ปุน ยสทฺเทน ยุตฺเต สกลตฺถํ วทติฯ ยา กาจิ อิตฺถี, ยากาจิ อิตฺถิโยฯ

โย โกจิ ปุริโส, เย เกจิ, ยํ กิญฺจิ, เย เกจิ เยน เกนจิ, เยหิ เกหิจิ, ยสฺส กสฺสจิ, เยสํ เกสญฺจิ ยโต กุโตจิ, เยหิ เกหิจิ, ยสฺส กสฺสจิ, เยสํเกสญฺจิ, ยสฺมิํ กิสฺมิญฺจิ, ยมฺหิ กิมฺหิจิ, ยตฺถ กตฺถจิ, เยสุ เกสุจิฯ

ยํ กิญฺจิจิตฺตํ, ยานิ กานิจิ, ยํ กิญฺจิ, ยานิ กานิจิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ

สงฺขฺยาราสิ

เอกสทฺโท สงฺขฺยตฺเถ ปวตฺโต เอกวจนนฺโตว, อญฺญตฺเถ ปวตฺโต เอกพหุวจนนฺโตฯ

ตตฺถ สงฺขฺยตฺเถ – เอกา อิตฺถี, เอกํ, เอกาย, เอกิสฺสา อิจฺจาทิฯ ปุนฺนปุํสเกสุ เอกวจเนสุ ปุริส, จิตฺตรูปเมวฯ

อญฺญตฺเถ – เอกา อิตฺถี, เอกา อิตฺถิโย, เอกํ, เอกา, เอกาย, เอกิสฺสา, เอกาหิ, เอกาภิ อิจฺจาทิฯ

เอโก ปุริโส, เอเก, เอกํ, เอเก, เอเกน, เอเกหิ, เอเกภิ, เอกสฺส, เอเกสํ, เอเกสานํฯ ปุลฺลิงฺค สพฺพสมํฯ

เอกํ กุลํ, เอกานิ กุลานิ, เอกํ กุลํ, เอกานิ กุลานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ

กปจฺจเย ปเร สพฺพาทิรูปํ นตฺถิฯ

‘‘เอกิกา สยเน เสตุ, ยา เต อมฺเพ อวาหริ [ชา. 1.4.175]ฯ เอกากินี คหฏฺฐาหํ, มาตุยา ปริโจทิตา’’ติ [อป. เถรี 2.3.188] ปาฬิ, เอกโก ปุริโส, เอกกํ, เอกเกนฯ

เอกกํ กุลํ อิจฺจาทิ เอกวจนนฺตเมว, เอกกานํ พหุตฺเต วตฺตพฺเพ ทฺเว เอกกา, ทฺเว เอกเก , ทฺวีหิ เอกเกหีติ ลพฺภติฯ ‘‘ปญฺจาโล จ วิเทโห จ, อุโภ เอกา ภวนฺตุ เต’’ติ ปาฬิฯ อิมินา นเยน พหุวจนมฺปิ ลพฺภติฯ ‘เอกา’ติ มิสฺสกาฯ

ปฏิเสธยุตฺเต ปน อเนกา อิตฺถิโย, อเนกาสํ อิตฺถีนํฯ อเนเก ปุริสา, อเนเกสํ ปุริสานํฯ อเนกานิ กุลานิ, อเนเกสํ กุลานํฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘เนกานิ ธญฺญคณานิ, เนกานิ เขตฺตคณานิ, เนกานํ ธญฺญคณานํ, เนกานํ เขตฺตคณาน’’นฺติปิ อตฺถิฯ

เอกจฺจ, เอกจฺจิย, กติ, พหุสทฺทาปิ อิธ วตฺตพฺพาฯ เอกจฺจา อิตฺถี, เอกจฺจา, เอกจฺจาโยติ สพฺพํ กญฺญาสมํฯ

เอกจฺโจ ปุริโสฯ

[135] เอกจฺจาทีหฺยโต [‘เอกจฺจาทีหโต’ (พหูสุ)]ฯ

อการนฺเตหิ เอกจฺจาทีหิ โยนํ เฏ โหติฯ

เอกจฺเจ ปุริสา, เอกจฺเจ ปุริเสฯ เสสํ ปุริสสมํฯ อาทิสทฺเทน อปฺเปกจฺจ, เอกติย, อุภาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ อปฺเปกจฺเจ ปุริสา, เอกติเย ปุริสา, อุเภ ปุริสาฯ

