นินฺทาทีสุ โชตนิเยสุ นามสฺมา โก โหติฯ

นินฺทายํ – กุจฺฉิโต สมโณ สมณโกฯ เอวํ มุณฺฑโก, อสฺสโก, อุทฺธุมาตกํ, วินีลกํ, วิปุพฺพกํ, อฏฺฐิกํ อิจฺจาทิฯ

อญฺญาเต – อญฺญาโต อสฺโส อสฺสโก, กสฺส อยํ อสฺโสติ วา อสฺสโก อิจฺจาทิฯ

อปฺปตฺเถ – อปฺปกํ เตลํ เตลกํฯ เอวํ ฆตกํ, ขุทฺทกํ ธนุ ธนุกํ, รถกํ, คามกํ อิจฺจาทิฯ

ปฏิภาคตฺเถ – หตฺถิรูปกํ หตฺถิกํฯ เอวํ อสฺสกํ, พลีพทฺทโก อิจฺจาทิฯ

รสฺเส-รสฺโส มนุสฺโส มนุสฺสโกฯ เอวํ รุกฺขโก, ปิลกฺขโก อิจฺจาทิฯ

ทยายํ-อนุกมฺปิโต ปุตฺโต ปุตฺตโกฯ เอวํ วจฺฉโก, อิตฺถิกา, อมฺพกา, กุมาริกา อิจฺจาทิฯ

สญฺญายํ-นามมตฺเตน โมโร วิย โมรโก อิจฺจาทิฯ

อิติ ล, อิต, ก ราสิฯ

อภูตตพฺภาวราสิ

[549] อภูตตพฺภาเว กราสภูโยเค วิการาจี [ก. 391; รู. 423; นี. 835; จํ. 4.4.35; ปา. 5.4.50]ฯ

ปุพฺเพ ตสฺส อภูตสฺส วตฺถุโน กทาจิ ตถา ภวนํ อภูตตพฺภาโว, ตสฺมิํ อภูตตพฺภาเว โชตนิเย สติ กรา’ส, ภูธาตูนํ โยเค วิการวาจิมฺหา นามสฺมา จานุพนฺโธ อีปจฺจโย โหติฯ

อธวลํ ธวลํ กโรติ ธวลีกโรติ, อธวโล ธวโล สิยา ธวลีสิยา, อธวโล ธวโล ภวติ ธวลีภวติฯ เอวํ ธวลีกาโร, ธวลีภูโตฯ

อภูตตพฺภาเวติ กิํ? ฆฏํ กโรติ, ฆโฏ อตฺถิ, ฆโฏ ภวติฯ

กราสภูโยเคติ กิํ? อธวโล ธวโล ชายเตฯ

วิการาติ กิํ? ปกติยา มา โหตุ, สุวณฺณํ กุณฺฑลํ กโรติ, สุวณฺณสฺส กุณฺฑลกรณํ นาม โลเก ปกติรูปนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เอวํ สุวณฺณํ กุณฺฑลํ สิยา, สุวณฺณํ กุณฺฑลํ ภวตีติฯ

อิติ อภูตตพฺภาวราสิฯ

สกตฺถราสิ

[550] สกตฺเถ [ก. 178, 360, 372; รู. 224, 387, 385, 378; นี. 364, 780, 798, 767]ฯ

สกตฺเถปิ ปจฺจยา ทิสฺสนฺติฯ ‘สกตฺโถ’ติ สกปทตฺโถ, ปกติลิงฺคปทตฺโถติ วุตฺตํ โหติฯ

หีโน เอว หีนโก, โปโต เอว โปตโก, เทโว เอว เทวตา, ยถาภูตเมว ยถาภุจฺจํ, กรุณา เอว การุญฺญํ, ปตฺตกาลเมว ปตฺตกลฺลํ, อากาสานนฺตเมว อากาสานญฺจํ, ปาคุญฺญเมว ปาคุญฺญตา, กมฺมญฺญเมว กมฺมญฺญตา, ทานํ เอว ทานมยํ, สีลํ เอว สีลมยํฯ เอวํ ภาวนามยํ อิจฺจาทิฯ