สตฺตมีตปฺปุริส
สตฺตมีตปฺปุริเส รูเป สญฺญา รูปสญฺญาฯ เอตฺถ จ การกานํ กฺริยาสาธนลกฺขณตฺตา กฺริยาปเทเหว สมฺพนฺโธ โหติ, ตสฺมา อกฺริยวาจเกน ปรปเทน สทฺธิํ สมาเส ชาเต มชฺเฌ อนุรูปํ กฺริยาปทํ วิญฺญายติ, ยถา ‘อสฺเสน ยุตฺโต รโถ อสฺสรโถ’ อิติ ‘รูเป สญฺญา’ติ รูเป อุปฺปนฺนา สญฺญาติ อตฺโถฯ จกฺขุสฺมิํ วิญฺญาณํ จกฺขุวิญฺญาณํ, ธมฺเม รโต ธมฺมรโตฯ เอวํ ธมฺมรุจิ, ธมฺมคารโว, ทาเน อชฺฌาสโย ทานชฺฌาสโยฯ เอวํ ทานาธิมุตฺติ, วฏฺเฏ ภยํ วฏฺฏภยํ, วฏฺฏทุกฺขํ, คาเม สูกโร คามสูกโร, วนมหิํโส, สมุทฺทมจฺโฉ, อิตฺถีสุ ธุตฺโต อิตฺถิธุตฺโต, อิตฺถิโสณฺโฑฯ
อุปปทกิตนฺเตสุ นิจฺจสมาโส [นี. 682], วเน จรตีติ วนจโร, กามาวจโร, กุจฺฉิมฺหิ สยตีติ กุจฺฉิสฺสโย, คพฺเภ เสตีติ คพฺภเสยฺโย, ถเล ติฏฺฐตีติ ถลฏฺโฐ, ชลฏฺโฐ, ปพฺพตฏฺโฐ, ปงฺเก ชาตํ ปงฺกชํฯ เอวํ อตฺรโช, เขตฺรโช อิจฺจาทิฯ อิธ น โหติ [นี. 681], โภชเน มตฺตญฺญุตา, อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร, อาสเน นิสินฺโน, อาสเน นิสีทิตพฺพํฯ
อิติ สตฺตมีตปฺปุริโสฯ
ลุตฺตตปฺปุริส
ตปฺปุริสปทานํ มหาวุตฺติสุตฺเตน กฺวจิ วิปลฺลาโสฯ
อุปริคงฺคา, เหฏฺฐานที, อนฺโตวิหาโร, อนฺโตสมาปตฺติ, หํสานํ ราชา ราชหํโส หํสราชา วา, มาสสฺส อฑฺฒํ อฑฺฒมาสํ, กหาปณสฺส อฑฺฒํ อฑฺฒกหาปณํ, อฑฺฒมาสํ, รตฺติยา อฑฺฒํ อฑฺฒรตฺตํฯ เอวํ ปุพฺพรตฺตํ, ปรรตฺตํ, อิสฺส อตฺตํฯ กายสฺส ปุพฺพภาโค ปุพฺพกาโย, ปรกาโย, อหสฺส ปุพฺโพ ปุพฺพณฺโห, มชฺฌณฺโห, สายนฺโห, ปุพฺเพทิฏฺโฐ ทิฏฺฐปุพฺโพ, ตถาคตํ ทิฏฺฐปุพฺโพ เถโร, ตถาคโต ทิฏฺฐปุพฺโพ เถเรน อิจฺจาทิฯ
อิติ ลุตฺตตปฺปุริโสฯ
อลุตฺตตปฺปุริส
อิทานิ อลุตฺตตปฺปุริสา วุจฺจนฺเตฯ
ทีปงฺกโร, ปภงฺกโร, อมตนฺทโท, ปุรินฺทโท, เวสฺสนฺตโร, อตฺตนฺตโป, ปรนฺตโป, รณญฺชโห, ชุตินฺธโร, วิชฺชนฺธโร, ทสฺสเนนปหาตพฺพธมฺโม, กุโตโช, ตโตโช, อิโตโช, ภยโต อุปฏฺฐานํ ภยตุปฏฺฐานํ, กฏตฺตากมฺมํ, กฏตฺตารูปํ, ปรสฺสปทํ, อตฺตโนปทํ, เทวานมินฺโท, เทวานํปิยติสฺโส, ควมฺปติตฺเถโร, ปุพฺเพนิวาโส, มชฺเฌกลฺยาณํ, ทูเรรูปํ, สนฺติเกรูปํ, ทูเรนิทานํ, สนฺติเกนิทานํ, อนฺเตวาสิโก, ชเนสุโต, กาเมสุมิจฺฉาจาโร อิจฺจาทิ [ก. 327; รู. 351; นี. 686]ฯ
อิติ อลุตฺตตปฺปุริโสฯ
สพฺโพ จายํ อมาทิตปฺปุริโส อภิเธยฺยวจโน ปรปทลิงฺโค จฯ
อมาทิตปฺปุริโส นิฏฺฐิโตฯ
กมฺมธารยสมาส
อถ กมฺมธารยสญฺญิโต ปฐมาตปฺปุริโส วุจฺจเตฯ
กมฺมมิว ทฺวยํ ธาเรตีติ กมฺมธารโยฯ ยถา กมฺมํ กฺริยญฺจ ปโยชนญฺจ ทฺวยํ ธาเรติ กมฺเม สติ ตสฺส ทฺวยสฺส สมฺภวโต, ตถา อยํ สมาโส เอกสฺส อตฺถสฺส ทฺเว นามานิ ธาเรติ อิมสฺมิํ สมาเส สติ เอกตฺถโชตกสฺส นามทฺวยสฺส สมฺภวโตติ [ก. 324; รู. 339; นี. 702]ฯ
