ตเทวาติ ทิพฺพจกฺขุเมว ฯ เอตฺถาติ เอเตสุ รูปมารพฺภ ปวตฺตจิตฺเตสุฯ รูปทสฺสนสมตฺถนฺติ รูปํ สภาวโต วิภาวนสมตฺถํ จกฺขุวิญฺญาณํ วิยฯ ปุพฺพภาคจิตฺตานีติ อาวชฺชนปริกมฺมสงฺขาตานิ ปุพฺพภาคจิตฺตานิฯ ตานิ หิ อารมฺมณํ กโรนฺตานิปิ น ยาถาวโต ตํ วิภาเวตฺวา ปวตฺตนฺติ อาวชฺชนสมฺปฏิจฺฉนจิตฺตานิ วิยฯ

ตํ ปเนตํ ทิพฺพจกฺขุฯ ปริปนฺโถติ อนฺตรายิโกฯ ฌานวิพฺภนฺตโกติ ฌานุมฺมตฺตโก ฌานภาวนามุเขน อุมฺมาทปฺปตฺโตฯ อปฺปมตฺเตน ภวิตพฺพนฺติ ‘‘ทิพฺพจกฺขุ มยา อธิคต’’นฺติ สนฺโตสํ อนาปชฺชิตฺวา วิปสฺสนานุโยควเสน วา สจฺจาภิสมยวเสน วา อปฺปมตฺเตน ภวิตพฺพํฯ

‘‘เอวํ ปสฺสิตุกาเมนา’’ติอาทินา ทิพฺพจกฺขุสฺส นานาวชฺชนปริกมฺมญฺเจว ทิพฺพจกฺขุญาณญฺจ ทสฺสิตํ, น ตสฺส อุปฺปตฺติกฺกโมติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺราย’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จุตูปปาตญาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

[413] อิตีติ เอวํ วุตฺตปฺปกาเรนาติ อตฺโถฯ เตน ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.244-245; ม. นิ. 1.384, 431-433; ปารา. 12-14) ยถาทสฺสิตปาฬิคติํ, ตสฺสา อตฺถวิวรณนยญฺจ ปจฺจามสติฯ สจฺเจสุ วิย อริยสจฺจานิ ขนฺเธสุ อุปาทานกฺขนฺธา อนฺโตคธาฯ ตทุภเย จ สภาวโต, สมุทยโต, อตฺถงฺคมโต, อสฺสาทโต, อาทีนวโต, นิสฺสรณโต จ ยถาภูตํ สยมฺภุญาเณน อเวทิ อญฺญาสิ ปฏิวิชฺฌิ ปเวเทสิ วาติ สาติสเยน ปญฺจกฺขนฺธาวโพเธน ภควาว โถเมตพฺโพติ อาห ‘‘ปญฺจกฺขนฺธวิทู’’ติฯ ญตฺวา วิญฺเญยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ตาสูติ ปญฺจสุ อภิญฺญาสุฯ ตคฺคหเณเนว จ ปริภณฺฑญาณานํ คหิตตฺตา ‘‘ปญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘เอตาสุ หี’’ติอาทิฯ

ตตฺถ ปริภณฺฑญาณานีติ ปริวารญาณานิฯ ยถา หิ สิเนรุสฺส ปริวารฏฺฐานานิ ยานิ ตํสิทฺธิยา สิทฺธานิ เมขลฏฺฐานานิ ปริภณฺฑานีติ วุจฺจนฺติ, เอวํ อิมานิปิ ทิพฺพจกฺขุสิทฺธิยา สิทฺธานิ ตสฺส ปริภณฺฑานีติ วุตฺตานิฯ อิธาคตานีติ เอตฺถ อิธาติ ยถาทสฺสิตานิ สุตฺตปทานิ สนฺธาย วุตฺตํฯ