[586] อา อี อู มฺหา สฺสา สฺสามฺหานํ วา [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

เอเตสํ รสฺโส โหติ วาฯ

โส อภว, เต อภวุ, มยํ อภวมฺหฯ

‘เอยฺยาถสฺเส’อิจฺจาทินา อาสฺส ตฺถตฺตํ, อสฺส จ อํ, โส อภวตฺถ, ภวตฺถ, อภวา, ภวา วา, อหํ อภวํ, ภวํ, อภว, ภว วา, อิมานิ สุทฺธกตฺตุรูปานิฯ

เอตฺถ จ มหาวุตฺตินา อา-วิภตฺติยา ถาเทโส พหุลํ ทิสฺสติ, เมทนี สมฺปกมฺปถ [ชา. 2.22.1672], วิสญฺญี สมปชฺชถ [ชา. 2.22.328], อิมา คาถา อภาสถ [ชา. 2.22.328], ตุจฺโฉ กาโย อทิสฺสถ [เถรคา. 172], นิพฺพิทา สมติฏฺฐถ [เถรคา. 273], เอโก รหสิ ฌายถ [ชา. 1.15.286] อิจฺจาทิฯ ตถา โอ-วิภตฺติยา จ, ทุพฺเภยฺยํ มํ อมญฺญถ อิจฺจาทิฯ

อิติ หิยฺยตฺตนีฯ

อชฺชตฺตนี

อถ อชฺชตฺตนี วุจฺจเตฯ

[587] ภูเต อี อุํ โอ ตฺถ อิํ มฺหา อา อู เส วฺหํ อํ มฺเห [ก. 419; รู. 469; นี. 887]ฯ

อภวีติ ภูโต, อตีโตติ อตฺโถ, ภูเต กาเล กฺริยตฺถา ปรํ อีอิจฺจาทโย โหนฺติฯ

[588] อ อี สฺสา สฺสตฺยาทีนํ พฺยญฺชนสฺสิอุ [ก. 516; รู. 466; นี. 1030; จํ. 1.2.76; ปา. 3.2.110 ออีสฺสอาทีนํ พฺยญฺชนสฺสิอุ (พหูสุ)]ฯ

ออาทิสฺส อีอาทิสฺส สฺสาอาทิสฺส สฺสติอาทิสฺส จ พฺยญฺชนสฺส อาทิมฺหิ อิอุ โหติฯ

‘พฺยญฺชนสฺสา’ติ เอเตน ออาทิมฺหิ ปญฺจ, อีอาทิมฺหิ สตฺตาติ ทฺวาทส สุทฺธสรวิภตฺติโย ปฏิกฺขิปติฯ

‘อาอีสฺสาทีสฺวอุ วา’อิติ สุตฺเตน วิกปฺเปน ธาตฺวาทิมฺหิ อกาโรฯ

โส อภวี, ภวี, เต อภวุํ, ภวุํ, ตฺวํ อภโว, ภโว, ตุมฺเห อภวิตฺถ, ภวิตฺถ, อหํ อภวิํ, ภวิํ, มยํ อภวิมฺหา, ภวิมฺหา, โส อภวา, ภวา, เต อภวู, ภวู, ตฺวํ อภวิเส, ภวิเส, ตุมฺเห อภวิวฺหํ, ภวิวฺหํ, อหํ อภวํ, ภวํ, มยํ อภวิมฺเห, ภวิมฺเหฯ

‘อาอีอู’อิจฺจาทินา อี, มฺหา, อา, อูนํ รสฺสตฺเต-โส อภวิ, ภวิ, มยํ อภวิมฺห, ภวิมฺห, โส อภว, ภว, เต อภวุ, ภวุฯ

[589] เอยฺยาถสฺเสออาอีถานํ โอ อ อํ ตฺถ ตฺโถ วฺโห วา [ก. 517; รู. 488; นี. 1105; ‘…วฺโหก’ (พหูสุ)]ฯ

เอยฺยาถาทีนํ ยถากฺกมํ โออาทโย โหนฺติ วาฯ

ตุมฺเห คจฺเฉยฺยาโถ, คจฺเฉยฺยาถ วา, ตฺวํ อคจฺฉิสฺส, อคจฺฉิสฺเส วา, อหํ อคมํ, คมํ, อคม, คม วา, โส อคมิตฺถ, คมิตฺถ, อคมา, คมา วา, โส อคมิตฺโถ, คมิตฺโถ, อคมี, คมี วา, ตุมฺเห คจฺฉวฺโห, คจฺฉถ วาติฯ

อิมินา อี, อา, อวจนานํ ตฺโถ, ตฺถ, อํอาเทสา โหนฺติ, โส อภวิตฺโถ, ภวิตฺโถ, โส อภวิตฺถ, ภวิตฺถ, อหํ อภวํ, ภวํฯ

อตฺริมา ปาฬี – อีมฺหิ-ปงฺโก จ มา วิสิยิตฺโถ [ชา. 1.13.44], สญฺชคฺฆิตฺโถ มยา สห [ชา. 1.16.241]ฯ

