เมนู

อนุภูยตุ , อนุภูยนฺตุ, อนุภุยฺยตุ, อนุภุยฺยนฺตุ อิจฺจาทิ สุทฺธกมฺมรูปํฯ

ภาเวตุ, ภาเวนฺตุ, ภาวยตุ, ภาวยนฺตุ อิจฺจาทิ เหตุกตฺตุรูปํฯ

ภาวียตุ, ภาวียนฺตุฯ รสฺสตฺเต-ภาวิยตุ, ภาวิยนฺตุฯ ทฺวิตฺเต-ภาวิยฺยตุ, ภาวิยฺยนฺตุฯ ตถา ภาวยียตุ, ภาวยียนฺตุอิจฺจาทิ เหตุกมฺมรูปํฯ

‘เอยฺยาถสฺเส’อิจฺจาทิสุตฺเตน ถสฺส วฺโห, ตุมฺเห ภววฺโห, ภวถ วาฯ

อิติ ตฺวาทิฯ

เอยฺยาทิ

อถ เอยฺยาทิ วุจฺจเตฯ

[577] เหตุผเลสฺเวยฺย เอยฺยุํ เอยฺยาสิ เอยฺยาถ เอยฺยามิ เอยฺยาม เอถ เอรํ เอโถ เอยฺยาวฺโห [เอยฺยวฺโห (โมคฺคลฺลานาทีสุ)] เอยฺยํ เอยฺยามฺเห วา [ก. 416; รู. 454; นี. 880; จํ. 1.3.120; ปา. 3.3.156]

อญฺญมญฺญสมฺพนฺธินิยา เหตุกฺริยายญฺจ ผลกฺริยายญฺจ กฺริยตฺถา เอยฺยาทโย โหนฺติ วาฯ เหตุผเลสุปิ กทาจิ อญฺญวิภตฺตุปฺปตฺติทีปนตฺโถ วาสทฺโท, สเจ โส ยานํ ลภิสฺสติ, คมิสฺสติ, สเจ น ลภิสฺสติ, น คมิสฺสติ อิจฺจาทิฯ

สเจ สงฺขาโร นิจฺโจ ภเวยฺย, สุโข นาม ภเวยฺย, สเจ โส ปณฺฑิโต ภเวยฺย, สุขิโต ภเวยฺยฯ

[578] ปญฺหปตฺถนาวิธีสุ [จํ. 1.3.121; ปา. 3.3.161]

เอเตสุ เอยฺยาทโย โหนฺติฯ

ปญฺเห-กินฺนุ โข ตฺวํ วินยํ วา อธิยฺเยยฺยาสิ ธมฺมํ วาฯ

ปตฺถนายํ-ภเวยฺยํ ชาติชาติยํฯ

วิธิมฺหิ-ปาณํ น หเนยฺย, อทินฺนํ น อาทิเยยฺย, ทานํ ทเทยฺย, สีลํ รกฺเขยฺยฯ

[579] สตฺตารเหสฺเวยฺยาที [ก. 416; รู. 454; นี. 881-4; จํ. 1.3.128; ปา. 3.3.169-172; สตฺยรเหสฺเวยฺยาที (พหูสุ)]

สตฺติยํ อรหตฺเถ จ เอยฺยาทโย โหนฺติฯ

ภวํ รชฺชํ กเรยฺย, ภวํ รชฺชํ กาตุํ สกฺโก, กาตุํ อรโหติ อตฺโถฯ

โส อิมํ วิชฏเย ชฏํ [สํ. นิ. 1.23]

[580] สมฺภาวเน วา [ก. 416; รู. 854; นี. 881, 883-4; จํ. 1.3.118-9; ปา. 3.3.154-5]

สมฺภาวเนปิ เอยฺยาทโย โหนฺติ วาฯ

ปพฺพตมปิ สิรสา ภินฺเทยฺย, ภเวยฺย, ภเวยฺยุํ, ภเวยฺยาสิ, ภเวยฺยาถ, ภเวยฺยามิ, ภเวยฺยามฯ

ปรฉกฺเก-โส ภเวถ, เต ภเวรํ, ตฺวํ ภเวโถ, ตุมฺเห ภเวยฺยาวฺโห, อหํ ภเวยฺยํ, มยํ ภเวยฺยามฺเห, อิติ สุทฺธกตฺตุรูปานิฯ

