อธวลํ ธวลํ กโรติ ธวลีกโรติ, อธวโล ธวโล สิยา ธวลีสิยา, อธวโล ธวโล ภวติ ธวลีภวติฯ เอวํ ธวลีกาโร, ธวลีภูโตฯ

อภูตตพฺภาเวติ กิํ? ฆฏํ กโรติ, ฆโฏ อตฺถิ, ฆโฏ ภวติฯ

กราสภูโยเคติ กิํ? อธวโล ธวโล ชายเตฯ

วิการาติ กิํ? ปกติยา มา โหตุ, สุวณฺณํ กุณฺฑลํ กโรติ, สุวณฺณสฺส กุณฺฑลกรณํ นาม โลเก ปกติรูปนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ สุวณฺณํ กุณฺฑลํ สิยา, สุวณฺณํ กุณฺฑลํ ภวตีติฯ

อิติ อภูตตพฺภาวราสิฯ

สกตฺถราสิ

[550] สกตฺเถ [ก. 178, 360, 372; รู. 224, 387, 385, 378; นี. 364, 780, 798, 767]ฯ

สกตฺเถปิ ปจฺจยา ทิสฺสนฺติฯ ‘สกตฺโถ’ติ สกปทตฺโถ, ปกติลิงฺคปทตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ

หีโน เอว หีนโก, โปโต เอว โปตโก, เทโว เอว เทวตา, ยถาภูตเมว ยถาภุจฺจํ, กรุณา เอว การุญฺญํ, ปตฺตกาลเมว ปตฺตกลฺลํ, อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ, ปาคุญฺญเมว ปาคุญฺญตา, กมฺมญฺญเมว กมฺมญฺญตา, ทานํ เอว ทานมยํ, สีลํ เอว สีลมยํฯ เอวํ ภาวนามยํ อิจฺจาทิฯ

ยถา จ อมจฺจปุตฺตา เอว ‘อมจฺจปุตฺติยา’ติ วุจฺจนฺติ, เอวํ ‘‘สกฺยปุตฺโต เอว สกฺยปุตฺติโย, อสมโณ โหติ อสกฺยปุตฺติโย [ปารา. 55], เอวํ นาฏปุตฺติโย, ทาสปุตฺติโย’’ติปิ ยุชฺชติฯ

‘ภยทสฺสิวา, อตฺถทสฺสิมา’ติ วนฺตุ, มนฺตุปจฺจยาสกตฺเถปิ ยุชฺชนฺติฯ ‘พฺรหฺมวณฺณี, เทววณฺณี’ติ เอตฺถ พฺรหฺมุโน วณฺโณ พฺรหฺมวณฺโณ, พฺรหฺมวณฺโณ วิย วณฺโณ อสฺส อตฺถีติ อตฺเถ สติ อีปจฺจโย ปจฺจยตฺโถ เอว โหติ, น สกตฺโถฯ พฺรหฺมวณฺโณ วิย วณฺโณ ยสฺส โสยํ พฺรหฺมวณฺณีติ อตฺเถ สติ สกตฺโถเยวฯ อปิ จ เอกสฺมิํ อญฺญปทตฺเถ ทฺเว สมาส, ตทฺธิตา วตฺตนฺตีติปิ ยุชฺชติ, ตถา ‘ปคุณสฺส ภาโว ปาคุญฺญตา’ติอาทีสุ ทฺเว ตทฺธิตปจฺจยา ภาวตฺเถติฯ

อิติ สกตฺถราสิฯ

นิทฺทิฏฺฐปจฺจยราสิ

[551] อญฺญสฺมิํ [ก. 352; รู. 376; นี. 765]ฯ

ปุพฺเพ นิทฺทิฏฺฐา ณาทโย ปจฺจยา นิทฺทิฏฺฐตฺถโต อญฺเญสุปิ อตฺเถสุ ทิสฺสนฺติฯ

มคเธสุ ชาโต มาคโธ, มคเธสุ สํวฑฺฒิโต มาคโธ, มคเธสุ นิวุตฺโถ มาคโธ, มคธานํ มคเธสุ วา อิสฺสโร มาคโธ อิจฺจาทิ, โณฯ

กาสิํ อคฺฆตีติ กาสิโย [จูฬว. 376], ‘กาสี’ติ สตํ วา สหสฺสํ วา วุจฺจติ, อิโยฯ

เอวมญฺเญปิ ปจฺจยา ยถานุรูปํ เวทิตพฺพาฯ

[552] ทิสฺสนฺตญฺเญปิ ปจฺจยา [ก. 351, 352; รู. 374, 376; นี. 764, 765]ฯ