส’ติ อิสฺส เอ, ภาเวสฺสติ, ภาวยิสฺสติอิจฺจาทิ เหตุกตฺตุรูปํฯ

เตน มคฺโค ภาวียิสฺสติ, มคฺคา ภาวียิสฺสนฺติ อิจฺจาทิ เหตุกมฺมรูปํฯ

อิติ สฺสตฺยาทิฯ

สฺสาทิ

อถ สฺสาทิ วุจฺจเตฯ

[604] เอยฺยาโทติปตฺติยํ สฺสา สฺสํสุ สฺเส สฺสถ สฺสํ สฺสามฺหา สฺสถ สฺสิํสุ สฺสเส สฺสวฺเห สฺสิํ สฺสามฺหเส [ก. 422; รู. 475; นี. 895; จํ. 1.3.107; ปา. 3.3.139; เอยฺยาโท วาติปตฺติยํ (พหูสุ)]ฯ

เอยฺยาทิวิสเย กฺริยาติปตฺติยํ สฺสาทโย ภวนฺติฯ เอยฺยาทิวิสโย นาม เหตุผลกฺริยาสมฺภโว, ตทุภยกฺริยาย อภาโว กฺริยาติปตฺติฯ

สา ทุวิธา อตีตา จ อนาคตา จฯ

ตตฺถ อตีตายํ-สเจ โส ปฐมวเย ปพฺพชฺชํ อลภิสฺสา, อรหา อภวิสฺสา [‘สเจ ปน นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺส, อรหตฺตํ ปาปุณิสฺส’ (ธมฺมปท อฏฺฐ. 1)] อิจฺจาทิฯ

อนาคตายํ-สจาหํ น คมิสฺสํ, มหาชานิโย โส อภวิสฺสา อิจฺจาทิฯ