เอกจฺจํ จิตฺตํฯ

[236] น นิสฺส ฏาฯ

เอกจฺจาทีหิ นิสฺส ฏา น โหติฯ

เอกจฺจานิ จิตฺตานิฯ เสสํ จิตฺตสมํฯ

เอกจฺจิย, เอกจฺเจยฺย, เอกติยสทฺทา กญฺญา, ปุริส, จิตฺตนยาฯ ‘‘อิตฺถีปิ หิ เอกจฺจิยา, เสยฺยา โปส ชนาธิป [สํ. นิ. 1.127]ฯ สจฺจํ กิเรวมาหํสุ, นรา เอกจฺจิยา อิธฯ

กฏฺฐํ นิปฺลวิตํ เสยฺโย, น ตฺเวเวกจฺจิโย นโร’’ติ [ชา. 1.1.73] จ ‘‘ปริวาริตา มุญฺจเร เอกจฺเจยฺยา’’ติ จ ‘‘น วิสฺสเส เอกติเยสู’’ติ จ ปาฬี – ตตฺถ ‘นิปฺลวิต’นฺติ อุทกโต อุพฺภตํฯ

กติสทฺโท พหุวจนนฺโตวฯ

[237] ฏิกติมฺหา [รู. 120 ปิฏฺเฐ]ฯ

กติมฺหา โยนํ ฏิ โหติฯ

กติ อิตฺถิโย, กติ ปุริสา, กติ ปุริเส, กติ จิตฺตานิฯ กติหิ อิตฺถีหิ, กติหิ ปุริเสหิ, กติหิ จิตฺเตหิฯ

[238] พหุกตีนํ [‘พหุ กตินฺนํ’ (พหูสุ)]ฯ

นํมฺหิ พหุ, กตีนํ อนฺเต นุก โหติฯ

กตินฺนํ อิตฺถีนํ, กตินฺนํ ปุริสานํ, กตินฺนํ จิตฺตานํ, อยํ นาคโม พหุลํ น โหติ, ‘กตินํ ติถีนํ ปูรณี กติมี’ติ จ ทิสฺสติฯ ‘‘พหูนํ วสฺสสตานํ, พหูนํ วสฺสสหสฺสาน’’นฺติ จ ‘‘พหูนํ กุสลธมฺมานํ, พหูนํ อกุสลธมฺมาน’’นฺติ จ ‘‘พหูนํ วต อตฺถาย, อุปฺปชฺชิํสุ ตถาคตา’’ติ [วิ. ว. 807] จ ปาฬีฯ

กติสุ อิตฺถีสุ, กติสุ ปุริเสสุ, กติสุ จิตฺเตสุฯ

พหุสทฺเท ทฺวีสุ นํวจเนสุ พหุนฺนํ, พหุนฺนนฺติ วตฺตพฺพํฯ เสสํ เธนุ, ภิกฺขุ, อายุสทิสํฯ

กปจฺจเย กญฺญา, ปุริส, จิตฺตสทิสํ, พหู อิตฺถิโย, พหุกา อิตฺถิโยฯ พหู ปุริสา, พหโว ปุริสา, พหุกา ปุริสาฯ พหูนิ จิตฺตานิ, พหุกานิ จิตฺตานิ อิจฺจาทินา วตฺตพฺพํฯ

พหูนํ สมุทายาเปกฺขเน สติ เอกวจนมฺปิ ลพฺภติ, ‘‘พหุชนสฺส อตฺถาย พหุชนสฺส หิตาย, พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตายา’’ติ [อ. นิ. 1.141] ปาฬิฯ

อุภสทฺโท พหุวจนนฺโตว, ‘อุภโคหิ โฏ’ติ โยนํ โฏ, อุโภ อิตฺถิโย, ปุริสา, กุลานิ คจฺฉนฺติ, อุโภ อิตฺถิโย, ปุริสา, กุลานิ ปสฺสติฯ

[239] สุหิสุภสฺโส [นี. 313 (รู. 109 ปิฏฺเฐ)]ฯ

สุ, หิสุ อุภสฺส อนฺโต โอ โหติฯ

อุโภหิ, อุโภสุฯ

[240] อุภินฺนํ [ก. 86; นีรู. 227; นี. 341]ฯ

อุภมฺหา นํวจนสฺส อินฺนํ โหติฯ

อุภินฺนํฯ สพฺพตฺถ อิตฺถิ, ปุริส, กุเลหิ โยเชตพฺพํฯ

[241] โยมฺหิ ทฺวินฺนํ ทุเวทฺเว [ก. 132; รู. 228; นิ. 310]ฯ

โยสุ สวิภตฺติสฺส ทฺวิสฺส ทุเว, ทฺเว โหนฺติฯ ‘ทฺวินฺน’นฺติ วจนํ ทฺวิสฺส พหุวจนนฺตนิยมตฺถํฯ

