เอวํ วีโส, ตีโส, จตฺตาลีโส, ปญฺญาโส, สหสฺโส พฺรหฺมา, ทฺวิสหสฺโส พฺรหฺมา, ทสสหสฺโส พฺรหฺมาฯ เอตฺถ จ ‘‘สหสฺสปริมาณํ จกฺกวาฬํ อสฺสาติ สหสฺโส’’-อิจฺจาทินา ณปจฺจเยน สิชฺฌติฯ

ปริมาณราสิ นิฏฺฐิโตฯ

สงฺขฺยาราสิ

[504] เอกา กากฺยสหาเย [ก. 391; รู. 423; นี. 835; จํ. 4.2.67; ปา. 5.3.52]ฯ

อสหายตฺเถ เอกมฺหา ก, อากี โหนฺติ วาฯ

อสหาโย เอโก, เอกโก, เอกากี, เอโก วาฯ

อิตฺถิยํ เอกิกา, เอกากินี, เอกา วา, ‘อธาตุสฺส เก’ติ สุตฺเตน อิตฺถิยํ กมฺหิ ปเร อสฺส อิตฺตํฯ

[505] ทฺวิติ จตูหิ ตียตฺถา [ก. 385; รู. 409; นี. 817; ติสตฺถา?]ฯ

เตหิ ตสฺส ปูรณนฺติ อตฺเถ ตีโย จ ตฺโถ จ โหนฺติฯ

[506] ทฺวิตีนํ ทุตา ตีเย [ก. 386, 410; นี. 818; ติเย?]ฯ

ตีเย ปเร ทฺวิ, ติสทฺทานํ ทุ, ตาเทสา โหนฺติฯ

ทฺวินฺนํ ปูรโณ ทุตีโย [ฉฏฺฐสํคีติ ปาเฐสุ ทุติโยตฺยาทินา ทิสฺสนฺติ], ทฺวินฺนํ ปูรณี ทุตียา, ทฺวินฺนํ ปูรณํ ทุตียํฯ เอวํ ตตีโย, ตตียา, ตตียํฯ จตุนฺนํ ปูรโณ จตุตฺโถ, จตุตฺถี, จตุตฺถํฯ

[507] ม ปญฺจาทิกติหิ [ก. 373; รู. 406; นี. 802; จํ. 4.2.55; ปา. 5.2.49]ฯ

ปญฺจาทีหิ จ กติมฺหา จ ตสฺส ปูรณนฺติ อตฺเถ โม โหติฯ

ปญฺจโม, ปญฺจมี, ปญฺจมํฯ เอวํ สตฺตม, อฏฺฐม, นวม, ทสม, เอกาทสมาทิฯ กตินฺนํ ปูรโณ กติโม, กติมี, ติถีฯ

[508] ตสฺส ปูรเณกาทสาทิโต วา [ก. 374; รู. 412; นี. 805; จํ. 4.2.51; ปา. 5.2.48]ฯ

ปูรเต อเนนาติ ปูรณํ, เอกาทสาทิโต ตสฺส ปูรณนฺติ อตฺเถ ฏานุพนฺโธ อปจฺจโย โหติ วาฯ

เอกาทสนฺนํ ปูรโณ เอกาทโส, เอกาทสี, เอกาทสํ, เอกาทสโม วาฯ เอวํ ทฺวาทโส, ทฺวาทสโม, เตรโส, เตรสโม, จุทฺทโส, จุทฺทสโม, ปญฺจทโส, ปญฺจทสโม, ปนฺนรโส, ปนฺนรสโม, โสฬโส, โสฬสโม, สตฺตรโส, สตฺตรสโม, อฏฺฐารโส, อฏฺฐารสโมฯ

[509] เฏ สติสฺส ติสฺส [ก. 389; รู. 413; นี. 824]ฯ

เฏ ปเร สติสฺส ติ-การสฺส โลโป โหตีติ วีสติ, ตีสตีนํ ติสฺส โลโปฯ

เอกูนวีโส, เอกูนวีสติโม, วีโส, วีสติโม, ตีโส, ตีสติโม, จตฺตาลีโส, จตฺตาลีสโม, ปญฺญาโส, ปญฺญาสโมฯ สฏฺฐฺยาทิโต ปุริมสุตฺเตน โม, สฏฺฐิโม, สตฺตติโม, อสีติโม, นวุติโมฯ

