ยทิ หิ มคฺคญาณสฺส จตูสุ สจฺเจสุ นานาภิสมโย สิยา, ทุกฺขทสฺสนาทีหิ ปฐมมคฺคาทีหิ ปหาตพฺพานํ สํโยชนตฺตยาทีนํ เอกเทสปฺปหานํ อาปชฺชติฯ ตถา จ สติ เอกเทสโสตาปตฺติมคฺคฏฺฐตาทิปฺปสงฺโคฯ ตํตํทสฺสนานนฺตรญฺจ ตํตํผเลน ภวิตพฺพนฺติ ตํตํปเหยฺยกิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิภูตานํ ผลานํ มคฺคานํ วิย จตุกฺกตา สิยาฯ ตถา จ สติ เอกเทสโสตาปนฺนตาทิปฺปสงฺโคฯ กิญฺจ ภิยฺโย – ยทิ มคฺคญาณสฺส นานาภิสมโย สิยา, อญฺเญน ญาเณน ทุกฺขํ ปสฺสติฯ อญฺเญน สมุทยํ, อญฺเญน นิโรธํ, อญฺเญน มคฺคํ, เอวํ สติ มคฺคกิจฺจํ อปริปุณฺณเมว สิยาฯ มคฺคทสฺสเนน หิ ทฺวยคติ, เตเนว วา ตสฺส ทสฺสนํ, อญฺเญน วาติฯ ตตฺถ ปฐโม ตาว ปกฺโข น ยุชฺชติ อตฺตนิ ปวตฺติยา อสมฺภวโตฯ น หิ เตเนว องฺคุลคฺเคน ตเมว ปรามสิตุํ สกฺกาฯ อถ อญฺเญน อนวฏฺฐานปฺปสงฺโค ‘‘เยน มคฺคํ ปสฺสติ, โสปิ มคฺโคฯ ตมฺปิ เยน ปสฺสติ, โสปิ มคฺโค’’ติฯ ตสฺมา เอกาภิสมยโต ยถาวุตฺโต อสมฺโมหปฏิเวโธว ยุตฺโตฯ อปิจ ปริจฺฉินฺทิตพฺพํ, สมุจฺฉินฺทิตพฺพญฺจ สจฺจทฺวยํ อารพฺภ ปวตฺตมานสฺส มคฺคญาณสฺส ปริจฺฉินฺทนสมุจฺฉินฺทนานิ น สมฺภวนฺติ ตโต อนิสฺสรณโตฯ น หิ ทุกฺขปริญฺญาสมุทยปฺปหานานิ ทุกฺขสมุทยสจฺจารมฺมเณน ญาเณน กาตุํ สกฺกุเณยฺยานิฯ นิพฺพานารมฺมเณน ปน ตตฺถ, อิตรทฺวเย จ สมฺโมหํ วิทฺธํเสนฺเตน สกฺกา กาตุนฺติ เอกาภิสมโย เอว ยุตฺโตฯ อยํ ปน อตฺโถ ปาฬิยํ อาคโต เอวาติ ‘‘เตสํ อุตฺตรํ อภิธมฺเม กถาวตฺถุสฺมิํ วุตฺตเมวา’’ติฯ

ปริญฺญาทิปฺปเภทกถาวณฺณนา

[845] อภิญฺญาปญฺญาติอาทีนํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ อปิจ สุตมยาย, จินฺตามยาย, เอกจฺจภาวนามยาย จ อภิวิสิฏฺฐาย ปญฺญาย ญาตา อภิญฺญาตาฯ อาเวณิกา ภูมิ ปริญฺญนฺตรานํ อวิสยภาวโตฯ น หิ นามรูปปริจฺเฉทปจฺจยปริคฺคหณวเสน ตีรณปริญฺญาทีนํ ปวตฺติ อตฺถิฯ

[846] อนุโลมญาณมฺปิ อนิจฺจาทิวเสเนว สงฺขาเร อารพฺภ ปวตฺตติ, ปเคว ปฏิสงฺขานุปสฺสนาทโยติ อาห ‘‘ยาว อนุโลมา อาเวณิกา ภูมี’’ติฯ กามญฺเจตฺถ ตีรณปริญฺญาภูมิยํ ญาตปฺปหานปริญฺญาโยปิ ลทฺธาวสรา, ตตฺถ ปน ยถา ตีรณปริญฺญา สาติสยํ กิจฺจการี, น ตถา อิตราติ อาเวณิกคฺคหณํฯ