เมนู

ปหิโต เปสิโต อตฺตา เยนาติ ปหิตตฺโต, มชฺฌิโม อตฺตา สภาโว ยสฺสาติ มชฺฌตฺโต, ฉาตํ อชฺฌตฺตสนฺตานํ [สณฺฐานํ (มูลปาเฐ)] ยสฺสาติ ฉาตชฺฌตฺโต, สุหิโต อตฺตา ยสฺสาติ สุหิตตฺโต , ยโต สํยโต อตฺตา ยสฺสาติ ยตตฺโต, ฐิโต อตฺตา อสฺสาติ ฐิตตฺโตอิจฺจาทิฯ

อาปจฺจเย –

ปจฺจกฺโข ธมฺโม ยสฺสาติ ปจฺจกฺขธมฺมา, ฉาเทตีติ ฉโท, โมโห, วิวโฏ ฉโท ยสฺมินฺติ วิวฏจฺฉทา, สมฺมาสมฺพุทฺโธฯ

อิปจฺจเย –

สุนฺทโร คนฺโธ ยสฺสาติ สุคนฺธิ, กุจฺฉิโต คนฺโธ ยสฺสาติ ทุคฺคนฺธิ, ปูติโน คนฺโธ ยสฺสาติ ปูติคนฺธิ, สุรภิโน คนฺโธ สุรภิคนฺธิฯ ‘‘สรีรสฺส สุคนฺธิโน, คุณคนฺธิยุตฺโต อห’’นฺติ ปาฬิฯ

อิติ สมาสนฺตอปจฺจยราสิฯ

นานาเทสราสิ

[378] อุตฺตรปเท [ก. 333-334; รู. 344-345; นี. 717-718]

อุตฺตรปเท ปเร ปุพฺพปเท วิธิ โหตีติ อตฺโถฯ อธิการสุตฺตมิทํฯ

‘‘อพฺราหฺมโณ, อนริโย, อภิกฺขุโก, อนนฺโต’’อิจฺจาทีสุ สมาเส อุตฺตรปเท ปเร น-การสฺส อ, อน โหนฺติฯ

[379] นขาทโย [ก. 328; รู. 352; นี. 708; จํ. 5.2.95; ปา. 6.3.75]

นขาทโย สทฺทา นปกติกา สิชฺฌนฺติฯ

นา’สฺส ขมตฺถีติ นโข, ‘ข’นฺติ สุขํ, ทุกฺขญฺจ, นา’สฺส กุลมตฺถีติ นกุโล, เอวํนามโก พฺราหฺมโณ, ปุมสฺส สกํ ปุํสกํ นตฺถิ ปุํสกํ เอตสฺมินฺติ นปุํสโก, ขญฺชนํ เวกลฺลคมนํ ขตฺตํ, นตฺถิ ขตฺตํ เอตสฺสาติ นกฺขตฺตํ, กํ วุจฺจติ สุขํ, ตพฺพิรุทฺธตฺตา อกํ วุจฺจติ ทุกฺขํ, นตฺถิ อกํ เอตสฺมินฺติ นาโก, สคฺโค, น มุญฺจตีติ นมุจิ, มาโรฯ น คลติ น จวตีติ นครํ, เคเห วตฺตพฺเพ ‘อคาร’นฺติ สิชฺฌติฯ

[380] นโค วา ปาณินิ [ก. 333-334; รู. 344-345; นี. 717-718; จํ. 5.2.96; ปา. 6.3.77; ‘นโค วาปฺปาณินิ’ (พหูสุ)]

อปาณิมฺหิ นโคติ สิชฺฌติ วาฯ

น คจฺฉนฺตีติ นคา, รุกฺขาฯ นคา, ปพฺพตาฯ อคา, รุกฺขา, อคา, ปพฺพตาฯ

อปาณินีติ กิํ? อโค วสโล กิํ เตนฯ เอตฺถ ‘อโค’ติ ทุคฺคตชโน, ‘วสโล’ติ ลามโก, ‘กิํ เตนา’ติ นินฺทาวจนํ, ‘‘สีเตนา’’ติปิ ปาโฐฯ เอวํ เนเก, อเนเก, เนกานิ, อเนกานิ อิจฺจาทิฯ

