สุทฺธภาวกมฺมรูป

[568] กฺโย ภาวกมฺเมสฺวปโรกฺเขสุ มาน นฺต ตฺยาทีสุ [ก. 440; รู. 445; นี. 920; จํ. 1.1.80; ปา. 3.1.67]ฯ

ปโรกฺขาวชฺชิเตสุ มาน, นฺตปจฺจเยสุ ตฺยาทีสุ จ ปเรสุ กฺริยตฺถา ภาวสฺมิํ กมฺมนิ จ กานุพนฺโธ ยปจฺจโย โหติ, พหุลาธิการา กฺวจิ กตฺตริ จฯ

รูปํ วิภุยฺยติ, โส ปหียิสฺสติ [สํ. นิ. 1.249], ภตฺตํ ปจฺจติ, คิมฺเห อุทกํ ฉิชฺชติ, กุสูโล ภิชฺชติฯ

[569] น เต กานุพนฺธนาคเมสุฯ

กานุพนฺเธ นาคเม จ อิวณฺณุ’วณฺณานํ อสฺส จ เต เอ, โอ,-อา น โหนฺตีติ กฺยมฺหิ วุทฺธิ นตฺถิฯ

กมฺเม-เตน ปุริเสน โภโค อนุภูยติ, เตน โภคา อนุภูยนฺติ, เตน ตฺวํ อนุภูยสิ, เตน ตุมฺเห อนุภูยถ, เตน อหํ อนุภูยามิ, เตน มยํ อนุภูยามฯ ยสฺส ทฺวิตฺตํ รสฺสตฺตญฺจ, อนุภุยฺยติ, อนุภุยฺยนฺติฯ

ตตฺถ ‘‘อนุภูยตี’’ติ เอตฺถ กฺยปจฺจยสหิตสฺส ติสทฺทสฺส อตฺโถ ทุวิโธ วาจฺจตฺโถ, อภิเธยฺยตฺโถติฯ

ตตฺถ กมฺมสตฺติสงฺขาโต สกตฺโถ วาจฺจตฺโถ นามฯ

สตฺตินิสฺสโย ลิงฺคตฺโถ อภิเธยฺยตฺโถ นามฯ

ติสทฺโท ปน กฺยปจฺจยสหิโต วาจฺจตฺถเมว อุชุํ วทติ, น อภิเธยฺยตฺถํฯ ‘‘อนุภูยตี’’ติ สุณนฺโต สาธฺยกฺริยาสหิตํ กมฺมสตฺติํ เอว อุชุํ ชานาติ, น กิญฺจิ ทพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เสสํ ปุพฺเพ วุตฺตนยเมวฯ

อนุภูยเต , อนุภุยฺยเต, อนุภูยนฺเต, อนุภุยฺยนฺเต, อนุภูยเส, อนุภูยวฺเห, อนุภูเย, อนุภุยฺเย, อนุภูยมฺเห, อนุภุยฺยมฺเหฯ

[570] ครุปุพฺพา รสฺสา เร นฺเตนฺตีนํ [ก. 517; รู. 488; นี. 1105; ‘คุรุ…’ (พหูสุ)]ฯ

ครุปุพฺพมฺหา รสฺสโต นฺเต, นฺตีนํ เรอาเทโส โหติฯ

ชายเร, ชายนฺติ, ชายเร, ชายนฺเต, คจฺฉเร, คจฺฉนฺติ, คจฺฉเร, คจฺฉนฺเต, คมิสฺสเร, คมิสฺสนฺติ, คมิสฺสเร, คมิสฺสนฺเตฯ

ครุปุพฺพาติ กิํ? ปจนฺติ, ปจนฺเตฯ

รสฺสาติ กิํ? ปาเจนฺติ, ปาจนฺเตฯ

เอตฺถ จ สุตฺตวิภาเคน ‘‘สพฺพํ หิทํ ภญฺชเร กาลปริยายํ [ชา. 1.15.370], มุญฺจเร พนฺธนสฺมา [ชา. 2.22.1648], ชีวเร’ วาปิ สุสฺสตี’’ติ [ชา. 2.22.840] เอตานิ ปาฬิปทานิ สิชฺฌนฺติฯ

ตตฺถ ‘ภญฺชเร’ติ ภิชฺชติ, ‘มุญฺจเร’ติ มุญฺจนฺตุ, ‘ชีวเร’ วาปี’ติ ชีวนฺโต’วาปิฯ อนุภูยเร, อนุภูยนฺติ, อนุภูยเร, อนุภูยนฺเตฯ

ภาโว นาม ภวน, คมนาทิโก กฺริยากาโร, โส ธาตุนา เอว ตุลฺยาธิกรณภาเวน วิเสสียติ, น นามปเทน, ตสฺมา ตตฺถ ตุมฺห’มฺห, เสสนามวเสน ตฺยาทิทุกวิเสสโยโค นาม นตฺถิ, ปฐมทุกเมว ตตฺถ ภวติ, ทพฺพสฺเสว จ ตสฺส อพฺยตฺตสรูปตฺตา สงฺขฺยาเภโทปิ นตฺถิ, เอกวจนเมว ภวติฯ

เตน โภคํ อนุภูยติ, อนุภุยฺยติ, อนุภูยเต, อนุภุยฺยเต, อนุภวนํ โหตีติ อตฺโถฯ

อิติ สุทฺธภาวกมฺมรูปานิฯ

เหตุกตฺตุรูป

[571] ปโยชกพฺยาปาเร ณาปิ จ [ก. 438; รู. 540; นี. 914]ฯ

โย สุทฺธกตฺตารํ ปโยเชติ, ตสฺส ปโยชกสฺส กตฺตุโน พฺยาปาเร กฺริยตฺถา ณิ จ ณาปิ จ โหนฺติฯ ณานุพนฺธา วุทฺธุตฺถาฯ

เตสุ จ อาการนฺตโต [‘อโต’ (โมค.)] ณาปิเยว โหติ, ทาเปติ, ทาปยติฯ

อุวณฺณนฺตโต ณิเยว, สาเวติ, สาวยติฯ

เสสโต ทฺเวปิ, ปาเจติ, ปาจยติ, ปาจาเปติ, ปาจาปยติฯ

ปโยชกพฺยาปาโรปิ กฺริยา เอวาติ ตทตฺถวาจีหิ ณิ,-ณาปีหิ ปรํ วิภตฺติ, ปจฺจยา ภวนฺติ, ธาตฺวนฺตสฺส จ ณิ, ณาปีนญฺจ วุทฺธิฯ

โส มคฺคํ ภาเวติ, เต มคฺคํ ภาเวนฺติ, ตฺวํ มคฺคํ ภาเวสิ, ตุมฺเห มคฺคํ ภาเวถ, อหํ มคฺคํ ภาเวมิ, มยํ มคฺคํ ภาเวมฯ

[572] อายาวา ณานุพนฺเธ [ก. 515; รู. 541; นี. 1029]ฯ

เอ, โอนํ กเมน อาย, อาวา โหนฺติ สราโท ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร, สุตฺตวิภตฺติยา อณานุพนฺเธปิ อายา’วา โหนฺติฯ

เค-สทฺเท, คายติ, คายนฺติฯ

อปปุพฺโพ เจ-ปูชายํ, อปจายติ, อปจายนฺติฯ

เฌ-จินฺตายํ, ฌายติ, ฌายนฺติ, อุชฺฌายติ, นิชฺฌายติ อิจฺจาทิฯ

[573] ณิณาปฺยาปีหิ จ [‘‘…วา’’ (พหูสุ)]ฯ