อามฺหิ-อนุโมทิตฺถ วาสโว [ชา. 2.22.1667], นิมนฺตยิตฺถ วาสโว [ชา. 2.22.1667], ขุพฺภิตฺถ นครํ ตทา [ชา. 2.22.1673], สุภูติตฺเถโร คาถํ อภาสิตฺถ [เถรคา. 1]ฯ อมฺหิ-อิธาหํ มลฺลิกํ เทวิํ เอตทโวจํ [สํ. นิ. 1.119], อชานเมวํ อาวุโส อวจํ ชานามีติ [ปารา. 195], อหํ กามานํ วสมนฺวคํ [ชา. 2.19.45], อชฺฌคํ อมตํ สนฺติํ อิจฺจาทิฯ

[590] อุํสฺสิํสฺวํสุ [ก. 504, 517; รู. 470-488; นี. 1016-1105]ฯ

อุมิจฺจสฺส อิํสุ, อํสุ โหนฺติฯ

อคมิํสุ, อคมํสุ, อคมุํฯ อิมินา อุํสฺส อิํสุ, อภวิํสุ, ภวิํสุฯ

[591] โอสฺส อ อิ ตฺถ ตฺโถ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

โอสฺส ออิจฺจาทโย โหนฺติฯ

ตฺวํ อภว, ตฺวํ อภวิ, ตฺวํ อภวิตฺถ, ตฺวํ อภวิตฺโถฯ

อตฺริมา ปาฬี-โอสฺส อตฺเต-มา เหวํ อานนฺท อวจ [ที. นิ. 2.95], ตฺวเมว ทานิ’มกร, ยํ กาโม พฺยคมา ตยิ [ชา. 1.2.167]ฯ อิตฺเต-มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ [ชา. 2.22.684], มา จินฺเตสิ มา ตฺวํ โสจิ, ยาจามิ ลุทฺทกํ อหํ [คเวสิตพฺพํ]ฯ ตฺถตฺเตมาสฺสุ ติณฺโณ อมญฺญิตฺถ [ชา. 2.22.255], มา กิลิตฺถ มยา วินา [ชา. 2.22.1713], มาสฺสุ กุชฺฌิตฺถ นาวิก [ชา. 1.6.5]ฯ ตฺโถตฺเต-มา ปุราเณ อมญฺญิตฺโถ [เถรคา. 280], มา ทยฺหิตฺโถ ปุนปฺปุนํ [สํ. นิ. 1.212], ติณมตฺเต อสชฺชิตฺโถ [ชา. 1.1.89], มา ตฺวํ พฺรหฺมุโน วจนํ อุปาติวตฺติตฺโถ [ม. นิ. 1.502], มา ตฺวํ มญฺญิตฺโถ น มํ ชานาตี [ม. นิ. 1.502] ติฯ

ตตฺถ ‘มา ทยฺหิตฺโถ’อิจฺจาทีนิ ปโรกฺขาวจเนนปิ สิชฺฌนฺติฯ

สุตฺตวิภตฺเตน ตฺถสฺส ตฺโถ โหติ, ตํ โว วทามิ ภทฺทนฺเต, ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา [อป. เถร 1.1.367], มสฺสุ มิตฺตานํ ทุพฺภิตฺโถฯ มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโกติ [ชา. 1.16.222]ฯ

มหาวุตฺตินา โอสฺส กฺวจิ โลโป, ปุน ทานํ อทา ตุวํ [ชา. 2.22.1786], มา โน ตฺวํ ตาต อททา [ชา. 2.22.2126], มา โภติ กุปิตา อหุ [ชา. 2.22.1931], มาหุ ปจฺฉานุตาปินี [สํ. นิ. 1.162; เถรีคา. 57]ฯ

[592] สิ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

โอสฺส สิ โหติ วาฯ

ตฺวํ อภวสิ, ภวสิ, ตฺวํ อนุโภสิฯ

[593] มฺหาตฺถานมุอุ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]ฯ

มฺหา, ตฺถานํ อาทิมฺหิ อุอุ โหติฯ

อสฺโสสุมฺหา, อเหสุมฺหา, อโวจุมฺหา, อโวจุตฺถ อิจฺจาทีนิ ทิสฺสนฺติฯ

ตุมฺเห อภวุตฺถ, ภวุตฺถ, อภวิตฺถ, ภวิตฺถ วา, มยํ อภวุมฺหา, ภวุมฺหา, อภวิมฺหา, ภวิมฺหา วาฯ

[594] อิํสฺส จ สุอุ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105; ‘‘…สิอุ’’ (พหูสุ)]ฯ

อิมิจฺจสฺส มฺหา, ตฺถานญฺจ อาทิมฺหิ สุอุ โหติ, สาคโม โหตีติ อตฺโถฯ จสทฺเทน อีอาทีนมฺปิ อาทิมฺหิ สาคโม โหติ, สาคเม จ สติ พฺยญฺชนํ โหติ, ตสฺส อาทิมฺหิ อิอาคโม ลพฺภติฯ