อิติ น-ราสิฯ

[381] สหสฺส โสญฺญตฺเถ [ก. 404; รู. 370; นี. 859; จํ. 5.2.97; ปา. 6.3.82]

อญฺญปทตฺเถ สมาเส อุตฺตรปเท ปเร สหสฺส โส โหติ วาฯ

ปุตฺเตน สห โย วตฺตตีติ สปุตฺโต, สหปุตฺโตฯ

อญฺญตฺเถติ กิํ? สห กตฺวา, สห ยุชฺฌิตฺวาฯ

[382] สญฺญายํ [ก. 404; รู. 370; นี. 859; จํ. 5.2.98; ปา. 6.3.78]

สญฺญายํ อุตฺตรปเท ปเร สหสฺส โส โหติฯ

สห อายตฺตํ สายตฺตํ, สห ปลาสํ สปลาสํ, อครุการสฺเสตํ นามํฯ

[383] อปจฺจกฺเข [ก. 404; รู. 307; นี. 859; จํ. 5.2.99; ปา. 6.3.80]

อปจฺจกฺเข คมฺยมาเน อุตฺตรปเท ปเร สหสฺส โส โหติฯ

โอฑฺฑิยติ เอตายาติ โอฑฺฑิ, ปาโสฯ โอฑฺฑิยา สห โย วตฺตตีติ โสฑฺฑิ, กโปโตฯ อิธ ‘โอฑฺฑิ’ อปจฺจกฺขาฯ ‘‘สาคฺคิ กโปโต’’ติปิ ปาโฐ, ปิจุนา สห วตฺตตีติ สปิจุกา, วาตมณฺฑลิกา, สา จ อปจฺจกฺขา, อุคฺคนฺตฺวา อากาเส ปริพฺภมนฺตํ ปิจุสงฺฆาฏํ ทิสฺวา ญาตพฺพาฯ ‘‘สปิสาจา วาตมณฺฑลิกา’’ติปิ ปาโฐฯ เอวํ สรชา, วาตา, สรกฺขสี, รตฺติฯ

[384] อกาเล สกตฺถสฺส [ก. 404; รู. 370; นี. 859; จํ. 5.2.110; ปา. 6.3.81]

สกตฺถปฺปธานสฺส สหสทฺทสฺส โส โหติ อกาเล อุตฺตรปเท ปเรฯ

สพฺรหฺมํ, สจกฺกํฯ

อกาเลติ กิํ? สห ปุพฺพณฺหํ, สห ปรณฺหํ, สุนกฺขตฺเตน สห ปวตฺตํ ปุพฺพณฺหํ, ปรณฺหนฺติ อตฺโถฯ

[385] คนฺถนฺตาธิกฺเย [ก. 404; รู. 370; นี. 859; จํ. 5.2.101; ปา. 6.3.79]

คนฺถสฺส อนฺโต คนฺถนฺโตฯ ยถา ตํ กจฺจายนคนฺถสฺส อนฺโต อุณาทิกปฺโป, อธิกภาโว อาธิกฺยํ, คนฺถนฺเต จ อาธิกฺเย จ วตฺตมานสฺส สหสทฺทสฺส โส โหติ อุตฺตรปเท ปเรฯ

สห อุณาทินา’ ยํ อธิยเตติ ตํ โสณาทิ, สกลํ กจฺจายนํ อธีเตตฺยตฺโถฯ สห มุหุตฺเตน สกลํ โชติํ อธีเต สมุหุตฺตํ, โชตีติ นกฺขตฺตสตฺถํฯ

อาธิกฺเย – สโทณา, ขารี, สกหาปณํ, นิกฺขํ, สมาสกํ, กหาปณํฯ นิจฺจตฺถมิทํ สุตฺตํฯ

[386] สมานสฺส ปกฺขาทีสุ วา [ก. 404; รู. 370; นี. 859; จํ. 5.2.103-4; ปา. 6.3.84-86]

