สาคลิยนิกายุปฺปตฺติ

ปุนปิ เต อภยคิริวาสิโน โคฐาภยรญฺโญ กาเล (797-810-พุ-ว) เวตุลฺลวาทํ ตเถว ทสฺเสนฺติฯ ตทา ปน เตสุ อุสฺสิลิยาติสฺโส นาม มหาเถโร โวหารกติสฺสราชกาเล เวตุลฺลวาทีนํ ภิกฺขูนํ กตนิคฺคหํ สุตฺวา ‘‘วิจารณสมฺปนฺนสฺส รญฺโญ สมเย ตเถว ภเวยฺย, น ภทฺทกเมต’’นฺติ จินฺเตตฺวา ‘‘น มยํ เตหิ เอกโต โหมา’’ติ ติสตมตฺเต ภิกฺขู คเหตฺวา ทกฺขิณคิริวิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมรุจินิกายโต วิสุํ หุตฺวา วสิฯ เตสุ สาคโล นาม มหาเถโร ตตฺเถว ทกฺขิณคิริมฺหิ วสนฺโต อาคมพฺยาขฺยานมกาสิฯ ตโต ปฏฺฐาย ตํ เถรมารพฺภ ตสฺสนฺเตวาสิโน สาคลิยา นาม อเหสุํฯ เตสมฺปิ วาโท ปจฺฉา มหาเสนราชกาเล เชตวนวิหาเร ปตฺถริ [นิกาย 13-ปิฏฺเฐ]ฯ

เวตุลฺลวาทสฺส ทุติยนิคฺคโห

โคฐาภโย ปน ราชา ปญฺจสุ [มหาวิหาร, เจติย, ถูปาราม, อิสฺสรสมณก, เวสฺสคิริวิหารสงฺขาเตสุ] วิหาเรสุ มหาภิกฺขุสงฺฆํ เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา ตํ ปวตฺติํ ปุจฺฉิตฺวา เวตุลฺลวาทสฺส อพุทฺธภาสิตภาวํ ญตฺวา ตํวาทิโน สฏฺฐิ ปาปภิกฺขู ลกฺขณาหเต กตฺวา รฏฺฐโต ปพฺพาเชสิ, เวตุลฺลโปตฺถกานิ จ ฌาเปตฺวา พุทฺธสาสนํ โชเตสิ [มหาวํเส 36, 111-112-คาถาสุ, นิกาย 13-ปิฏฺเฐ]ฯ

ตทา รฏฺฐโต ปพฺพาชิเตสุ เตสุ ภิกฺขูสุ เกจิ กาวีรปฏฺฏนํ คนฺตฺวา ตตฺถ วสนฺติฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เอโก อญฺญติตฺถิยมาณวโก เทสนฺตรโต กาวีรมาคนฺตฺวา ปฏฺฏนคามิเกหิ เตสํ ภิกฺขูนํ กตูปหารํ ทิสฺวา ลาภสกฺการํ นิสฺสาย เตสํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สงฺฆมิตฺโตติ นาเมน ปากโฏ อโหสิฯ โส มหาวิหารวาสีนํ ธมฺมวินิจฺฉยํ นิสฺสาย โคฐาภยรญฺญา เวตุลฺลวาทเหตุ เตสํ ภิกฺขูนํ รฏฺฐา ปพฺพาชิตภาวํ ญตฺวา มหาวิหารวาสีนํ กุทฺโธ หุตฺวา ‘‘เวตุลฺลวาทํ วา เน คาหาเปสฺสามิ, วิหาเร วา เนสํ อุมฺมูเลตฺวา วินาเสสฺสามี’’ติ สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ราชานํ ปสาเทตฺวา ตสฺส ทฺเว ปุตฺเต สิปฺปํ สิกฺขาเปสฺสามีติ อารภิฯ ตถาปิ อตฺตโน วาทสฺส ชานนสมตฺถํ เชฏฺฐติสฺสํ โอหาย อนาคเต อตฺตโน วจนํ การาเปตุํ สกฺกุเณยฺยํ กนิฏฺฐํ มหาเสนกุมารเมว สงฺคณฺหิตฺวา สิปฺปํ สิกฺขาเปสิฯ วิตุโน อจฺจเยน เชฏฺฐติสฺสกุมาเร รชฺชํ ปตฺเต (810-819-พุ-ว) โส ตสฺส รญฺโญ ภีโต กาวีรปฏฺฏนเมว คโต [มหาวํเส 36, 113-คาถาทีสุ, นิกาย 14-ปิฏฺเฐ]ฯ

