เอวํ ทกํ, อุทกํ, สุขํ, ทุกฺขํ, มุขํ, องฺคํ, ลิงฺคํ, สิงฺคํ, อฆํ, สจฺจํ, นจฺจํ, รชฺชํ, ปชฺชํ, อมฺพุชํ, ธญฺญํ, ถญฺญํ, อรญฺญํ, ปุญฺญํ, กิลิฏฺฐํ, ปิฏฺฐํ, ภณฺฑํ, ตุณฺฑํ, ญาณํ, ตาณํ, เลณํ, กรณํ, จรณํ, ฉตฺตํ, เขตฺตํ, เนตฺตํ, อมตํ, โสตํ, ปีฐํ, วตฺถํ, ปทํ, คทํ, อาวุธํ, กานนํ, ฆานํ, ฌานํ, ทานํ, ธนํ, วนํ, ปาปํ, ทุมํ, หทยํ, จีรํ, จีวรํ, กุลํ, มูลํ, พลํ, มงฺคลํ, ภิสํ, สีสํ, โลหํอิจฺจาทโยฯ

อิติ จิตฺตาทิราสิฯ

กมฺมาทิราสิ

กมฺมสทฺเท –

[198] นาสฺเสโน [ก. 103; รู. 79; นี. 271]ฯ

กมฺมาทีหิ นาสฺส เอโน โหติ วาฯ

กมฺเมน, กมฺมนาฯ

‘ปุมกมฺมถามทฺธาน’นฺติ สุตฺเตน นา, สฺมาสุ อุตฺตํ, กมฺมุนา, กมฺมสฺส, กมฺมุโน, กมฺมสฺมา, กมฺมมฺหา, กมฺมนา, กมฺมุนา, กมฺมสฺส, กมฺมุโนฯ

[199] กมฺมาทิโต [ก. 197; รู. 125; นี. 404]ฯ

กมฺมาทีหิ สฺมิํโน นิ โหติ วาฯ

กมฺมสฺมิํ, กมฺมมฺหิ, กมฺมนิ, กมฺเมฯ เสสํ จิตฺตสมํฯ

กมฺม จมฺม ฆมฺม อสฺม เวสฺม อทฺธ มุทฺธ อห พฺรหฺม อตฺตอาตุมา กมฺมาทิฯ กมฺมนิ, จมฺมนิฯ ‘‘กิํ ฉนฺโท กิมธิปฺปาโย, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนี’’ติ [ชา. 1.16.1] จ ‘‘กิํ ปตฺถยํ มหาพฺรหฺเม, เอโก สมฺมสิ ฆมฺมนี’’ติ [ชา. 1.13.83] จ ‘‘มา ตฺวํ จนฺเท ขลิ อสฺมนี’’ติ จ ‘‘ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา, นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนี’’ติ จ ทิสฺสนฺติฯ

อทฺธนิ , มุทฺธนิ, อหนิ, พฺรหฺมนิ, อตฺตนิ, อาตุมนิ, สพฺพเมตํ ปุพฺเพปิ วุตฺตเมว จฯ ตตฺถ ‘สมฺมสี’ติ อจฺฉสิ, ‘ฆมฺมนี’ติ คิมฺหกาเล อาตเป วา, ‘อสฺมนี’ติ ปาสาเณ, ‘เวสฺมนี’ติ ฆเรฯ

อิติ กมฺมาทิราสิฯ

[200] อํ นปุํสเก [ก. 125; รู. 198; นี. 300; ‘อํงํ นปุํสเก’ (พหูสุ)?]ฯ

นปุํสเก สิมฺหิ นฺตุสฺส อํ โหติ วาฯ สิโลโปฯ

คุณวํ กุลํฯ

ปกฺเข –

สิมฺหิ มหาวุตฺตินา นฺตุสฺส อนฺโต อ โหติ, ตโต สิสฺส อํ โหติ, คุณวนฺตํ กุลํฯ

‘ยฺวาโท นฺตุสฺสา’ติ ยฺวาทีสุ นฺตุสฺสนฺตสฺส อตฺตํ, คุณวนฺตานิ, คุณวนฺตา, เห คุณว, เห คุณวา, เห คุณวนฺตานิ, เห คุณวนฺตา, คุณวํ, คุณวนฺตํ, คุณวนฺตานิ, คุณวนฺเต, คุณวนฺเตน, คุณวตา กุเลนฯ สพฺพํ ปุลฺลิงฺคสมํฯ

สติมํ กุลํ, สติมนฺตํ กุลํ อิจฺจาทิฯ

คจฺฉํ กุลํ, คจฺฉนฺตํ กุลํ, คจฺฉนฺตานิ กุลานิ อิจฺจาทิฯ

อิติ อการนฺตนปุํสกราสิฯ

อิการนฺตนปุํสกราสิ

อฏฺฐิ ติฏฺฐติ, อฏฺฐี ติฏฺฐนฺติฯ

[201] ฌลา วา [ก. 217; รู. 199; นี. 444]ฯ

นปุํสเก ฌ, ลโต โยนํ นิ โหติ วาฯ ‘โยโลปนีสู’ติ ทีโฆฯ