ปกฺขาทีสุ อุตฺตรปเทสุ สมานสฺส โส โหติ วาฯ

สมาโน ปกฺโข สหาโย สปกฺโข, สมาโน ปกฺโข ยสฺสาติ วา สปกฺโข, สมานปกฺโข วาฯ เอวํ สชาติ, สมานชาติ, สชนปโท, สรตฺติฯ

สมาโน ปติ ยสฺสา สา สปติฯ เอวํ สนาภิ, สพนฺธุ, สพฺรหฺมจารี, สนาโมฯ อวฺหยํ วุจฺจติ นามํ, จนฺเทน สมานํ อวฺหยํ ยสฺส โส จนฺทสวฺหโย, สโคตฺโต, อินฺเทน สมานํ โคตฺตํ ยสฺส โส อินฺทสโคตฺโต, สรูปํ, สฏฺฐานํฯ หริ วุจฺจติ สุวณฺณํ, หรินา สมาโน วณฺโณ ยสฺส โส หริสฺสวณฺโณ, สสฺส ทฺวิตฺตํฯ เอวํ สิงฺคีนิกฺขสวณฺโณ, สวโย, สธโน, สธมฺโม, สชาติโยฯ

ปกฺขาทีสูติ กิํ? สมานสีโลฯ

[387] อุทเร อิเย [ก. 404; รู. 370; นี. 859; จํ. 5.2.105; ปา. 6.3.88]

อิยยุตฺเต อุทเร ปเร สมานสฺส โส โหติ วาฯ

สมาเน อุทเร ชาโต โสทริโย, สมาโนทริโยฯ

อิเยติ กิํ? สมาโนทรตาฯ

อญฺเญสุปิ สมานสฺส โส โหติ, จนฺเทน สมานา สิรี ยสฺส ตํ จนฺทสฺสสิรีกํ, มุขํฯ เอวํ ปทุมสฺสสิรีกํ, วทนํฯ

มหาวุตฺตินา สนฺตาทีนญฺจ โส โหติ, สํวิชฺชติ โลมํ อสฺสาติ สโลมโกฯ เอวํ สปกฺขโก, สํวิชฺชนฺติ อาสวา เอเตสนฺติ สาสวา, สํวิชฺชนฺติ ปจฺจยา เอเตสนฺติ สปฺปจฺจยา, สํวิชฺชนฺติ อตฺตโน อุตฺตริตรา ธมฺมา เอเตสนฺติ สอุตฺตรา, สนฺโต ปุริโส สปฺปุริโสฯ ตถา สชฺชโน, สทฺธมฺโม, สนฺตสฺส ภาโว สพฺภาโว อิจฺจาทิฯ

อิติ ส-ราสิฯ

[388] อิมสฺสิทํ [ก. 129; รู. 222; นี. 305]

อุตฺตรปเท ปเร อิมสฺส อิทํ โหติฯ

อยํ อตฺโถ เอตสฺสาติ อิทมตฺถี, สมาสนฺเต อี, อิทมตฺถิโน ภาโว อิทมตฺถิตาฯ อยํ ปจฺจโย เอเตสนฺติ อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยานํ ภาโว อิทปฺปจฺจยตาฯ ‘‘อิเมสํ ปจฺจยา อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยา เอว อิทปฺปจฺจยตา’’ติปิ โยเชนฺติฯ ‘อิท’นฺติ นิปาตปทมฺปิ อตฺถิ, ‘‘รูปญฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺสา, เวทนา จ หิทํฯ สญฺญา จ หิทํฯ สงฺขารา จ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺสํสุ’’ อิจฺจาทิ [มหาว. 20]

[389] ปุํ ปุมสฺส วา [ก. 82; รู. 149]

อุตฺตรปเท ปเร ปุมสฺส ปุํ โหติ วาฯ

ปุมสฺส ลิงฺคํ ปุลฺลิงฺคํ, ปุมสฺส ภาโว ปุมฺภาโว, ปุมา จ โส โกกิโล จาติ ปุงฺโกกิโล, ปุมา จ โส โค จาติ ปุงฺคโว, ‘โค ตฺวจตฺเถ…’ติ อปจฺจโย, นปุํสโกฯ