ทฺเว อิตฺถิโย, ทฺเว ปุริสา, ทฺเว ปุริเส, ทฺเว จิตฺตานิ, ทุเว อิตฺถิโย, ทุเว ปุริสา, ทุเว ปุริเส, ทุเว จิตฺตานิ, ทฺวีหิ, ทฺวีภิฯ

[242] นํมฺหิ นุก ทฺวาทีนํ สตฺตรสนฺนํ [ก. 67; นี. 229; นี. 214]ฯ

นํมฺหิ ปเร ทฺวาทีนํ อฏฺฐารสนฺตานํ สตฺตรสนฺนํ สงฺขฺยานํ อนฺเต นุก โหติฯ อุ-กาโร อุจฺจารณตฺโถฯ กานุพนฺธํ ทิสฺวา อนฺเตติ ญายติฯ

ทฺวินฺนํฯ

[243] ทุวินฺนํ นํมฺหิ [ก. 132; รู. 228; นี. 244]ฯ

นํมฺหิ สวิภตฺติสฺส ทฺวิสฺส ทุวินฺนํ โหติ วาฯ

ทุวินฺนํ, ทฺวีหิ, ทฺวีภิ, ทฺวินฺนํ, ทุวินฺนํ, ทฺวีสุฯ มหาวุตฺตินา สุมฺหิ ทุเว โหติ, นาคสฺส ทุเวสุ ทนฺเตสุ นิมฺมิตา [วิ. ว. 706], จกฺกานิ ปาเทสุ ทุเวสุ วินฺทติ [ที. นิ. 3.205]ฯ เอวญฺจ สติ ทุเวหิ, ทุเวภีติปิ สิทฺธเมว โหติ, อยํ ทฺวิสทฺโท อุภสทฺโท วิย อลิงฺโคฯ

[244] ติสฺโส จตสฺโส โยมฺหิ สวิภตฺตีนํ [ก. 133; รู. 230; นี. 311]ฯ

อิตฺถิยํ โยสุ สวิภตฺตีนนฺติ, จตุนฺนํ ติสฺโส, จตสฺโส โหนฺติฯ

ติสฺโส อิตฺถิโย, จตสฺโส อิตฺถิโยฯ

มหาวุตฺตินา หิสุ จ ติสฺส, จตสฺสา โหนฺติ, ‘‘ติสฺเสหิ จตสฺเสหิ ปริสาหิ, จตสฺเสหิ สหิโต โลกนายโก’’ติ ปาฬีฯ ตีหิ, ตีภิ อิตฺถีหิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิ อิตฺถีหิฯ

[245] นํมฺหิ ติจตุนฺนมิตฺถิยํ ติสฺสจตสฺสา [ที. นิ. 3.205]ฯ

อิตฺถิยํ นํมฺหิติ, จตุนฺนํ ติสฺส, จตสฺสา โหนฺติฯ

ติสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ, จตสฺสนฺนํ อิตฺถีนํ, ติณฺณํ อิตฺถีนํ, จตุนฺนํ อิตฺถีนํ, สมโณ โคตโม จตุนฺนํ ปริสานํ สกฺกโต โหติ, จตุนฺนํ ปริสานํ ปิโย โหติ มนาโปติ [ที. นิ. 1.304], ติสฺเสหิ, จตสฺเสหิ, ตีหิ, ตีภิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิ, ติสฺสนฺนํ, จตสฺสนฺนํ, ติณฺณํ, จตุนฺนํ, ตีสุ, จตูสุฯ

ปาฬิยํ ‘‘จตสฺเสหี’’ติ ทิฏฺฐตฺตา ติสฺเสสุ, จตสฺเสสูติปิ ทิฏฺฐเมว โหติฯ

[246] ปุเม ตโย จตฺตาโร [ก. 133; รู. 230; นี. 311]ฯ

ปุลฺลิงฺเค โยสุ สวิภตฺตีนนฺติ, จตุนฺนํ ตโย, จตฺตาโร โหนฺติฯ

ตโย ปุริสา, ตโย ปุริเส, จตฺตาโร ปุริสา, จตฺตาโร ปุริเสฯ

[247] จตุโร จตุสฺส [ก. 78, 205, 31; รู. 160; นี. 234; ‘จตุโร วา จตุสฺส’ (พหูสุ)]ฯ

ปุเม สวิภตฺติสฺส จตุสทฺทสฺส จตุโร โหติฯ

จตุโร ปุริสา, จตุโร ปุริเสฯ กถํ จตุโร นิมิตฺเต นาทสฺสิํ, จตุโร ผลมุตฺตเมติ? ‘‘ลิงฺควิปลฺลาสา’’ติ วุตฺติยํ วุตฺตํ, ตีหิ, ตีภิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิฯ

[248] อิณฺณํอิณฺณนฺนํ ติโต ฌา [ก. 87; รู. 231; นี. 243; ‘ณฺณํณฺณนฺนํติโก ฌา’ (พหูสุ)]ฯ

ฌสญฺญมฺหา ติมฺหา นํวจนสฺส อิณฺณํ, อิณฺณนฺนํ โหนฺติฯ

ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ, จตุนฺนํ, ตีหิ, ตีภิ, จตูหิ, จตูภิ, จตุพฺภิ, ติณฺณํ, ติณฺณนฺนํ, จตุนฺนํ, ตีสุ, จตูสุฯ

[249] ตีณิจตฺตาริ นปุํสเก [ก. 133; รู. 230; นี. 311]ฯ

นปุํสเก โยสุ สวิภตฺตีนนฺติ, จตุนฺนํ ตีณิ, จตฺตาริ โหนฺติฯ

ตีณิ จิตฺตานิ, จตฺตาริ จิตฺตานิฯ เสสํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ

วจนสิลิฏฺฐตฺเต ปน สติ วิสทิสลิงฺควจนานมฺปิ ปทานํ อญฺญมญฺญสํโยโค โหติ, จตฺตาโร สติปฏฺฐานา [ที. นิ. 3.145], จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา [ที. นิ. 3.145], ตโยมหาภูตา, ตโย มหาภูเต [ปฏฺฐา. 1.1.58], สพฺเพ มาลา อุเปนฺติ มํ [ธุ. 3.6], สพฺเพ กญฺญา อุเปนฺติ มํ [ธุ. 3.6], สพฺเพ รตนา อุเปนฺติ มํ [ธุ. 3.6], สพฺเพ ยานา อุเปนฺติ มํ [ธุ. 3.6], อวิชฺชาย สติ สงฺขารา โหนฺติ, สงฺขาเรสุ สติ วิญฺญาณํ โหติ [สํ. นิ. 2.50] อิจฺจาทิฯ

คาถาสุ วิปลฺลาสาปิ พหุลํ ทิสฺสนฺติ, อญฺเญ ธมฺมานิ เทเสนฺติ, เอวํ ธมฺมานิ สุตฺวาน, สตญฺจ ธมฺมานิ สุกิตฺติตานิ สุตฺวา, อตฺถานิ จินฺตยิตฺวาน, อุตฺตมตฺถานิ ตยิ ลภิมฺหา, กิํ ตฺวํ อตฺถานิ ชานาสิ, อิจฺเฉยฺยามิ ภนฺเต สตฺตปุตฺตานิ, สิวิปุตฺตานิ อวฺหย [ชา. 2.22.2235], ปุตฺตทารานิ โปเสนฺติ, พลีพทฺทานิ โสฬส อิจฺจาทิฯ

อิธ เสสสงฺขฺยานามานิ ทีปิยนฺเตฯ

[250] ฏ ปญฺจาทีหิ จุทฺทสหิ [ก. 134; รู. 251; นี. 247]ฯ

ปญฺจาทีหิ อฏฺฐารสนฺเตหิ สงฺขฺยาสทฺเทหิ โยนํ ฏ โหติฯ

ปญฺจ อิตฺถิโย, ปญฺจ ปุริสา, ปุริเส, ปญฺจ จิตฺตานิ, ฉ อิตฺถิโยฯ

ฬาคเม ปน ‘‘อิตฺถิภาวา น มุจฺจิสฺสํ, ฉฬานิ คติโย อิมา’’ติ ปาฬิฯ

ฉ ปุริสา, ฉ ปุริเส, ฉ จิตฺตานิฯ เอวํ สตฺต, อฏฺฐ, นว, ทส, เอกาทส…เป.… อฏฺฐารสฯ

[251] ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนม [ก. 90; รู. 252; นี. 247]ฯ

สุ, นํ, หิสุ ปญฺจาทีนํ จุทฺทสนฺนํ อสฺส อตฺตเมว โหติ, น เอตฺตํ วา ทีฆตฺตํ วา โหติฯ

ปญฺจหิ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจสุ, ฉหิ, ฉนฺนํ, ฉสุ, สตฺตหิ, สตฺตนฺนํ, สตฺตสุ, อฏฺฐหิ, อฏฺฐนฺนํ, อฏฺฐสุ, นวหิ, นวนฺนํ, นวสุ, ทสหิ, ทสนฺนํ, ทสสุ, เอกาทสหิ, เอกาทสนฺนํ, เอกาทสสุ…เป.… อฏฺฐารสหิ, อฏฺฐารสนฺนํ, อฏฺฐารสสุฯ

