วุทฺธิราสิ

‘ปทานมาทิสฺสายุวณฺณสฺสาเอโอ ณานุพนฺเธ’ติ ปทาทิภูตานํ อการ, อิวณฺณุ’วณฺณานํ อา, เอ, โอวุทฺธิฯ

อาทิจฺโจ, วาสิฏฺโฐ, เวนเตยฺโย, เมนิโก, เปตฺติกํ, โอทุมฺพรํ, โอฬุมฺปิโก, โอทคฺยํ, โทภคฺคํ, โสภคฺคํ อิจฺจาทิฯ

ณานุพนฺเธติ กิํ? นามโก, ปทโก, ปุราตโนฯ

‘มชฺเฌ’ติ สุตฺเตน ปทมชฺเฌปิ วุทฺธิ, วาเสฏฺโฐ, อฑฺฒเตยฺโย อิจฺจาทิฯ

[553] สํโยเคปิ กฺวจิ [ก. 405; รู. 365; นี. 864; ‘ปิ’ (พหูสุ นตฺถิ)]ฯ

ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร สํโยเคปิ กฺวจิ วุทฺธิ โหติฯ

เปตฺเตยฺโย, เปตฺติกํ, เทจฺโจ, ปมุเข สาธุ ปาโมกฺขํ, ปมุทิตสฺส ภาโว ปาโมชฺชํ, วตฺตพฺพนฺติ วากฺยํ, ภชิตพฺพนฺติ ภาคฺยํ, โภคฺคํ, โยคฺคํ อิจฺจาทิฯ

อิติ วุทฺธิราสิฯ

โลปราสิ

‘โลโปวณฺณิวณฺณาน’นฺติ สุตฺเตน ณฺยมฺหิ ปเร อวณฺณิ’วณฺณานํ โลโปฯ

ตตฺถ อวณฺเณ-ปณฺฑิจฺจํ, ตจฺฉํ, ทายชฺชํ, ทฺวิธา ภาโว ทฺเวชฺฌํ, กรุณาเยว การุญฺญํ อิจฺจาทิฯ

อิวณฺเณ-อธิปติสฺส ภาโว อาธิปจฺจํฯ เอวํ อาทิจฺโจ, โกณฺฑญฺโญ อิจฺจาทิฯ

‘อุวณฺณสฺสาวง สเร’ติ สเร ปเร อุวณฺณสฺส อวง โหติฯ

ณมฺหิ-ลหุโน ภาโว ลาฆวํ, ราฆวํ, ชมฺพุรุกฺเข ภวํ ชมฺพวํฯ ตถา กปิลวตฺถุมฺหิ ภวํ กาปิลวตฺถวํ, วนํฯ ภาตุโน อปจฺจํ ภาตพฺโย, คพฺยํ, ทพฺยํฯ

‘เฏ สติสฺสา…’ติ ฏมฺหิ ปจฺจเย วีสติ, ตีสตีนํ ติโลโปฯ

วีสติยา ปูรโณ วีโส, เอกูนวีโสฯ เอวํ ตีโส, เอกูนตีโสฯ

‘รานุพนฺเธนฺตสราทิสฺสา’ติ รานุพนฺเธ ปจฺจเย ปทนฺตสราทีนํ โลโปฯ

เมตฺเตยฺโย, เปตฺเตยฺโย, กิวํ, กิตฺตกํ, อีที, อีทิกฺโข, อีทิโส, อาหจฺจ, อุปหจฺจ, สกฺกจฺจ, อธิกิจฺจ, กิริยา, เวทคู, ปารคู อิจฺจาทิฯ

[554] ปจฺจยานํ โลโป [ก. 391; รู. 423; นี. 830; โมคฺคลฺลาเน ‘โลโป’ ตฺเวว ทิสฺสติ]ฯ

ปจฺจยานํ กฺวจิ โลโป โหติฯ

พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ, จกฺขุ สุญฺญํ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา [สํ. นิ. 4.85]ฯ เอตฺถ จ รตนสฺส ภาโว รตนํ, อตฺตโน ภาโว อตฺตา, อตฺตโน สกสฺส ภาโว อตฺตนิยนฺติ เอวํ ภาวปจฺจยโลโปฯ

‘‘พุทฺธานุสฺสติ ธมฺมานุสฺสติ’’อาทีสุ ‘‘พุทฺธสฺส ภาโว พุทฺโธ, พุทฺธสฺส อยํ คุโณ พุทฺโธ’’ติอาทินา นเยน ปจฺจยโลโป เวทิตพฺโพฯ

[555] โลโป วีมนฺตุวนฺตูนํ [ก. 268; รู. 397; นี. 518]ฯ

อิยิ’ฏฺเฐสุ ปเรสุ วี, มนฺตุ, วนฺตูนํ โลโป โหติฯ

เมธาวีนํ อติสเยน เมธาวีติ เมธิโย, เมธิฏฺโฐ, สติมนฺตานํ อติสเยน สติมาติ สติโย, สติฏฺโฐ, คุณวนฺตานํ อติสเยน คุณวาติ คุณิโย, คุณิฏฺโฐฯ

อิติ โลปราสิฯ

ขุทฺทกราสิ นิฏฺฐิโตฯ

นานาตฺตราสิ

[556] โช วุทฺธสฺสิยิฏฺเฐสุ [ก. 262; รู. 391; นี. 513; จํ. 4.3.50; ปา. 5.3.61, 62]ฯ

อิยิ’ฏฺฐปจฺจเยสุ ปเรสุ วุทฺธสทฺทสฺส โช โหติฯ

วุทฺธานํ อติสเยน วุทฺโธติ เชยฺโย, เชฏฺโฐฯ

[557] พาฬฺหนฺติกปสตฺถานํ สาธเนทสชา [ก. 263, 264, 265; รู. 392, 393, 394; นี. 512, 514, 515; จํ. 4.3.49, 51; ปา. 5.3.60, 63; ‘… ทสา’ (พหูสุ)]ฯ

อิย, อิฏฺฐปจฺจเยสุ ปเรสุ พาฬฺห, อนฺติก, ปสตฺถสทฺทานํ สาธ, เนท, ส, ชาเทสา โหนฺติฯ

พาฬฺหานํ อติสเยน พาฬฺโหติ สาธิโย, สาธิฏฺโฐ, อนฺติกานํ อติสเยน อนฺติโกติ เนทิโย, เนทิฏฺโฐ, ปสตฺถานํ อติสเยน ปสตฺโถติ เสยฺโย, เสฏฺโฐ, เชยฺโย, เชฏฺโฐฯ

[558] กณกน อปฺปยุวานํ [ก. 266, 267; รู. 395, 396; นี. 516, 517; จํ. 4.3.53; ปา. 5.3.64]ฯ