วาติ กิํ? ปุมิตฺถีฯ

[390] ฏ นฺตนฺตูนํ [ก. 126; รู. 101; นี. 301]

อุตฺตรปเท ปเร นฺต, นฺตูนํ ฏ โหติ วา กฺวจิฯ

ภวํ ปติฏฺโฐ เยสํ เต ภวํปติฏฺฐา, พินฺทาคโมฯ ภควา มูลํ เยสํ เต ภควํมูลกา, ธมฺมาฯ เอวํ ภควํปฏิสรณา, ธมฺมาฯ

พหุลาธิการา ตราทีสุ จ ปเรสุ, มหนฺตีนํ อติสเยน มหาติ มหตฺตรี, รตฺตญฺญูนํ มหนฺตสฺส ภาโว รตฺตญฺญุมหตฺตํฯ เอวํ ชาติมหตฺตํ, คุณมหตฺตํ, ปุญฺญมหตฺตํ, อรหนฺตสฺส ภาโว อรหตฺตํฯ

[391] [ก. 642; รู. 589; นี. 1269; จํ. 5.2.106; ปา. 6.3.89]

อุตฺตรปเท ปเร นฺต, นฺตูนํ อ โหติฯ

ภวนฺตปติฏฺฐา, มยํ, คุณวนฺตปติฏฺฐา, มยํฯ

[392] รีริกฺขเกสุ [ก. 642; รู. 589; นี. 1269; จํ. 5.2.107; ปา. 6.3.89-90]

รี, ริกฺข, กปจฺจยนฺเตสุ ปเรสุ สมานสฺส โส โหติฯ

นิจฺจสมาสตฺตา อญฺญปเทน วิคฺคโห, สํวิชฺชตีติ สมาโน, ปจฺจกฺเข วิย จิตฺเต อุปลพฺภตีติ อตฺโถฯ สมาโน วิย โส ทิสฺสตีติ สที, สทิกฺโข, สทิโส, สมานา วิย เต ทิสฺสนฺตีติ สทิสาฯ

[393] นฺตกิมิมานํ ฏากีฏี [ก. 126; รู. 101; นี. 301]

เตสุ ปเรสุ นฺตปจฺจยนฺตสฺส จ กิํ, อิมสทฺทานญฺจ กเมน ฏา, กี, ฏี โหนฺติฯ

ภวํ วิย โส ทิสฺสตีติ ภวาที, ภวาทิกฺโข, ภวาทิโส, โก วิย โส ทิสฺสตีติ กีที, กีทิกฺโข, กีทิโส, อยํ วิย โส ทิสฺสตีติ อีที, อีทิกฺโข, อีทิโสฯ

[394] สพฺพาทีนมา [ก. 642; รู. 589; นี. 1269; จํ. 5.2.108; ปา. 6.3.91]

เตสุ ปเรสุ สพฺพาทินามกานํ ย, ต, เอต, อญฺญ, อมฺห, ตุมฺหสทฺทานํ อนฺโต อา โหติฯ

ยาที, ยาทิกฺโข, ยาทิโส, ตาที, ตาทิกฺโข, ตาทิโส, เอตาที, เอตาทิกฺโข, เอตาทิโสฯ

[395] เวตสฺเสฏ [ก. 642; รู. 589; นี. 1269]

เตสุ ปเรสุ เอตสฺส เอฏ โหติ วาฯ

เอที, เอทิกฺโข, เอทิโส, อญฺญาที, อญฺญาทิกฺโข, อญฺญาทิโส, อมฺหาที, อมฺหาทิกฺโข, อมฺหาทิโส, ตุมฺหาที, ตุมฺหาทิกฺโข, ตุมฺหาทิโสฯ

[396] ตุมฺหมฺหานํ ตาเมกสฺมิํ [ก. 642; รู. 589; นี. 1269]

