10. นาวาสุตฺตํ

[158] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สามุทฺทิกาย นาวาย เวตฺตพนฺธนพนฺธาย ฉ มาสานิ อุทเก ปริยาทาย [ปริยาตาย (ก.), ปริยาหตาย (?)] เหมนฺติเกน ถลํ อุกฺขิตฺตาย วาตาตปปเรตานิ พนฺธนานิ ตานิ ปาวุสฺสเกน เมเฆน อภิปฺปวุฏฺฐานิ อปฺปกสิเรเนว ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ, ปูติกานิ ภวนฺติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาวยโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรโต อปฺปกสิเรเนว สํโยชนานิ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ, ปูติกานิ ภวนฺติ ฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาวยโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรโต อปฺปกสิเรเนว สํโยชนานิ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ, ปูติกานิ ภวนฺติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ…เป.… เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาวยโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรโต อปฺปกสิเรเนว สํโยชนานิ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ, ปูติกานิ ภวนฺตี’’ติฯ ทสมํฯ

11. อาคนฺตุกสุตฺตํ

[159] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อาคนฺตุกาคารํฯ ตตฺถ ปุรตฺถิมายปิ ทิสาย อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, ปจฺฉิมายปิ ทิสาย อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, อุตฺตรายปิ ทิสาย อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, ทกฺขิณายปิ ทิสาย อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, ขตฺติยาปิ อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, พฺราหฺมณาปิ อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, เวสฺสาปิ อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ, สุทฺทาปิ อาคนฺตฺวา วาสํ กปฺเปนฺติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต เย ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ปริชานาติ , เย ธมฺมา อภิญฺญา ปหาตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ปชหติ, เย ธมฺมา อภิญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา สจฺฉิกโรติ, เย ธมฺมา อภิญฺญา ภาเวตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ภาเวติฯ

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา? ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํฯ กตเม ปญฺจ? เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ อิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยาฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา ปหาตพฺพา? อวิชฺชา จ ภวตณฺหา จ – อิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา ปหาตพฺพาฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา? วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ – อิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา สจฺฉิกาตพฺพาฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา ภาเวตพฺพา? สมโถ จ วิปสฺสนา จ – อิเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา อภิญฺญา ภาเวตพฺพาฯ

กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต, เย ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา เต ธมฺเม อภิญฺญา ปริชานาติ…เป.… เย ธมฺมา อภิญฺญา ภาเวตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ภาเวติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ…เป.… เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต เย ธมฺมา อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ปริชานาติ, เย ธมฺมา อภิญฺญา ปหาตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ปชหติ, เย ธมฺมา อภิญฺญา สจฺฉิกาตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา สจฺฉิกโรติ, เย ธมฺมา อภิญฺญา ภาเวตพฺพา, เต ธมฺเม อภิญฺญา ภาเวตี’’ติฯ เอกาทสมํฯ

12. นทีสุตฺตํ

[160] ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คงฺคา นที ปาจีนนินฺนา ปาจีนโปณา ปาจีนปพฺภาราฯ อถ มหาชนกาโย อาคจฺเฉยฺย กุทฺทาล-ปิฏกํ อาทาย – ‘มยํ อิมํ คงฺคํ นทิํ ปจฺฉานินฺนํ กริสฺสาม ปจฺฉาโปณํ ปจฺฉาปพฺภาร’นฺติฯ ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว, อปิ นุ โส มหาชนกาโย คงฺคํ นทิํ ปจฺฉานินฺนํ กเรยฺย ปจฺฉาโปณํ ปจฺฉาปพฺภาร’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ตํ กิสฺส เหตุ’’? ‘‘คงฺคา, ภนฺเต, นที ปาจีนนินฺนา ปาจีนโปณา ปาจีนปพฺภาราฯ สา น สุกรา ปจฺฉานินฺนํ กาตุํ ปจฺฉาโปณํ ปจฺฉาปพฺภารํฯ ยาวเทว ปน โส มหาชนกาโย กิลมถสฺส วิฆาตสฺส ภาคี อสฺสา’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺตํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺตํ ราชาโน วา ราชมหามตฺตา วา มิตฺตา วา อมจฺจา วา ญาตี วา ญาติสาโลหิตา วา โภเคหิ อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยุํ – ‘เอหมฺโภ ปุริส, กิํ เต อิเม กาสาวา อนุทหนฺติ, กิํ มุณฺโฑ กปาลมนุสํจรสิ! เอหิ, หีนายาวตฺติตฺวา โภเค จ ภุญฺชสฺสุ, ปุญฺญานิ จ กโรหี’ติฯ โส วต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวนฺโต อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรนฺโต สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? ยญฺหิ ตํ, ภิกฺขเว, จิตฺตํ ทีฆรตฺตํ วิเวกนินฺนํ วิเวกโปณํ วิเวกปพฺภารํ ตํ วต หีนายาวตฺติสฺสตีติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรติ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ…เป.… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ…เป.… เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกโรตี’’ติฯ (ยทปิ พลกรณียํ, ตทปิ วิตฺถาเรตพฺพํฯ) ทฺวาทสมํฯ

พลกรณียวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

พลํ พีชญฺจ นาโค จ, รุกฺโข กุมฺเภน สูกิยา;

อากาเสน จ ทฺเว เมฆา, นาวา อาคนฺตุกา นทีติฯ

7. เอสนาวคฺโค

1. เอสนาสุตฺตํ

[161] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, เอสนาฯ กตมา ติสฺโส? กาเมสนา, ภเวสนา, พฺรหฺมจริเยสนา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส เอสนาฯ อิมาสํ โข, ภิกฺขเว, ติสฺสนฺนํ เอสนานํ อภิญฺญาย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาเวตพฺโพฯ กตโม อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ…เป.… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ อิมาสํ โข, ภิกฺขเว, ติสฺสนฺนํ เอสนานํ อภิญฺญาย อยํ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาเวตพฺโพ’’ติฯ

‘‘ติสฺโส อิมา โข, ภิกฺขเว, เอสนาฯ กตมา ติสฺโส? กาเมสนา, ภเวสนา, พฺรหฺมจริเยสนา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส เอสนาฯ อิมาสํ โข, ภิกฺขเว, ติสฺสนฺนํ เอสนานํ อภิญฺญาย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาเวตพฺโพฯ กตโม อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สมฺมาทิฏฺฐิํ ภาเวติ…เป.… สมฺมาสมาธิํ ภาเวติ ราควินยปริโยสานํ โทสวินยปริโยสานํ โมหวินยปริโยสานํฯ อิมาสํ โข, ภิกฺขเว, ติสฺสนฺนํ เอสนานํ อภิญฺญาย อยํ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาเวตพฺโพ’’ติฯ

‘‘ติสฺโส อิมา โข, ภิกฺขเว, เอสนาฯ กตมา ติสฺโส? กาเมสนา, ภเวสนา, พฺรหฺมจริเยสนา – อิมา โข, ภิกฺขเว, ติสฺโส เอสนาฯ