เอเต สพฺเพ อลิงฺคา พหุวจนนฺตา เอวฯ

‘อิตฺถิยมตฺวา’ติ วีส, ติํส, จตฺตาลีส, ปญฺญาเสหิ อาปจฺจโย, มหาวุตฺตินา สิมฺหิ รสฺโส สิโลโป จ, ‘นิคฺคหีต’นฺติ วิกปฺเปน นิคฺคหีตาคโม, วิกปฺเปน อํโลโป, นาทีนํ เอกวจนานํ ยาเทโส, วีส อิตฺถิโย, วีสํ อิตฺถิโย, วีส ปุริสา, วีสํ ปุริสา, วีส ปุริเส, วีสํ ปุริเส, วีส จิตฺตานิ, วีสํ จิตฺตานิ, วีสาย อิตฺถีหิ กมฺมํ กตํ, วีสาย ปุริเสหิ กมฺมํ กตํ, วีสาย กุเลหิ กมฺมํ กตํ, วีสาย อิตฺถีนํ, ปุริสานํ, กุลานํ, สตฺตมิยํ วีสาย อิตฺถีสุ, ปุริเสสุ, กุเลสุฯ

ติปจฺจเย วีสติ, ติํสติสทฺทาปิ สฏฺฐิ, สตฺตติ, อสีติ, นวุติสทฺทา วิย นิจฺจํ อิตฺถิ ลิงฺเคกวจนนฺตา เอว, สิ, อํโลโป, วีสติ อิตฺถิโย, วีสติ ปุริสา, ปุริเส, วีสติ กุลานิ, วีสติยา อิตฺถีหิ, อิตฺถีนํ, ปุริเสหิ, ปุริสานํ, กุเลหิ, กุลานํ , วีสติยา, วีสติยํ อิตฺถิ, ปุริส, กุเลสุ, เอวํ ยาวนวุติยา เวทิตพฺพาฯ วคฺคเภเท ปน สติ พหุวจนมฺปิ วิกปฺเปน ทิสฺสติ, ทฺเว วีสติโย อิจฺจาทิฯ

สตํ, สหสฺสํ, ทสสหสฺสํ, สตสหสฺสํ, ทสสตสหสฺสนฺติ อิเม นปุํสกลิงฺคาเยวฯ สงฺเขฺยยฺยปธาเน ปน อิตฺถิลิงฺเค วตฺตพฺเพ สหสฺสี, ทสสหสฺสี, สตสหสฺสีติ อิตฺถิลิงฺคํ ภวติฯ วคฺคเภเท ปน ทฺเว สตานิ, ตีณิ สตานิ, ทฺเว สหสฺสานิ, ตีณิ สหสฺสานิ อิจฺจาทีนิ ภวนฺติฯ โกฏิ, ปโกฏิ, โกฏิปโกฏิ, อกฺโขภิณีสทฺทา อิตฺถิลิงฺคา เอวฯ เสสํ สพฺพํ ยาวอสงฺเขฺยยฺยา นปุํสกเมวฯ

สหสฺสํ กาสิ นาม, ทสสหสฺสํ นหุตํ นาม, สตสหสฺสํ ลกฺขํ นามฯ

ทุวิธํ ปธานํ สงฺขฺยาปธานํ, สงฺเขฺยยฺยปธานญฺจฯ ปุริสานํ วีสติ โหติ, ปุริสานํ นวุติ โหติ, ปุริสานํ สตํ โหติ, สหสฺสํ โหติ อิจฺจาทิ สงฺขฺยาปธานํ นาม, วีสติ ปุริสา, นวุติ ปุริสา, สตํ ปุริสา, สหสฺสํ ปุริสา อิจฺจาทิ สงฺเขฺยยฺยปธานํ นามฯ

เอตฺถปิ วีสติสทฺโท อิตฺถิลิงฺเคกวจโน เอวฯ สต, สหสฺสสทฺทา นปุํสเกกวจนา เอวฯ สงฺขฺยาสทฺทานํ ปน ปทวิธานญฺจ คุณวิธานญฺจ สมาสกณฺเฑ อาคมิสฺสติฯ

สงฺขฺยาราสิ นิฏฺฐิโตฯ

[252] สิมฺหาหํ [ก. 149; รู. 232; นี. 319; ‘สิมฺหหํ’ (พหูสุ)]ฯ

สิมฺหิ สวิภตฺติสฺส อมฺหสฺส อหํ โหติฯ

อหํ คจฺฉามิฯ

[253] มยมสฺมามฺหสฺส [ก. 121; รู. 233; นี. 296]ฯ

โยสุ สวิภตฺติสฺส อมฺหสฺส กเมน มยํ, อสฺมา โหนฺติ วาฯ

มยํ คจฺฉาม, อสฺเม ปสฺสามิฯ

ปกฺเข –

‘โยนเมฏ’ อิติ วิธิ, อมฺเห คจฺฉามฯ

[254] ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวํมฺหิ จ [ก. 146; รู. 236; นี. 324; ‘ตุมฺหสฺส ตุวํตฺวมมฺหิจ’ (พหูสุ)]ฯ