เตสุ ปเรสุ เอกวจเน ปวตฺตานํ ตุมฺห’ มฺหสทฺทานํ ตา, มา โหนฺติ วาฯ

อหํ วิย โส ทิสฺสตีติ มาที, มาทิกฺโข, มาทิโส, ตฺวํ วิย โส ทิสฺสตีติ ตาที, ตาทิกฺโข, ตาทิโสฯ

เอกสฺมินฺติ กิํ? อมฺเห วิย เต ทิสฺสนฺตีติ อมฺหาทิโน, อมฺหาทิกฺขา, อมฺหาทิสา, ตุมฺเห วิย เต ทิสฺสนฺตีติ ตุมฺหาทิโน, ตุมฺหาทิกฺขา, ตุมฺหาทิสาฯ

เอตฺถ จ อุปมานตฺถสฺเสว เอกตฺตํ อิจฺฉียติ, ตสฺมา อหํ วิย เต ทิสฺสนฺตีติ มาทิสา ตฺวํ วิย เต ทิสฺสนฺตีติ ตาทิโน, ตาทิสาติปิ ยุชฺชนฺติฯ ‘‘มาทิสา เว ชินา โหนฺติ, เย ปตฺตา อาสวกฺขย’’นฺติ [มหาว. 11] ปาฬิ, อิมานิ ปทานิ อุปริ กิตกณฺเฑปิ อาคมิสฺสนฺติฯ

[397] ตํมมญฺญตฺร [ก. 143; รู. 235; นี. 322]

รี, ริกฺข, กปจฺจเยหิ อญฺญสฺมิํ อุตฺตรปเท ปเร ตุมฺห’มฺหานํ ตํ, มํอาเทสา โหนฺติ กฺวจิฯ

ตฺวํ เลณํ เยสํ เต ตํเลณา, อหํ เลณํ เยสํ เต มํเลณา [สํ. นิ. 4.359]ฯ เอวํ ตํทีปา, มํทีปา [สํ. นิ. 4.359], ตํปฏิสรณา, มํปฏิสรณาฯ

[398] มนาทฺยาปาทีนโม มเย จ [ก. 183; รู. 386; นี. 375]

อุตฺตรปเท มยปจฺจเย จ ปเร มนาทีนํ อาปาทีนญฺจ โอ โหติฯ

มโนเสฏฺฐา, มโนมยา, รโชชลฺลํ, รโชมยํ, สพฺโพ มโนคโณ อิธ วตฺตพฺโพ, อาโปธาตุ, อาโปมยํฯ อนุยนฺติ ทิโสทิสํ [ที. นิ. 3.281], ชีว ตฺวํ สรโทสตํ [ชา. 1.2.9]

[399] ปรสฺส สงฺขฺยาสุ [ก. 36; รู. 47; นี. 130]

สงฺขฺยาสุ ปราสุ ปรสฺส โอ โหติฯ

ปโรสตํ, ปโรสหสฺสํ, ปโรปณฺณาส ธมฺมา, อิธ ปรสทฺโท ‘‘อินฺทฺริยปโรปริยตฺต’’นฺติ เอตฺถ วิย อธิกตฺถวาจิสทฺทนฺตรํ, น สพฺพนามํฯ

[400] ชเน ปุถสฺสุ [ก. 49; รู. 44; นี. 129]

ชเน ปเร ปุถสฺส อุ โหติฯ

อริเยหิ ปุถเควายํ ชโนติ ปุถุชฺชโนฯ อปิ จ ปาฬินเย ปุถุสทฺโทเยว พหุลํ ทิสฺสติ, ปุถุ กิเลเส ชเนนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาสตฺถารานํ มุขํ อุลฺโลเกนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาโอเฆหิ วุยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา [มหานิ. 51, 94], สญฺญานานาตฺตปุถุตฺตปเภทํ ปฏิจฺจ ตณฺหานานาตฺตปุถุตฺตปเภโท โหติ [ธ. ส. อฏฺฐ. 1], อิงฺฆ อญฺเญปิ ปุจฺฉสฺสุ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณ [สํ. นิ. 1.246]ฯ คามา คามํ วิจริสฺสํ, สาวเก วินยํ ปุถู, อายตานิ ปุถูนิ จ, ปุถุนา วิชฺชุวณฺณินา [ชา. 2.22.968], ปุถุกายา ปุถุภูตา อิจฺจาทิฯ ตสฺมา ‘‘ปุถเคว, ปุถกฺกรเณ’’ อิจฺจาทีสุ ถุสฺส อุการสฺส อกาโร [อกาโรติ?] ยุชฺชติฯ

