สุตฺตวิภตฺเตน อีโตปิ สฺมิํโน กฺวจิ เน โหติ, มาตงฺคสฺมิํ ยสสฺสิเน [ชา. 2.19.96], เทววณฺณิเน, พฺรหฺมวณฺณิเน, อรหนฺตมฺหิ ตาทิเน [เถรคา. 1182] อิจฺจาทิฯ

อิการนฺตปุลฺลิงฺคราสิ นิฏฺฐิโตฯ

อีการนฺตปุลฺลิงฺคราสิ

อีการนฺเต ‘สิมฺหิ นา’นปุํสกสฺสา’ติ สุตฺเตน สิมฺหิ รสฺสตฺตํ นตฺถิ, ‘เค วา’ติ เค ปเร วิกปฺเปน รสฺโส, โยสุ จ อํ, นา, ส, สฺมา, สฺมิํ สุ จ ‘เอกวจนโยสฺวโฆน’นฺติ นิจฺจํ รสฺโส, ทณฺฑี คจฺฉติฯ ‘ชนฺตุ เหตุ’ อิจฺจาทิสุตฺเตน วิกปฺเปน โยนํ โลโป, ทณฺฑี คจฺฉนฺติฯ

ปกฺเข –

[173] โยนํ โนเน ปุเม [ก. 225; รู. 151; นี. 452, 453]ฯ

ปุเม ฌสญฺญมฺหา อี-การโต ปฐมา, ทุติยาโยนํ กเมน โน, เน โหนฺติ วาฯ

ทณฺฑิโน คจฺฉนฺติ, โภทณฺฑิ, โภ ทณฺฑี, โภนฺโต ทณฺฑิโน, ทณฺฑิํฯ

[174] นํ ฌีโต [ก. 224; รู. 153; นี. 451]ฯ

ปุเม ฌสญฺญมฺหา อี-การโต อํวจนสฺส นํ โหติ วาฯ

ทณฺฑินํฯ

[175] โน วา [’โน’ (พหูสุ)]ฯ

ปุเม ฌีโต ทุติยาโยสฺส โน โหติ วาฯ

ทณฺฑี , ทณฺฑิโน, ทณฺฑิเน, ทณฺฑินา, ทณฺฑีหิ, ทณฺฑีภิ, ทณฺฑิสฺส, ทณฺฑิโน, ทณฺฑีนํ, ทณฺฑิสฺมา, ทณฺฑิมฺหา, ทณฺฑินา, ทณฺฑีหิ, ทณฺฑีภิ, ทณฺฑิสฺส, ทณฺฑิโน, ทณฺฑีนํ, ทณฺฑิสฺมิํ, ทณฺฑิมฺหิฯ

[176] สฺมิํโน นิํ [ก. 226; รู. 154; นี. 416]ฯ

ฌีโต สฺมิํโน นิ โหติ วาฯ

ทณฺฑินิฯ

‘เน สฺมิํโน กฺวจี’ติ วิภตฺตสุตฺเตน สฺมิํโน เน จ โหติ, ทณฺฑิเน, ทณฺฑีสุฯ

เอวํ จกฺกี, ปกฺขี, สุขี, สิขี, จาคี, ภาคี, โภคี, โยคี, สงฺฆี, วาจี, ธชี, ภชี, กุฏฺฐี, รฏฺฐี, ทาฐี, ญาณี, ปาณี, คณี, คุณี, จมฺมี, ธมฺมี, สีฆยายี, ปาปการี, พฺรหฺมจารี, มายาวี, เมธาวี, ภุตฺตาวี, ภยทสฺสาวี, ยสสฺสี, เตชสฺสี, ฉตฺตี, ปตฺตี, ทนฺตี, มนฺตี, สตฺตุฆาตี, สีหนาที, สามี, ปิยปฺปสํสีฯ อตฺถทสฺสี, ธมฺมทสฺสี อิจฺจาทโยฯ คามณี, เสนานี, สุธี อิจฺจาทีสุ ปน สฺมิํโน นิตฺตํ นตฺถิฯ

วิเสสวิธานมุจฺจเตฯ

มหาวุตฺตินา โยสุ ฌี-การสฺสปิ กฺวจิ ฏตฺตํ โหติ,

‘‘หํสา โกญฺจา มยูรา จ, หตฺถโย ปสทา มิคา;

สพฺเพ สีหสฺส ภายนฺติ, นตฺถิ กายสฺมิํ ตุลฺยตา [ชา. 1.2.103]ฯ

ปุริสาลู จ หตฺถโย, สญฺญตา พฺรหฺมจารโย [อ. นิ. 6.37], อปเจ พฺรหฺมจารโย’’ติ ทิสฺสนฺติฯ ตตฺถ ‘หตฺถโย’ติ หตฺถิโน, ‘ปุริสาลู’ติ ปุริสโลลา พลวามุขยกฺขินิโย, ‘พฺรหฺมจารโย’ติ พฺรหฺมจาริโน, ‘อปเจ’ติ ปูเชยฺยฯ

สุสฺสปิ กฺวจิ เนสุ โหติ, สุสุขํ วต ชีวาม, เวริเนสุ อเวริโน [ธ. ป. 197], เวริเนสุ มนุสฺเสสุ, วิหราม อเวริโนฯ ตตฺถ ‘เวริเนสู’ติ เวรีจิตฺตวนฺเตสุฯ

สมาเสปิ ปฐมาโยสฺส โนตฺตํ, ทุติยาโยสฺส โนตฺตํ เนตฺตญฺจ โหติฯ ตตฺถ ทฺเว โนตฺตานิ ปากฏานิฯ เนตฺตํ ปน วุจฺจเต, ‘‘อสฺสมเณ สมณมานิเน [อ. นิ. 8.10], นเร ปาณาติปาติเน [อิติวุ. 93], มญฺชุเก ปิยภาณิเน [ชา. 2.22.1721], มาลธาริเน [ชา. 2.22.1727], กาสิกุตฺตมธาริเน [ชา. 2.22.195], วณฺณวนฺเต ยสสฺสิเน [ที. นิ. 2.282], จาปหตฺเถ กลาปิเน, อุโภ ภสฺสรวณฺณิเน [ชา. 2.21.111], พฺราหฺมเณ เทววณฺฑิเน, สมุทฺธรติ ปาณิเน [อป. เถรี 2.3.137], เอวํ ชรา จ มจฺจุ จ, อธิวตฺตนฺติ ปาณิเน’’ติ [สํ. นิ. 1.136] ทิสฺสนฺติฯ ตตฺถ ‘ภสฺสรวณฺณิเน’ติ ปภสฺสรวณฺณวนฺเตฯ สฺมิํโน เนตฺเต ปน ‘‘มาตงฺคสฺมิํ ยสสฺสิเน’’ อิจฺจาทีนิ [ชา. 2.19.96] ปุพฺเพ วุตฺตาเนวฯ

อีการนฺตปุลฺลิงฺคราสิ นิฏฺฐิโตฯ

อุการนฺตปุลฺลิงฺคราสิ

ภิกฺขาทิคณราสิ

‘คสีน’นฺติ สิโลโป, ภิกฺขุฯ โยนํ โลเป ทีโฆ, ภิกฺขูฯ

ปกฺเข –

[177] ลา โยนํ โว ปุเม [ก. 119; รู. 155; นี. 294]ฯ

ปุเม ลสญฺเญหิ อุวณฺเณหิ โยนํ โว โหติ วาติ โยนํ โวฯ