สิมฺหิ จ อํมฺหิ จ สวิภตฺติสฺส ตุมฺหสฺส ตุวํ, ตฺวํ โหนฺติฯ

ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ [เถรคา. 839], ตฺวํ โน สตฺถา อนุตฺตโร, ตุมฺเห คจฺฉถ, ตุวํ ปสฺสติ, ตฺวํ ปสฺสติฯ

[255] อํมฺหิ ตํ มํ ตวํ มมํ [ก. 143-4; รู. 234-5; นี. 322]ฯ

อํมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตํ, มํ, ตวํ, มมํ โหนฺติฯ

มํ ปสฺสติ, มมํ ปสฺสติ, ตํ ปสฺสติ, ตวํ ปสฺสติ, อมฺเห ปสฺสติ, ตุมฺเห ปสฺสติฯ

[256] ทุติยาโยมฺหิ วา [ก. 162; รู. 237; นี. 345; ‘ทุติเย โยมฺหิ วา’ (พหูสุ)]ฯ

ทุติยาโยมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ งานุพนฺธา อํ, อากํอาเทสา โหนฺติ วาฯ

อมฺหํ, อมฺหากํ ปสฺสติ, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํ ปสฺสติฯ

[257] นาสฺมาสุ ตยามยา [ก. 145, 270; รู. 238, 120; นี. 323, 542]ฯ

นา , สฺมาสุ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตยา, มยา โหนฺติฯ

มยา กตํ, ตยา กตํ, มยา อเปติ, ตยา อเปติฯ

[258] ตยาตยีนํ ตฺว วา ตสฺส [ก. 210; รู. 239; นี. 435]ฯ

ตยา, ตยีนํ ตสฺส ตฺว โหติ วาฯ

ตฺวยา กตํ, ตฺวยา อเปติ, อมฺเหหิ กตํ, ตุมฺเหหิ กตํฯ

[259] ตวมมตุยฺหํมยฺหํ เส [ก. 141-2; รู. 241-2; นี. 321]ฯ

สมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตวาทโย โหนฺติฯ

มม ทียเต, มยฺหํ ทียเต, ตว ทียเต, ตุยฺหํ ทียเตฯ

[260] นํเสสฺวสฺมากํมมํ [นี. 438]ฯ

นํ, เสสุ สวิภตฺติสฺส อมฺหสฺส กเมน อสฺมากํ, มมํ โหนฺติฯ

มมํ ทียเต, อสฺมากํ ทียเตฯ

[261] งํงากํ นํมฺหิ [ก. 161; รู. 244; นี. 344]ฯ

นํมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ งานุพนฺธา อํ, อากํอาเทสา โหนฺติ วาฯ

อมฺหํ ทียเต, อมฺหากํ ทียเต, ตุมฺหํ ทียเต, ตุมฺหากํ ทียเตฯ ปญฺจมิยํ มยา, ตยา, ตฺวยา, ปุพฺเพ วุตฺตาวฯ

[262] สฺมามฺหิ ตฺวมฺหาฯ

สฺมามฺหิ สวิภตฺติสฺส ตุมฺหสฺส ตฺวมฺหา โหติฯ

ตฺวมฺหา อเปติ, อมฺเหหิ, ตุมฺเหหิ, มม, มมํ, มยฺหํ, ตว, ตุยฺหํ, อมฺหํ, อมฺหากํ, อสฺมากํ, ตุมฺหํ, ตุมฺหากํฯ

[263] สฺมิํมฺหิ ตุมฺหมฺหานํ ตยิมยิ [ก. 139; รู. 245; นี. 318]ฯ

สฺมิํมฺหิ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหานํ ตยิ, มยิ โหนฺติฯ

ตยิ, มยิ, ตฺวตฺเต ตฺวยิ, อมฺเหสุ, ตุมฺเหสุฯ

[264] สุมฺหามฺหสฺสาสฺมา [นี. 438]ฯ

สุมฺหิ อมฺหสฺส อสฺมา โหติฯ

อสฺมาสุฯ

มหาวุตฺตินา โย, หิสุ อมฺหสฺส อสฺมาเทโส, โยนํ เอตฺตญฺจ, อสฺมา คจฺฉาม, อสฺเม ปสฺสติ, อสฺมาหิ กตํ, อสฺมากํ ทียเต, อสฺมาหิ อเปติ, อสฺมากํ ธนํ, อสฺมาสุ ฐิตํฯ ‘‘อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา อเนกา’’ติ [ชา. 1.7.68] ปาฬิ-อสฺเม อภิชปฺปนฺติ ปตฺเถนฺตีติ อตฺโถฯ ‘‘อสฺมาภิ ปริจิณฺโณสิ, เมตฺตจิตฺตา หิ นายกา’’ติ [อป. เถรี 2.2.230] เถรีปาฬิ – ‘ปริจิณฺโณ’ติ ปริจาริโตฯ

