นิโรธสมาปตฺติกถาวณฺณนา

[867] ตตฺราติ ตสฺมิํ ‘‘นิโรธสมาปตฺติยา สมาปชฺชนสมตฺถตา’’ติ สํขิตฺตวจเนฯ อิทํ สรูปาทิวเสน ปญฺหากมฺมํฯ กตฺถาติ กสฺมิํ ภเวฯ

[868] อนุปุพฺพนิโรธวเสนาติ วิปสฺสนานุคตา อฏฺฐ สมาปตฺติโย อาโรหนฺเตน ตํตํปฏิปกฺขนิโรธมุเขน ติณฺณํ สงฺขารานํ อนุปุพฺพโต นิโรธวเสนฯ ยถาปริจฺฉินฺนกาลํ ยา จิตฺตเจตสิกานํ อปฺปวตฺติ, อยํ นิโรธสมาปตฺตีติ อตฺโถฯ เก สมาปชฺชนฺติ, เก น สมาปชฺชนฺตีติ กามํ สมาปชฺชนสมตฺถา ปธานตาย ปฐมํ ปุจฺฉิตา, ตพฺพิสฺสชฺชนํ ปน ครุภาวโต ปจฺฉา วิสฺสชฺเชตุํ อสมาปชฺชนเก ตาว ทสฺเสนฺโต ‘‘สพฺเพปิ…เป.… น สมาปชฺชนฺตี’’ติ อาห ยถา ‘‘วามํ มุญฺจ, ทกฺขิณํ คณฺหา’’ติฯ ตตฺถ ‘‘สพฺเพปี’’ติ อิทํ ปุถุชฺชนาทีนํ ติณฺณํ วิเสสนํฯ เต หิ อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ ลาภิโนปิ อลาภิโน วิย สมาธิสฺมิํ อปริปูรการิตาย นิโรธํ สมาปชฺชิตุํ น สกฺโกนฺติฯ กามจฺฉนฺทาทิสมุจฺฉินฺทเนน หิ สมาธิสฺมิํ ปริปูรการิตา, น ฌานาธิคมมตฺเตนฯ อนาคามิโน, อรหนฺโตติ เอตฺถ สุกฺขวิปสฺสกา จ อนาคามิโน, สุกฺขวิปสฺสกา จ อรหนฺโตติ สุกฺขวิปสฺสกสทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ อุภเยปิ เจเต สติปิ วิปสฺสนาพเล สมาธิพลสฺส อภาวโต นิโรธํ น สมาปชฺชนฺติฯ อนุปุพฺพวิหารสมฺภวตญฺเญเวตฺถ สมาธิพลํ อิจฺฉิตพฺพํฯ ปุริมกา ปน ตโย สติปิ สมาธิพเล วิปสฺสนาพลสฺส อภาวโต, อปริปุณฺณตฺตา จ สมาปชฺชิตุํ น สกฺโกนฺติฯ อปริปุณฺณตา จสฺส สงฺขารานํ น สมฺมา ปริมทฺทิตตฺตาฯ อฏฺฐ สมาปตฺติ…เป.… สมาปชฺชนฺตี’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณํ ปาฬิวเสเนว ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺวีหิ พเลหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโย จ สงฺขารานนฺติ เอตฺถ ตโยติ สามิอตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํ, ติณฺณนฺติ อตฺโถฯ ญาณจริยาหีติ ญาณปฺปวตฺตีหิฯ นิโรธสมาปตฺติยาติ นิโรธสมาปชฺชนาย ญาณํฯ อยญฺจ สมฺปทาติ อยํ พลทฺวยสมนฺนาคมาทิกา ยถาวุตฺตนิโรธสมาปตฺติอาวหา สมฺปตฺติฯ อนาคามิขีณาสเวติ อนาคามิโน เจว ขีณาสเว จฯ

[869] สมถพลนฺติ กามจฺฉนฺทาทิเก ปจฺจนีกธมฺเม สเมตีติ สมโถ, โส เอว ปฏิปกฺเขหิ อกมฺปิยฏฺเฐน พลํฯ