อนุภูเยยฺย, อนุภูเยยฺยุํฯ ทฺวิตฺเต รสฺสตฺตํ, อนุภุยฺเยยฺย, อนุภุยฺเยยฺยุํ อิจฺจาทิ สุทฺธกมฺมรูปํฯ

ภาเวยฺย , ภาเวยฺยุํ, ภาวเยยฺย, ภาวเยยฺยุํ อิจฺจาทิ เหตุกตฺตุรูปํฯ

ภาวีเยยฺย, ภาวีเยยฺยุํฯ รสฺสตฺเต-ภาวยิเยยฺย, ภาวยิเยยฺยุํฯ ทฺวิตฺเต-ภาวิยฺเยยฺย, ภาวิยฺเยยฺยุํฯ ตถา ภาวยีเยยฺย, ภาวยีเยยฺยุํ อิจฺจาทิ เหตุกมฺมรูปํฯ

[581] เอยฺเยยฺยาเสยฺยํนํ เฏ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]

เอยฺย, เอยฺยาสิ, เอยฺยมิจฺเจเตสํ เฏ โหติ วาฯ

อตฺริมา ปาฬี-จเช มตฺตา สุขํ ธีโร, ปสฺเส เจ วิปุลํ สุขํ [ธ. ป. 290]ฯ กิํ ตฺวํ สุตโสมา’นุตปฺเป [ชา. 2.21.399], ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สห สํวเส [ชา. 1.13.94] อิจฺจาทิฯ

โส ภเว, ภเวยฺย, ตฺวํ ภเว, ภเวยฺยาสิ, อหํ ภเว, ภเวยฺยํฯ

[582] เอยฺยุํสฺสุํ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]

เอยฺยุํสฺส อุํ โหติ วาฯ

อตฺริมา ปาฬี-วชฺชุํ วา เต น วา วชฺชุํ, นตฺถิ นาสาย รูหนา [ชา. 1.3.33], อุปยานานิ เม ทชฺชุํ, ราชปุตฺต ตยี คเตติ [ชา. 2.22.26]

[583] เอยฺยามสฺเสมุ จ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105]

เอยฺยามสฺส เอมุ จ โหติ, อนฺตสฺส อุ จฯ

อตฺริมา ปาฬี-กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ [ที. นิ. 2.318], มุญฺเจมุ นํ อุรคํ พนฺธนสฺมา [ชา. 1.15.252], ทกฺเขมุ เต นาค นิเวสนานิ [ชา. 1.15.254], คนฺตฺวาน ตํ ปฏิกเรมุ อจฺจยํ, อปฺเปว นํ ปุตฺต ลเภมุ ชีวิตํ [ชา. 1.15.13], ทชฺเชมุ โข ปญฺจสตานิ โภโต [ชา. 2.22.1302], ปญฺหํ ปุจฺเฉมุ มาริส [ที. นิ. 2.354], วิหเรมุ อเวริโน [ที. นิ. 2.357], ตยาชฺช คุตฺตา วิหเรมุ รตฺตินฺติ [ชา. 1.2.18]ฯ ภเวยฺยามุ, ภเวยฺยามฯ

มหาวุตฺตินา กฺวจิ มชฺเฌ ยฺยา-การสฺส โลโป, อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺเฉสิ [ชา. 1.16.150], อุเรคณฺฑาโย พุชฺเฌสิ, ตาโย พุชฺเฌสิ มาณว [ชา. 2.17.132-133], ยถา คติํ เม อภิสมฺภเวถ [ชา. 2.17.87-89], ยถา คติํ เต อภิสมฺภเวม [ชา. 2.17.87-89], โอกาสํ สมฺปชานาถ, วเน ยตฺถ วเสมเสติ [ชา. 2.22.1885 ‘วสามเส’]

‘เอยฺยาถสฺเส’อิจฺจาทิสุตฺเตน เอยฺยาถสฺส โอ จ, ตุมฺเห ภเวยฺยาโถ, ภเวยฺยาถ วาฯ

เอตฺถ จ ปุพฺเพ วุตฺตา ปญฺห, ปตฺถนา, วิธิปฺปเภทา อิธปิ ยถาปโยคํ เวทิตพฺพาฯ ปญฺหสทฺเทน ปริปญฺห, ปริปุจฺฉา, ปริวิตกฺก, ปริวีมํสาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ

ปริปญฺเห-ธมฺมํ วา ปฐมํ สงฺคาเยยฺยาม วินยํ วาฯ

ปริปุจฺฉายํ-วเทถ ภนฺเต กิมหํ กเรยฺยํ, โก อิมสฺส อตฺโถ, กถญฺจสฺส อตฺถํ อหํ ชาเนยฺยํฯ