[510] สตาทีนมิ จ [ก. 373; รู. 406; นี. 802; จํ. 4.2.53 …เป.… 5.2.57]ฯ

สตาทิโต ตสฺส ปูรณตฺเถ โม โหติ, สตาทีนํ อนฺตสฺส อิตฺตญฺจ โหติฯ

สตสฺส ปูรโณ สติโม, ทฺวิสติโม, ติสติโม, สหสฺสิโมฯ

[511] ฉา ฏฺฐฏฺฐมา [ก. 384; รู. 407; นี. 803]ฯ

ฉมฺหา ตสฺส ปูรณนฺติ อตฺเถ ฏฺฐ, ฏฺฐมา โหนฺติฯ

ฉฏฺโฐ, ฉฏฺฐี, ฉฏฺฐํ, ฉฏฺฐโม, ฉฏฺฐมี, ฉฏฺฐมํฯ

[512] สงฺขฺยาย สจฺจุตีสาสทสนฺตายาธิกาสฺมิํ สตสหสฺเส ฏ [ก. 328; รู. 352; นี. 701; จํ. 4.2.50 …เป.… 5.2.45, 46; ‘…โฑ’ (พหูสุ)]ฯ

สติ, อุติ, อีส, อาส, ทสนฺตาหิ สงฺขฺยาหิ เต อธิกา อสฺมิํ สตสหสฺเสติ อตฺเถ ฏานุพนฺโธ อปจฺจโย โหติฯ

เอตฺถ จ ‘สตสหสฺเส’ติ สเต วา สหสฺเส วาติ อตฺโถฯ

ตตฺถ สหสฺสสทฺเทน สหสฺสํ ทสสหสฺสํ สตสหสฺสํ ทสสตสหสฺสญฺจ คยฺหติฯ

ทสนฺต, สตฺยนฺต, อีสนฺต, อาสนฺต, อุตฺยนฺตาติ เอวํ อนุกฺกโม เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ ทส, เอกาทสโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐารสา นวสงฺขฺยา ทสนฺตา นามฯ

วีสติ, เอกวีสติโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐวีสติยา นวสงฺขฺยา จ ตีสติ, เอกตีสติโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐตีสติยา นวสงฺขฺยา จ สตฺยนฺตา นามฯ

จตฺตาลีส, เอกจตฺตาลีสโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐจตฺตาลีสาย นวสงฺขฺยา อีสนฺตา นามฯ

ปญฺญาส , เอกปญฺญาสโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐปญฺญาสาย นวสงฺขฺยา อาสนฺตา นามฯ

นวุติ, เอกนวุติโต ปฏฺฐาย ยาว อฏฺฐนวุติยา นว สงฺขฺยา อุตฺยนฺตา นามฯ

เสสา ฏฺฐุนฺต, ตฺยนฺตาปิ อิธ สงฺคยฺหนฺติฯ ฏฺฐุนฺตา นาม สฏฺฐิ,-เอกสฏฺฐฺยาทิกา นวสงฺขฺยาฯ ตฺยนฺตา นาม สตฺตติ, เอกสตฺตตฺยาทิกา นวสงฺขฺยา จ อสีติ, เอกาสีตฺยาทิกา นวสงฺขฺยา จฯ

ทสนฺตาสุ ตาว – ทส อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ ทสสตํฯ เอวํ ทสสหสฺสํ, ทสสตสหสฺสํ, เอกาทส อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ เอกาทสสตํฯ เอวํ เอกาทสสหสฺสํ, เอกาทสสตสหสฺสํฯ เอวํ ทฺวาทสสตมิจฺจาทีนิฯ

สตฺยนฺตาสุ – ฏมฺหิ ติ-การโลโป, วีสติ อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ วีสสตํฯ เอวํ เอกวีสสตํ, ทฺวาวีสสตํ อิจฺจาทิ, ตีสติ อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ ตีสสตํฯ เอวํ เอกตีสสตํ, ทฺวตฺตีสสตํ อิจฺจาทิฯ เอส นโย สหสฺเสปิฯ

อีสนฺตาสุ – จตฺตาลีสํ อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ จตฺตาลีสสตํฯ เอวํ เอกจตฺตาลีสสตํ, ทฺเวจตฺตาลีสสตํ อิจฺจาทิฯ เอส นโย สหสฺเสปิฯ

อาสนฺตาสุ – ปญฺญาสํ อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ ปญฺญาสสตํฯ เอวํ เอกปญฺญาสสตํ, ทฺเวปญฺญาสสตํ อิจฺจาทิฯ เอส นโย สหสฺเสปิฯ

ฏฺฐุนฺตาสุ – สฏฺฐิ อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ สฏฺฐิสตํฯ เอวํ เอกสฏฺฐิสตํ, ทฺวาสฏฺฐิสตํ อิจฺจาทิฯ เอส นโย สหสฺเสปิฯ

ตฺยนฺตาสุ – สตฺตติ อธิกา, เอกสตฺตติ อธิกา, อสีติ อธิกา, เอกาสีติ อธิกา อิจฺจาทินา วตฺตพฺพาฯ