มหาเสนรญฺโญ ปน กาเล (819-845-พุ-ว) โส ปุน สีหฬทีปมาคนฺตฺวา อภยคิริวิหาเร วสนฺโต มหาวิหารวาสีหิ เวตุลฺลวาทํ คาหาเปตุํ นานาปกาเรหิ วายามมกาสิฯ

ตถาปิ เตหิ ตํ คาหาเปตุํ อสกฺโกนฺโต ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา นานาการเณหิ สญฺญาเปตฺวา ‘‘โย โกจิ เอกสฺสปิ ภิกฺขุสฺส มหาวิหารวาสิโน อาหารํ ทเทยฺย, ตสฺส สตํ ทณฺโฑ’’ติ รญฺโญ อาณาย นคเร เภริํ จราเปสิฯ ตทา มหาวิหารวาสิโน นคเร ปิณฺฑาย จรนฺตา ตโย ทิวเส ภิกฺขมลทฺธา มหาปาสาเท สนฺนิปติตฺวา ‘‘สเจ มยํ ขุทาเหตุ อธมฺมํ ธมฺโมติ คณฺเหยฺยาม, พหู ชนา ตํ คเหตฺวา อปายคามิโน ภวิสฺสนฺติ, มยญฺจ สพฺเพ สาวชฺชา ภวิสฺสาม, ตสฺมา น มยํ ชีวิตเหตุปิ เวตุลฺลวาทํ ปฏิคฺคณฺหิสฺสามา’’ติ สมฺมนฺตยิตฺวา มหาวิหาราทิเก สพฺพวิหาเร ฉฑฺเฑตฺวา โรหณชนปทญฺจ มลยปเทสญฺจ อคมิํสุ [มหาวํเส 37, 2-6-คาถาสุฯ นิกายสงฺคเห 14-ปิฏฺเฐ]ฯ

เวตุลฺลวาโท

กีทิโส เวตุลฺลวาโท นาม, ยโต มหาวิหารวาสิโน อติวิย ชิคุจฺฉิํสูติ? อิทานิ เวตุลฺลวาทสฺส สรูปํ สพฺพากาเรน ปกาเสตุํ น สกฺกา, เวตุลฺลนาเมน โปตฺถกานํ วา นิกายสฺส วา เอตรหิ อปากฏภาวโตฯ อภิธมฺมปิฏเก ปน กถาวตฺถุอฏฺฐกถายํ [กถา. อฏฺฐ. 793-794 อาทโย] กติปยา เวตุลฺลวาทา อาคตาฯ กถํ? –

‘‘ปรมตฺถโต มคฺคผลาเนว สงฺโฆ, มคฺคผเลหิ อญฺโญ สงฺโฆ นาม นตฺถิ, มคฺคผลานิ จ น กิญฺจิ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ทกฺขิณํ ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ จ (1)ฯ

‘‘มคฺคผลาเนว สงฺโฆ นาม, น จ ตานิ ทกฺขิณํ วิโสเธตุํ สกฺโกนฺติ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ทกฺขิณํ วิโสเธตี’’ติ จ (2)ฯ

‘‘มคฺคผลาเนว สงฺโฆ นาม, น จ ตานิ กิญฺจิ ภุญฺชนฺติ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ สงฺโฆ ภุญฺชติ ปิวติ ขาทติ สายตี’’ติ จ (3)ฯ

มคฺคผลาเนว สงฺโฆ นาม, น จ สกฺกา เตสํ กิญฺจิ ทาตุํ, น จ เตหิ ปฏิคฺคณฺหิตุํ, นาปิ เตสํ ทาเนน โกจิ อุปกาโร อิชฺฌติ, ตสฺมา น วตฺตพฺพํ สงฺฆสฺส ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ จ (4)ฯ

‘‘พุทฺโธ ภควา น กิญฺจิ ปริภุญฺชติ, โลกานุวตฺตนตฺถํ ปน ปริภุญฺชมานํ วิย อตฺตานํ ทสฺเสติ, ตสฺมา นิรุปการตฺตา น วตฺตพฺพํ ตสฺมิํ ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ จ (5)ฯ