จตุตฺถิยํ อสฺมากํ อธิปนฺนานํ, ขมสฺสุ ราชกุญฺชร [ชา. 2.21.181] – ‘อธิปนฺนาน’นฺติ ทุกฺขาภิภูตานํฯ

ฉฏฺฐิยํ เอสสฺมากํ กุเล ธมฺโม [ชา. 1.4.147], เอสา อสฺมากํ ธมฺมตาฯ

สตฺตมิยํ ยํ กิจฺจํ ปรเม มิตฺเต, กตมสฺมาสุ ตํ ตยาฯ

ปตฺตา นิสฺสํสยํ ตฺวมฺหา, ภตฺติรสฺมาสุ ยา ตว [ชา. 2.21.81] – ตตฺถ ‘ยํ กิจฺจ’นฺติ ยํ กมฺมํ กตฺตพฺพํ, ตว อสฺมาสุ ยา ภตฺติ, ตาย มยํ ตฺวมฺหา นิสฺสํสยตํ ปตฺตาติ อตฺโถฯ

[265] อปาทาโท ปทเตกวากฺเย [จํ. 6.3.15; ปา. 8.1.17, 18]ฯ

อปาทาทิมฺหิ ปวตฺตานํ ปทโต ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ ตุมฺหา’มฺหานํ วิธิ โหติฯ อธิการสุตฺตมิทํฯ

[266] โยนํหิสฺวปญฺจมฺยา โวโน [ก. 147, 151; รู. 246, 250; นี. 325, 329, 330]ฯ

ปญฺจมีวชฺชิเตสุ โย, นํ, หิสุ ปเรสุ อปาทาโทปวตฺตานํ ปทโต ปเรสํ เอกวากฺเย ฐิตานํ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหสทฺทานํ โว, โน โหนฺติ วาฯ

คจฺฉถ โว, คจฺฉถ ตุมฺเห, คจฺฉาม โน, คจฺฉาม อมฺเห, ปสฺเสยฺย โว, ปสฺเสยฺย ตุมฺเห, ปสฺเสยฺย โน, ปสฺเสยฺย อมฺเห, ทียเต โว, ทียเต ตุมฺหากํ, ทียเต โน, ทียเต อมฺหากํ, ธนํ โว, ธนํ ตุมฺหากํ, ธนํ โน, ธนํ อมฺหากํ, กตํ โว ปุญฺญํ, กตํ ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ, กตํ โน ปุญฺญํ, กตํ อมฺเหหิ ปุญฺญํฯ

อปญฺจมฺยาติ กิํ? นิสฺสฏํ ตุมฺเหหิ, นิสฺสฏํ อมฺเหหิฯ

อปาทาโทตฺเวว? พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ, ตุมฺเหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ [ขุ. ปา. 7.12]ฯ

ปทโตตฺเวว? ตุมฺเห คจฺฉถ, อมฺเห คจฺฉามฯ

เอกวากฺเยตฺเวว? เทวทตฺโต ติฏฺฐติ คาเม, ตุมฺเห ติฏฺฐถ นคเรฯ

สวิภตฺตีนนฺเตฺวว? อรหติ ธมฺโม ตุมฺหาทิสานํฯ

[267] เตเม นาเส [ก. 148, 150; รู. 247, 249; นี. 326, 328; จํ. 6.3.17; ปา. 8.1.21]ฯ

นา , เสสุ ตาทิสานํ สวิภตฺตีนํ ตุมฺห, อมฺหสทฺทานํ เต, เม โหนฺติ วาฯ

กตํ เต ปุญฺญํ, กตํ ตยา ปุญฺญํ, กตํ เม ปุญฺญํ, กตํ มยา ปุญฺญํ, ทินฺนํ เต วตฺถํ, ทินฺนํ ตุยฺหํ วตฺถํ, ทินฺนํ เม วตฺถํ, ทินฺนํ มยฺหํ วตฺถํ, อิทํ เต รฏฺฐํ, อิทํ ตว รฏฺฐํ, อิทํ เม รฏฺฐํ, อิทํ มม รฏฺฐํฯ

[268] อนฺวาเทเส [จํ. 6.3.20; ปา. 8.1.23]ฯ

อนฺวาเทสฏฺฐาเน ตุมฺหา’มฺหสทฺทานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา นิจฺจํ ภวนฺติ ปุนพฺพิธานาฯ

