ธมฺมปทฏฺฐกถากรณํ

อปราปิ ติสฺโส อฏฺฐกถาโย สนฺติ ขุทฺทกปาฐฏฺฐกถา ธมฺมปทฏฺฐกถา สุตฺตนิปาตฏฺฐกถา จาติ, ยา ตาสุ ทิสฺสมานนิคมนวเสน อาจริยพุทฺธโฆเสเนว กตาติ ปญฺญายนฺติฯ ตตฺถ ปน วุตฺตวจนานิ กานิจิ กานิจิ อาคมฏฺฐกถาสุ วุตฺตากาเรน น โหนฺติฯ ตสฺมา เอเก วทนฺติ ‘‘เนตา อาจริยพุทฺธโฆสสฺสา’’ติฯ เอกจฺเจ ปน ‘‘อาจริยสฺส อุปถมฺภกตฺเถเรหิ ปฐมํ กตา, ปจฺฉา อาจริเยน โอสานโสธนวเสน ปริโยสาปิตา วา ภเวยฺยุํ, อภิธมฺมฏฺฐกถํ อายาจนฺเตน จูฬพุทฺธโฆเสน วา กตา ภเวยฺยุ’’นฺติ วทนฺติฯ

ตํ ตถา วา โหตุ อญฺญถา วา, อิทานิ เอกนฺตโต วินิจฺฉินิตุํ น สุกรเมวฯ ตสฺมา ตาสํ นิคมนวจนวเสเนว เอตฺถ ปกาสยิสฺสามฯ ตาสุ หิ ธมฺมปทฏฺฐกถํ กุมารกสฺสปตฺเถเรน อายาจิโต สิริกูฏสฺส (สิริกุฑฺฑสฺส) รญฺโญ ปาสาเท วิหรนฺโต ปรมฺปราภตํ สีหฬภาสาย สณฺฐิตํ โปราณฏฺฐกถํ ปาฬิภาสาย อาโรเปตฺวา วิตฺถารคตญฺจ วจนกฺกมํ สมาเสตฺวา คาถาสุ อสํวณฺณิตปทพฺยญฺชนานิ สํวณฺเณตฺวา อกาสิฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ คนฺถารมฺเภ –

‘‘ปรมฺปราภตา ตสฺส, นิปุณา อตฺถวณฺณนา;

ยา ตมฺพปณฺณิทีปมฺหิ, ทีปภาสาย สณฺฐิตา…เป.…

กุมารกสฺสเปนาหํ, เถเรน ถิรเจตสา;

สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน, สกฺกจฺจํ อภิยาจิโต…เป.…

ตํ ภาสํ อติวิตฺถาร, คตญฺจ วจนกฺกมํ;

ปหายาโรปยิตฺวาน, ตนฺติภาสํ มโนรมํฯ

คาถานํ พฺยญฺชนปทํ, ยํ ตตฺถ น วิภาวิตํ;

เกวลํ ตํ วิภาเวตฺวา, เสสํ ตเมว อตฺถโตฯ

ภาสนฺตเรน ภาสิสฺส’’นฺติ [ธ. ป. อฏฺฐ. 1.คนฺถารมฺภกถา] –

นิคมเน จ วุตฺตํ –

‘‘วิหาเร อธิราเชน, การิตมฺหิ กตญฺญุนา;

ปาสาเท สิริกูฏสฺส, รญฺโญ วิหรตา มยา’’ติ [ธ. ป. อฏฺฐ. 2.นิคมนกถา]ฯ

เอตฺถ จ สิริกูโฏ นาม สมนฺตปาสาทิกานิคมเน สิริปาโลติ วุตฺโต มหานาโมเยว ราชาติ วทนฺติฯ เอวํ สติ มเหสิยา อานยนํ สมาทาปนมารพฺภ เตน รญฺญา ทินฺเน ธูมรกฺขปพฺพตวิหาเร วสนฺเตน สา กตาติ เวทิตพฺพาฯ วุตฺตญฺเหตํ มหาวํเส –

[37-212]

‘‘โลหทฺวาร-รลคฺคาม-โกฏิปสฺสาวนวฺหเย;