[401] โส ฉสฺสาหายตเนสุ วา [ก. 374; รู. 408; นี. 804]

อเห จ อายตเน จ ปเร ฉสฺส โส โหติ วาฯ

ฉ อหานิ สาหํฯ อตฺถิ สาหสฺส ชีวิตํ [ชา. 2.22.314], ‘สาหสฺสา’ติ สาหํ+อสฺสาติ เฉโทฯ สฬายตนํฯ

วาติ กิํ? ฉาหปฺปฏิจฺฉนฺนา อาปตฺติ [จูฬว. 134], ฉ อายตนานิฯ

[402] ลฺตุปิตาทีนมารงฺรง [ก. 200; รู. 159; นี. 415; จํ. 5.2.20; ปา. 6.3.32]

สมาสุตฺตรปเท ปเร ลฺตุปจฺจยนฺตานํ ปิตาทีนญฺจ กเมน อารง, รง โหนฺติ วาฯ

สตฺถุโน ทสฺสนํ สตฺถารทสฺสนํฯ เอวํ กตฺตารนิทฺเทโสฯ มาตา จ ปิตา จ มาตรปิตโร, มาตาปิตูสุ สํวฑฺโฒ มาตาปิตรสํวฑฺโฒฯ

วาติ กิํ? สตฺถุทสฺสนํ, กตฺตุ นิทฺเทโส, มาตาปิตโรฯ

[403] วิชฺชาโยนิสมฺพนฺธีนมา ตตฺร จตฺเถ [ก. 199; รู. 158; นี. 736; จํ. 5.2.21; ปา. 6.3.25]

จตฺถสมาเส วิชฺชาสมฺพนฺธีนํ โยนิสมฺพนฺธีนญฺจ ลฺตุปิตาทีนํ อา โหติ เตสฺเวว ปเรสุฯ

มาตาปิตา, มาตาปิตโร อิจฺจาทิฯ

ตตฺราติ กิํ? มาตุยา ภาตา มาตุภาตาฯ

เอตฺถ จ วิชฺชาสิปฺปานิ สิกฺขาเปนฺตา อาจริยา สิสฺสานํ วิชฺชาสมฺพนฺธี มาตาปิตโร นามฯ

[404] ปุตฺเต [ก. 199; รู. 158; นี. 736; จํ. 5.2.22; ปา. 6.3.25]

จตฺเต ปุตฺเต ปเร วิชฺชาโยนิสมฺพนฺธีนํ ลฺตุปิตาทีนํ อา โหติฯ

มาตาปุตฺตา คจฺฉนฺติ, ปิตาปุตฺตา คจฺฉนฺติฯ มหาวุตฺตินา เตสญฺจ อิ โหติ, มาติปกฺโข, ปิติปกฺโขฯ มาติโฆ ลภเต ทุขํ [ชา. 2.19.118], ปิติโฆ ลภเต ทุขํ, มาตฺติกํ ธนํ, เปตฺติกํ ธนํ [ปารา. 34]ฯ เอตฺถ จ มาตุยา สนฺตกํ มาตฺติกํ, ปิตุโน สนฺตกํ เปตฺติกํ, ทฺวิตฺตํ วุทฺธิ จฯ มาติโต, ปิติโต, ภาตา เอว ภาติโก, ภาติกราชาฯ

[405] ชายาย ชายํ ปติมฺหิ [ก. 339; รู. 358; นี. 731; ‘…ชยํ ปติมฺหิ’ (พหูสุ)]