คาโม ตุมฺหากํ ปริคฺคโห, อโถ นครมฺปิ โว ปริคฺคโหฯ เอวํ เสเสสุฯ

[269] สปุพฺพา ปฐมนฺตา วา [‘สํปุพฺพา ปฐมนฺถา วา’ (มูลปาเฐ) จํ. 6.1.21; ปา. 8.1.26]ฯ

สํวิชฺชติ ปุพฺพปทํ อสฺสาติ สปุพฺพํ, สปุพฺพา ปฐมนฺตปทมฺหา ปเรสํ สวิภตฺตีนํ ตุมฺหา’มฺหสทฺทานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา วิกปฺเปน โหนฺติ อนฺวาเทสฏฺฐาเนปิฯ

คาเม ปโฏ ตุมฺหากํ, อโถ นคเร กมฺพลํ โว, อโถ นคเร กมฺพลํ ตุมฺหากํ วาฯ เอวํ เสเสสุฯ

[270] น จวาหาเหวโยเค [จํ. 6.3.22; ปา. 8.1.24]ฯ

จ, วา, ห, อห, เอวสทฺเทหิ โยเค ตุมฺหา’มฺหานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา น โหนฺติฯ

คาโม ตว จ มม จ ปริคฺคโห, คาโม ตว วา มม วา ปริคฺคโห อิจฺจาทิฯ

จาทิโยเคติ กิํ? คาโม จ เต ปริคฺคโห, นครญฺจ เม ปริคฺคโหฯ

[271] ทสฺสนตฺเถนาโลจเน [จํ. 6.3.23; ปา. 8.1.25]ฯ

อาโลจนํ โอโลกนํ, อาโลจนโต อญฺญสฺมิํ ทสฺสนตฺเถ ปยุชฺชมาเน ตุมฺหา’มฺหานํ โว, โน, เต, เมอาเทสา น โหนฺติฯ

คาโม ตุมฺเห อุทฺทิสฺส อาคโต, คาโม อมฺเห อุทฺทิสฺส อาคโต – ‘คาโม’ติ คามวาสี มหาชโนฯ

อนาโลจเนติ กิํ? คาโม โว ปสฺสติ, คาโม โน ปสฺสติฯ

[272] อามนฺตนปุพฺพํ อสนฺตํว [‘อามนฺตณํ ปุพฺพมสนฺตํว’ (พหูสุ) จํ. 6.3.24; ปา. 8.1.72]ฯ

อามนฺตนภูตํ ปุพฺพปทํ อสนฺตํ วิย โหติ, ปทโตติ สงฺขฺยํ น คจฺฉติฯ

เทวทตฺต! ตว ปริคฺคโหฯ

[273] น สามญฺญวจนเมกตฺเถ [จํ. 6.3.25; ปา. 8.1.73]ฯ

ตุลฺยาธิกรณภูเต ปเท สติ ปุพฺพํ สามญฺญวจนภูตํ อามนฺตนปทํ อสนฺตํ วิย น โหติ, ปทโตติ สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ

มาณวก ชฏิล! เต ปริคฺคโหฯ

สามญฺญวจนนฺติ กิํ? มาณวก เทวทตฺต! ตุยฺหํ ปริคฺคโหฯ

เอกตฺเถติ กิํ? เทวทตฺต! ยญฺญทตฺต! ตุมฺหากํ ปริคฺคโหฯ

[274] พหูสุ วา [จํ. 6.3.26; ปา. 8.1.74]ฯ

พหูสุ ชเนสุ ปวตฺตมานํ สามญฺญวจนภูตมฺปิ อามนฺตนปทํ เอกตฺเถ ปเท สติ อสนฺตํ วิย น โหติ วาฯ

พฺราหฺมณา คุณวนฺโต โว ปริคฺคโห, พฺราหฺมณา คุณวนฺโต ตุมฺหากํ ปริคฺคโหฯ

สพฺพาทิราสิ นิฏฺฐิโตฯ

วิภตฺติปจฺจยนฺตราสิ

อถ วิภตฺติปจฺจยา ทีปิยนฺเตฯ

วิภตฺยตฺถานํ โชตกตฺตา วิภตฺติฏฺฐาเน ฐิตา ปจฺจยา วิภตฺติปจฺจยาฯ

[275] โต ปญฺจมฺยา [ก. 248; รู. 260; นี. 493; จํ. 4.3.6; ปา. 5.4.45]ฯ

ปญฺจมิยา วิภตฺติยา อตฺเถ โตปจฺจโย โหติฯ

โตมฺหิ ทีฆานํ รสฺโส, กญฺญโต, รตฺติโต, อิตฺถิโต, เธนุโตฯ