อุตฺยนฺตาสุ – นวุติ อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ นวุติสตํฯ เอวํ เอกนวุติสตํ, ทฺเวนวุติสตํ อิจฺจาทิฯ เอส นโย สหสฺเสปิฯ

อถ วา ทสนฺตา นาม เอกโต ปฏฺฐาย ทสสงฺขฺยาฯ

สตฺยนฺตา นาม เอกาทสโต ปฏฺฐาย วีสสงฺขฺยาฯ

อีสนฺตา นาม เอกตีสโต ปฏฺฐาย ทสสงฺขฺยาฯ

อาสนฺตา นาม เอกจตฺตาลีสโต ปฏฺฐาย ทสสงฺขฺยาฯ

เอวํ ฏฺฐุนฺต, ตฺยนฺต, อุตฺยนฺตาปิ เวทิตพฺพาฯ

เอโก อธิโก ยสฺมิํ สเต ตยิทํ เอกสตํ, ‘‘อเถตฺเถกสตํ ขตฺยา, อนุยนฺตา ยสสฺสิโน’’ติ [ชา. 2.22.594] ปาฬิฯ ‘‘ทฺเว อธิกา ยสฺมิํ สเต ตยิทํ ทฺวิสตํ’’ อิจฺจาทินา สพฺพํ วตฺตพฺพํ, สุวิจิตฺตมิทํ วิธานนฺติฯ

ยถา ปน ‘‘เอโก จ ทส จ เอกาทส, เอกาธิกา วา ทส เอกาทสา’’ติ สิชฺฌติ, ตถา อิธปิ ‘‘ทส จ สตญฺจ ทสสตํ, ทสาธิกํ วา สตํ ทสสต’’นฺติอาทินา วุตฺเต สพฺพํ ตํ วิธานํ สมาสวเสน สิชฺฌติฯ

ตตฺถ ปน ‘‘ทฺเว สตานิ ทฺวิสตํ, ตีณิ สตานิ ติสต’’มิจฺจาทีนิ จ ‘‘ทฺเว สหสฺสานิ ทฺวิสหสฺสํ, ตีณิ สหสฺสานิ ติสหสฺส’’มิจฺจาทีนิ จ ‘‘ทฺเว สตสหสฺสานิ ทฺวิสตสหสฺสํ, ตีณิ สตสหสฺสานิ ติสตสหสฺส’’มิจฺจาทีนิ จ ทิคุสมาเส สิชฺฌนฺติฯ

[513] วารสงฺขฺยายกฺขตฺตุํ [ก. 646; รู. 419; นี. 1282; จํ. 4.4.5; ปา. 5.4.17]ฯ

วารสมฺพนฺธิภูตา สงฺขฺยาสทฺทา กฺขตฺตุํปจฺจโย โหติฯ

ทฺเว วารา ทฺวิกฺขตฺตุํฯ เอวํ ติกฺขตฺตุํ, จตุกฺขตฺตุํ, ปญฺจกฺขตฺตุํ, ทสกฺขตฺตุํ, สตกฺขตฺตุํ, สหสฺสกฺขตฺตุํฯ

[514] กติมฺหา [ก. 646; รู. 419; นี. 1282; จํ. 4.4.6; ปา. 5.4.20]ฯ

วารสมฺพนฺธิภูตา กติสทฺทา กฺขตฺตุํ โหติฯ กติ วารา กติกฺขตฺตุํฯ

[515] พหุมฺหา ธา จ ปจฺจาสตฺติยา [ก. 646; รู. 419; นี. 1282; ‘ปจฺจาสตฺติยํ’ (พหูสุ)]ฯ

วารสมฺพนฺธิภูตา พหุสทฺทา ปจฺจาสตฺติยา สติ ธา จ โหติ กฺขตฺตุญฺจฯ

พหุวารา พหุกฺขตฺตุํ, พหุสทฺเทน อเนกวารํ อุปลกฺเขติ, อเนกวารา อเนกกฺขตฺตุํฯ เอวํ พหุวารา พหุธา, อเนกวารา อเนกธาฯ ปจฺจาสตฺติ นาม วารานํ อจฺจาสนฺนตา วุจฺจติ, ทิวสสฺส พหุกฺขตฺตุํ ภุญฺชติ, พหุธา ภุญฺชติ, วารานํ ทูรภาเว สติ เต ปจฺจยา น โหนฺติ, มาสสฺส พหุวาเร ภุญฺชติฯ

[516] สกิํ วา [ก. 646; รู. 419; นี. 1282; จํ. 4.4.8; ปา. 5.4.19]ฯ

เอกวารนฺติ อตฺเถ สกินฺติ นิปจฺจเต วาฯ

สกิํ ภุญฺชติ, เอกวารํ ภุญฺชติฯ

สงฺขฺยาราสิ นิฏฺฐิโตฯ

ขุทฺทกราสิ