ปริวิตกฺเก-กสฺสาหํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ [ที. นิ. 2.72], ยํนูนาหํ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคาเยยฺยํ [ปารา. อฏฺฐ. 1.ปฐมมหาสงฺคีติกถา]

ปริวีมํสายํ-คจฺเฉยฺยํ วา อหํ อุโปสถํ, น วาคจฺเฉยฺยํ [มหาว. 137]

ปตฺถนายํ-เอวํรูโป สิยํ อหํ อนาคตมทฺธานํ [ม. นิ. 3.274], อุมฺมาทนฺตฺยา รมิตฺวาน, สิวิราชา ตโต สิยํ [ชา. 2.18.70], ปสฺเสยฺย ตํ วสฺสสตํ อโรคํ [ชา. 2.21.453]

อายาจเน-ลเภยฺยาหํ ภนฺเต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปทํ [มหาว. 28; สํ. นิ. 2.17]

วิธิมฺหิ-จเรยฺย ธมฺมํ [ชา. 1.14.63]

นิโยชเน-จเรยฺยาทิตฺตสีโสว, นตฺถิ มจฺจุสฺส นา คโม [สํ. นิ. 1.145]

อชฺเฌสเน-ยสฺส สิยา อาปตฺติ, โส อาวิกเรยฺย [มหาว. 132], ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย [มหาว. 70]

ปวารณายํ-วเทยฺยาถ ภนฺเต เยนตฺโถ [ปารา. 290]

อนุมติยํ-ตํ ชโน หเรยฺย วา ทเหยฺย วา ยถาปจฺจยํ วา กเรยฺย [ม. นิ. 1.247]

อนุญฺญายํ-อากงฺขมาโน สงฺโฆ กมฺมํ กเรยฺย [จูฬว. 6]

อามนฺตเน-ยทา เต ปหิเณยฺยามิ, ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติย [ชา. 2.22.635]

นิมนฺตเน-อิธ ภวํ นิสีเทยฺยฯ

ปตฺตกาเล-สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺย [มหาว. 167]

‘สมฺภาวเน วา’ติ วาสทฺโท อวุตฺตวิกปฺปนตฺโถ, เตน ปริกปฺป, กฺริยาติปนฺนาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ

ตตฺถ ปริกปฺโป ทุวิโธ ภูตา’ภูตวเสนฯ

ตตฺถ ภูตปริกปฺเป-โย พาลํ เสเวยฺย, โสปิ พาโล ภเวยฺยฯ

อภูตปริกปฺเป-ยทา กจฺฉปโลมานํ, ปาวาโร ติวิโธ สิยา [ชา. 1.8.78]ฯ ยทา สสวิสาณานํ, นิสฺเสณี สุกตา สิยา [ชา. 1.8.79]

กฺริยาติปนฺเน-สเจ โส อคารํ อชฺฌาวเสยฺย, ราชา อสฺส จกฺกวตฺตี [ที. นิ. 3.136]

อิติ เอยฺยาทิฯ

หิยฺยตฺตนี

อถ หิยฺยตฺตนี วุจฺจเตฯ

[584] อนชฺชตฺตเน อา อู โอ ตฺถ อ มฺหา ตฺถ ตฺถุํ เส วฺหํ อิํ มฺหเส [ก. 418; รู. 456; นี. 886; จํ. 1.2.77; ปา. 3.2.111]

อชฺชโต อญฺญสฺมิํ ภูเต กาเล กฺริยตฺถา ปรํ อาอิจฺจาทโย โหนฺติฯ

[585] อา อี สฺสาทีสฺวอุ วา [ก. 519; รู. 457; นี. 1032]

อาอิจฺจาทีสุ อีอิจฺจาทีสุ สฺสาทีสุ จ เตสํ อาทิมฺหิ ออุ โหติ วาฯ

โส อภวา, ภวา, เต อภวู, ภวู, ตฺวํ อภโว, ภโว, ตุมฺเห อภวตฺถ, ภวตฺถ, อหํ อภว, ภว, มยํ อภวมฺหา, ภวมฺหาฯ

ปรฉกฺเก-อภวตฺถ, ภวตฺถ, อภวตฺถุํ, ภวตฺถุํ, อภวเส, ภวเส, อภววฺหํ, ภววฺหํ, อภวิํ, ภวิํ, อภวมฺหเส, ภวมฺหเสฯ