10. วาทตฺถิกสุตฺตํ

[1110] ‘‘โย หิ โกจิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ปุรตฺถิมาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา วาทตฺถิโก วาทคเวสี – ‘วาทมสฺส อาโรเปสฺสามี’ติ, ตํ วต สหธมฺเมน สงฺกมฺเปสฺสติ วา สมฺปกมฺเปสฺสติ วา สมฺปจาเลสฺสติ วาติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ปจฺฉิมาย เจปิ ทิสาย…เป.… อุตฺตราย เจปิ ทิสาย…เป.… ทกฺขิณาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา วาทตฺถิโก วาทคเวสี – ‘วาทมสฺส อาโรเปสฺสามี’ติ, ตํ วต สหธมฺเมน สงฺกมฺเปสฺสติ วา สมฺปกมฺเปสฺสติ วา สมฺปจาเลสฺสติ วาติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สิลายูโป โสฬส กุกฺกุโกฯ ตสฺสสฺสุ อฏฺฐ กุกฺกุ เหฏฺฐา เนมงฺคมา, อฏฺฐ กุกฺกุ อุปริเนมสฺสฯ ปุรตฺถิมาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย ภุสา วาตวุฏฺฐิ, เนว สงฺกมฺเปยฺย น สมฺปกมฺเปยฺย น สมฺปจาเลยฺย; ปจฺฉิมาย เจปิ ทิสาย…เป.… อุตฺตราย เจปิ ทิสาย…เป.… ทกฺขิณาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย ภุสา วาตวุฏฺฐิ, เนว สงฺกมฺเปยฺย น สมฺปกมฺเปยฺย น สมฺปจาเลยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? คมฺภีรตฺตา, ภิกฺขเว, เนมสฺส สุนิขาตตฺตา สิลายูปสฺสฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, โย หิ โกจิ ภิกฺขุ ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ; ปุรตฺถิมาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา วาทตฺถิโก วาทคเวสี ‘วาทมสฺส อาโรเปสฺสามี’ติ, ตํ วต สหธมฺเมน สงฺกมฺเปสฺสติ วา สมฺปกมฺเปสฺสติ วา สมฺปจาเลสฺสติ วาติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ปจฺฉิมาย เจปิ ทิสาย…เป.… อุตฺตราย เจปิ ทิสาย…เป.… ทกฺขิณาย เจปิ ทิสาย อาคจฺเฉยฺย สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา วาทตฺถิโก วาทคเวสี – ‘วาทมสฺส อาโรเปสฺสามี’ติ, ตํ วต สหธมฺเมน สงฺกมฺเปสฺสติ วา สมฺปกมฺเปสฺสติ วา สมฺปจาเลสฺสติ วาติ – เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ ตํ กิสฺส เหตุ? สุทิฏฺฐตฺตา, ภิกฺขเว, จตุนฺนํ อริยสจฺจานํฯ กตเมสํ จตุนฺนํ? ทุกฺขสฺส อริยสจฺจสฺส…เป.… ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย อริยสจฺจสฺสฯ

‘‘ตสฺมาติห , ภิกฺขเว, ‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ โยโค กรณีโย…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ โยโค กรณีโย’’ติฯ ทสมํฯ

สีสปาวนวคฺโค จตุตฺโถฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

สีสปา ขทิโร ทณฺโฑ, เจลา สตฺติสเตน จ;

ปาณา สุริยูปมา ทฺเวธา, อินฺทขีโล จ วาทิโนติฯ

5. ปปาตวคฺโค

1. โลกจินฺตาสุตฺตํ

[1111] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อญฺญตโร ปุริโส ราชคหา นิกฺขมิตฺวา ‘โลกจินฺตํ จินฺเตสฺสามี’ติ เยน สุมาคธา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา สุมาคธาย โปกฺขรณิยา ตีเร นิสีทิ โลกจินฺตํ จินฺเตนฺโตฯ อทฺทสา โข, ภิกฺขเว, โส ปุริโส สุมาคธาย โปกฺขรณิยา ตีเร จตุรงฺคินิํ เสนํ [จตุรงฺคินิเสนํ (ก.)] ภิสมุฬาลํ [ภิสมูลาลํ (ปี. ก.)] ปวิสนฺตํฯ ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ – ‘อุมฺมตฺโตสฺมิ นามาหํ, วิเจโตสฺมิ นามาหํ! ยํ โลเก นตฺถิ ตํ มยา ทิฏฺฐ’’’นฺติฯ

‘‘อถ โข โส, ภิกฺขเว, ปุริโส นครํ ปวิสิตฺวา มหาชนกายสฺส อาโรเจสิ – ‘อุมฺมตฺโตสฺมิ นามาหํ, ภนฺเต, วิเจโตสฺมิ นามาหํ, ภนฺเต! ยํ โลเก นตฺถิ ตํ มยา ทิฏฺฐ’’’นฺติฯ ‘‘กถํ ปน ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, อุมฺมตฺโต กถํ วิเจโต? กิญฺจ โลเก นตฺถิ ยํ ตยา ทิฏฺฐ’’นฺติ? ‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, ราชคหา นิกฺขมิตฺวา ‘โลกจินฺตํ จินฺเตสฺสามี’ติ เยน สุมาคธา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกมิํ; อุปสงฺกมิตฺวา สุมาคธาย โปกฺขรณิยา ตีเร นิสีทิํ โลกจินฺตํ จินฺเตนฺโตฯ อทฺทสํ ขฺวาหํ, ภนฺเต, สุมาคธาย โปกฺขรณิยา ตีเร จตุรงฺคินิํ เสนํ ภิสมุฬาลํ ปวิสนฺตํฯ เอวํ ขฺวาหํ, ภนฺเต, อุมฺมตฺโต เอวํ วิเจโตฯ อิทญฺจ โลเก นตฺถิ ยํ มยา ทิฏฺฐ’’นฺติฯ ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, อุมฺมตฺโต ตคฺฆ วิเจโตฯ อิทญฺจ โลเก นตฺถิ ยํ ตยา ทิฏฺฐ’’นฺติฯ

‘‘ตํ โข ปน, ภิกฺขเว, โส ปุริโส ภูตํเยว อทฺทส, โน อภูตํฯ ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, เทวาสุรสงฺคาโม สมุปพฺยูฬฺโห อโหสิฯ ตสฺมิํ โข ปน, ภิกฺขเว, สงฺคาเม เทวา ชินิํสุ, อสุรา ปราชินิํสุฯ