เตน ‘‘อิมา คาถา อภาสิสุํ [คเวสิตพฺพํ], เต เม อสฺเส อยาจิสุํ, ยถาภูตํ วิปสฺสิสุํ’’ [ชา. 2.22.1863] อิจฺจาทีนิ [ที. นิ. 3.277] สิชฺฌนฺติฯ

โส โภคํ อนุโภสิ, อนุภวิ วา, ตุมฺเห อนุโภสิตฺถ, อนุภวิตฺถ วา, อหํ อนุโภสิ, อนุภวิํ วาฯ มยํ อนุโภสิมฺหา อนุภวิมฺหา วาฯ

[595] เอโอนฺตา สุํ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105; ‘เอโอตฺตา สุํ’’ (พหูสุ)]ฯ

เอทนฺตโต โอทนฺตโต จ ปรสฺส อุํวจนสฺส สุํ โหติ วาฯ

อาเนสุํ, สาเยสุํ, จินฺเตสุํ, ปจฺจนุโภสุํ, ปริโภสุํ, อธิโภสุํ, อภิโภสุํฯ

สุตฺตวิภตฺเตน อาทนฺตโตปิ จ, วิหาสุํ วิหรนฺติ จ [สํ. นิ. 1.173], เต อนุโภสุํ, อิมานิ สุทฺธกตฺตุรูปานิฯ

เตน โภโค อนฺวภูยี, อนุภูยีฯ

รสฺสตฺเต-อนฺวภูยิ, อนุภูยิฯ

ทฺวิตฺเต-อนฺวภุยฺยิ, อนุภุยฺยิฯ

เตน โภคา อนฺวภูยุํ, อนุภูยุํ, อนฺวภูยิํสุ, อนุภูยิํสุ อิจฺจาทิ สุทฺธกมฺมรูปํฯ

โส มคฺคํ อภาวิ, ภาวิ, อภาเวสิ, ภาเวสิ, อภาวยิ, ภาวยิ, เต มคฺคํ อภาวิํสุ, ภาวิํสุฯ

‘เอโอนฺตาสุ’นฺติ เอทนฺตมฺหา สุํฯ

เต มคฺคํ อภาเวสุํ, ภาเวสุํ, อภาวยิํสุ, ภาวยิํสุ, ตฺวํ มคฺคํ อภาวย, ภาวย, อภาวยิ, ภาวยิ, ตฺวํ มคฺคํ อภาวิตฺถ, ภาวิตฺถ, อภาวยิตฺถ, ภาวยิตฺถ, ตฺวํ มคฺคํ อภาวยิตฺโถ, ภาวยิตฺโถ, ตฺวํ มคฺคํ อภาเวสิ, ภาเวสิ, ตุมฺเห มคฺคํ อภาวิตฺถ, ภาวิตฺถ, อภาวยิตฺถ, ภาวยิตฺถ, อหํ มคฺคํ อภาวิํ, ภาวิํ, อภาเวสิํ, ภาเวสิํ, อภาวยิํ, ภาวยิํ, มยํ มคฺคํ อภาวิมฺหา, ภาวิมฺหา, อภาวิมฺห, ภาวิมฺห, อภาวยิมฺหา, ภาวยิมฺหา, อภาวยิมฺห, ภาวยิมฺหฯ

โส มคฺคํ อภาวา, ภาวา, อภาวิตฺถ, ภาวิตฺถ, อภาวยิตฺถ, ภาวยิตฺถ อิจฺจาทิ เหตุกตฺตุรูปํฯ

เตน มคฺโค อภาวิยิ, ภาวิยิ, เตน มคฺคา อภาวิยิํสุ, ภาวิยิํสุ อิจฺจาทิ เหตุกมฺมรูปํฯ

อิติ อชฺชตฺตนีฯ

ปโรกฺขา

อถ ปโรกฺขา วุจฺจเตฯ

[596] ปโรกฺเข อ อุ เอ ถ อํ มฺห ตฺถ เร ตฺโถ วฺโห อิํ มฺเห [ก. 417; รู. 460; นี. 887; จํ. 1.2.81; ปา. 3.2.115]ฯ

อกฺขานํ อินฺทฺริยานํ ปรํ ปโรกฺขํ, อปจฺจกฺขนฺติ อตฺโถฯ ภูเต กาเล อตฺตโน ปโรกฺขกฺริยาย วตฺตพฺพาย กฺริยตฺถา ออาทโย โหนฺติฯ

มหาวุตฺตินา คสฺส ทีโฆ วา, โส กิร ชคาม, เต กิร ชคามุ, ตฺวํ กิร ชคาเม, ตุมฺเห กิร ชคามิตฺถ, อหํ กิร ชคามํ, มยํ กิร ชคามิมฺห อิจฺจาทิฯ

เอตฺถ จ ‘โส กิร ชคาม’ อิจฺจาทีนิ อนุสฺสวปโรกฺขานิ นามฯ