เมนู

‘‘สตฺติเม , พฺราหฺมณ, โพชฺฌงฺคา อนาวรณา อนีวรณา เจตโส อนุปกฺกิเลสา ภาวิตา พหุลีกตา วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺติฯ กตเม สตฺต? สติสมฺโพชฺฌงฺโค โข, พฺราหฺมณ, อนาวรโณ อนีวรโณ เจตโส อนุปกฺกิเลโส ภาวิโต พหุลีกโต วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติ…เป.… อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค โข, พฺราหฺมณ, อนาวรโณ อนีวรโณ เจตโส อนุปกฺกิเลโส ภาวิโต พหุลีกโต วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตติฯ อิเม โข, พฺราหฺมณ, สตฺต โพชฺฌงฺคา อนาวรณา อนีวรณา เจตโส อนุปกฺกิเลสา ภาวิตา พหุลีกตา วิชฺชาวิมุตฺติผลสจฺฉิกิริยาย สํวตฺตนฺตี’’ติฯ เอวํ วุตฺเต สงฺคารโว พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. อภยสุตฺตํ

[237] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ อถ โข อภโย ราชกุมาโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อภโย ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปูรโณ, ภนฺเต, กสฺสโป เอวมาห – ‘นตฺถิ เหตุ, นตฺถิ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนายฯ อเหตุ, อปฺปจฺจโย [อปฺปจฺจยา (สี.), อปฺปจฺจยํ (?)] อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหติฯ นตฺถิ เหตุ, นตฺถิ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนายฯ อเหตุ, อปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี’ติฯ อิธ ภควา กิมาหา’’ติ? ‘‘อตฺถิ, ราชกุมาร, เหตุ, อตฺถิ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนายฯ สเหตุ, สปฺปจฺจโย [สปฺปจฺจยา (สี.), สปฺปจฺจยํ (?)] อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหติฯ อตฺถิ , ราชกุมาร, เหตุ, อตฺถิ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนายฯ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี’’ติฯ

‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, เหตุ, กตโม ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนาย? กถํ สเหตุ, สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหตี’’ติ? ‘‘ยสฺมิํ โข, ราชกุมาร, สมเย กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ – อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนายฯ เอวมฺปิ สเหตุ สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ราชกุมาร, ยสฺมิํ สมเย พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน…เป.… ถินมิทฺธปริยุฏฺฐิเตน… อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฏฺฐิเตน… วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ – อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนายฯ เอวมฺปิ สเหตุ สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหตี’’ติฯ

‘‘โก นามายํ, ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย’’ติ? ‘‘นีวรณา นาเมเต, ราชกุมารา’’ติฯ ‘‘ตคฺฆ, ภควา, นีวรณา; ตคฺฆ, สุคต, นีวรณา! เอกเมเกนปิ โข, ภนฺเต, นีวรเณน อภิภูโต ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปสฺเสยฺย, โก ปน วาโท ปญฺจหิ นีวรเณหิ?

‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, เหตุ, กตโม ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนาย? กถํ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี’’ติ? ‘‘อิธ , ราชกุมาร, ภิกฺขุ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ โส สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวิเตน จิตฺเตน ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ – อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนายฯ เอวมฺปิ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหติฯ

‘‘ปุน จปรํ, ราชกุมาร, ภิกฺขุ…เป.… อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ โส อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวิเตน จิตฺเตน ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ – อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนายฯ เอวํ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี’’ติฯ

‘‘โก นามายํ, ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย’’ติ? ‘‘โพชฺฌงฺคา นาเมเต, ราชกุมารา’’ติฯ

‘‘ตคฺฆ, ภควา, โพชฺฌงฺคา; ตคฺฆ, สุคต, โพชฺฌงฺคา! เอกเมเกนปิ โข, ภนฺเต, โพชฺฌงฺเคน สมนฺนาคโต ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปสฺเสยฺย, โก ปน วาโท สตฺตหิ โพชฺฌงฺเคหิ? โยปิ เม, ภนฺเต, คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ อาโรหนฺตสฺส กายกิลมโถ จิตฺตกิลมโถ, โสปิ เม ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, ธมฺโม จ เม อภิสมิโต’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

สากจฺฉวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อาหารา ปริยายมคฺคิ, เมตฺตํ สงฺคารเวน จ;

อภโย ปุจฺฉิโต ปญฺหํ, คิชฺฌกูฏมฺหิ ปพฺพเตติฯ

7. อานาปานวคฺโค

1. อฏฺฐิกมหปฺผลสุตฺตํ

[238] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘อฏฺฐิกสญฺญา, ภิกฺขเว, ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสาฯ กถํ ภาวิตา จ, ภิกฺขเว, อฏฺฐิกสญฺญา กถํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อฏฺฐิกสญฺญาสหคตํ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ…เป.… อฏฺฐิกสญฺญาสหคตํ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํฯ เอวํ ภาวิตา โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐิกสญฺญา เอวํ พหุลีกตา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา’’ติฯ