สุขํ เสติ, ทุกฺขํ เสติ, สีฆํ คจฺฉติ, ขิปฺปํ คจฺฉติ, ทนฺธํ คจฺฉติ, มุทุํ ปจติ, ครุํ เอสฺสติ, ลหุํ เอสฺสติ, สนฺนิธิการกํ ภุญฺชติ, สมฺปริวตฺตกํ โอตาเปติ, กายปฺปจาลกํ คจฺฉติ [ปาจิ. 590], หตฺถปฺปจาลกํ คจฺฉติ, สีสปฺปจาลกํ คจฺฉติ [ปาจิ. 594-595], สุรุสุรุการกํ ภุญฺชติ [ปาจิ. 627], อวคณฺฑการกํ ภุญฺชติ [ปาจิ. 622], ปิณฺฑุกฺเขปกํ ภุญฺชติ [ปาจิ. 620], หตฺถนิทฺธุนกํ ภุญฺชติ [ปาจิ. 623], หตฺถนิลฺเลหกํ ภุญฺชติ [ปาจิ. 628], จนฺทิมสูริยา สมํ ปริยายนฺติ, วิสมํ ปริยายนฺติ อิจฺจาทิฯ

ทุติยาวิภตฺติราสิ นิฏฺฐิโตฯ

ตติยาวิภตฺติราสิ

กสฺมิํ อตฺเถ ตติยา?

[305] กตฺตุกรเณสุ ตติยา [ก. 286, 288; รู. 291, 293; นี. 591, 594; จํ. 2.1.62-3; ปา. 2.3.18]ฯ

กตฺตริ กรเณ จ ตติยา โหติฯ กตฺตาติ จ การโกติ จ อตฺถโต เอกํ ‘‘กโรตีติ กตฺตา, กโรตีติ การโก’’ติ, ตสฺมา ‘‘กตฺตุการโก’’ติ วุตฺเต ทฺวินฺนํ ปริยายสทฺทานํ วเสน อยเมว กฺริยํ เอกนฺตํ กโรติ, สามี หุตฺวา กโรติ, อตฺตปฺปธาโน หุตฺวา กโรตีติ วิญฺญายติ, ตโต กฺริยา นาม กตฺตุโน เอว พฺยาปาโร, น อญฺเญสนฺติ จ, อญฺเญ ปน กฺริยาสาธเน กตฺตุโน อุปการกตฺตา การกา นามาติ จ, ตถา อนุปการกตฺตา อการกา นามาติ จ วิญฺญายนฺตีติฯ

ตตฺถ กตฺตา ติวิโธ สยํกตฺตา, ปโยชกกตฺตา, กมฺมกตฺตาติฯ

ตตฺถ ธาตฺวตฺถํ สยํ กโรนฺโต สยํกตฺตา นาม, ปุริโส กมฺมํ กโรติฯ