ปติมฺหิ ปเร ชายาสทฺทสฺส ชายํ โหติฯ

ปุตฺตํ ชเนตีติ ชายา, ชายา จ ปติ จ ชายมฺปตี [ชยมฺปตี (พหูสุ)]ฯ อถ วา ‘‘ชายมฺปตี’’ติ อิทํ สนฺธิวิธินาว สิทฺธํ, ตสฺมา ‘‘ชมฺปตี’’ติปาโฐ สิยา ยถา ‘‘เทวราชา สุชมฺปตี’ [สํ. นิ. 1.264]’ติ, ยถา จ สกฺกตคนฺเถสุ ‘‘ทาโร จ ปติ จ ทมฺปตี’’ติฯ อิธ ปน มหาวุตฺตินา ปติมฺหิ สุชาตาย สุชํ โหติ, ทารสฺส จ ทํ โหติ, ตถา ชายา จ ปติ จ ชมฺปตีติ นิฏฺฐํ คนฺตพฺพํฯ

ยญฺจ วุตฺติยํ ‘‘ชานิปตีติ ปกตฺยนฺตเรน สิทฺธํ, ตถา ทมฺปตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปุตฺตํ ชเนตีติ ชานีฯ ชานี จ ปติ จ ชานีปตีติ ยุชฺชติฯ ‘‘ตุทมฺปตี’’ติ ปาโฐฯ กจฺจายเน จ ‘ชายาย ตุ ทํชานิ ปติมฺหี’ติฯ ตตฺถ ตุสทฺโท ปทปูรณมตฺเต ยุชฺชติฯ

[406] สญฺญายมุโททกสฺส [ก. 404; รู. 370; นี. 257; จํ. 5.2.65; ปา. 6.3.57]

สญฺญายํ คมฺยมานายํ อุตฺตรปเท ปเร อุทกสฺส อุโท โหติฯ

อุทกํ ธาเรตีติ อุทธิ, มหนฺตํ อุทกํ ธาเรตีติ มโหทธิ, อุทกํ ปิวนฺติ เอตฺถาติ อุทปานํ, อุทกํ ปิวนฺติ เอตายาติ อุทปาติฯ

[407] กุมฺภาทีสุ วา [ก. 404; รู. 370; นี. 257; จํ. 5.2.69; ปา. 6.3.59]

กุมฺภาทีสุ ปเรสุ อุทกสฺส อุโท โหติ วาฯ

อุทกสฺส กุมฺโภ อุทกุมฺโภ, อุทกกุมฺโภฯ เอวํ อุทปตฺโต, อุทกปตฺโต, อุทพินฺทุ, อุทกพินฺทุฯ มหาวุตฺตินา สฺยาทีสุปิ, ‘‘นีโลทา โปกฺขรณี’’ติ ปาฬิฯ

[408] โสตาทีสุ โลโป [ก. 404; รู. 370; นี. 256]

โสตาทีสุ ปเรสุ อุทกสฺส อุสฺส โลโป โหติฯ

อุทกสฺส โสตํ ทกโสตํ, อุทเก รกฺขโส ทกรกฺขโส, อุทกํ อาสโย เยสํ เต ทกาสยา, ปาณาฯ มหาวุตฺตินา สฺยาทีสุปิ, ‘‘ทเก ทกาสยา เสนฺตี’’ติ [สํ. นิ. 3.78 (โถกํ วิสทิสํ)] ปาฬิฯ

[409] ปุพฺพาปรชฺชสายมชฺเฌหาหสฺส ณฺโห [ก. 404; รู. 370; นฺโห (สี.)]

ปุพฺพาทีหิ ปรสฺส อหสฺส ณฺโห โหติฯ

ปุพฺพณฺโห, อปรณฺโห, อชฺชณฺโห, สายณฺโห [สายนฺโห], มชฺฌณฺโหฯ

นานาเทสราสิ นิฏฺฐิโตฯ

อพฺยยราสิ

[410] กุปาทโย นิจฺจมสฺยาทิวิธิมฺหิ [ก. 324; รู. 339; จํ. 2.2.24; ปา. 2.2.18]

สฺยาทิวิธิโต อญฺญตฺถ กุอาทโย ปาทโย จ สทฺทา สฺยาทฺยนฺเตน สห นิจฺจํ เอกตฺถา โหนฺติฯ