เมนู

น จ วิจาโร ปญฺญา วิย, อธิโมกฺโข วิย วา วิจิกิจฺฉาย ปฏิปกฺโข, ปฏิปกฺขสฺส ปฏิรูปตาย ปน ปฏิปกฺโข วุตฺโตฯ ตถา ปีติปิ น พฺยาปาทสฺส อโทโส วิย อุชุปฏิปกฺโข, อโทสสมฺปโยคโต ปน ปฏิปกฺโข วุตฺโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตํ ปริยาเยน วุตฺต’’นฺติฯ วิตกฺกสมาธโย เอว ปน ฌานธมฺเมสุ อุชุกํ ปฏิปกฺขวิธํสนสมตฺถาติ ปฏิปกฺขวิทฺธํสนสมตฺถสฺส ปริปุณฺณสฺส ฌานโกฏฺฐาสสฺส อภาวโต น จสฺส โพธิปกฺขิเยสุ สงฺคโห กโตฯ ยสฺมา ปน สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาสมาธิ จ มคฺคปริยาปนฺนา ฌานธมฺมา, ตสฺมา เต สนฺธาย ตํสมฺปยุตฺตตาย วา อิตเรปิ คเหตฺวา ปริยาเยน วุตฺตํ ปาฬิยํ ‘‘ยสฺมิํ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิก’’นฺติอาทิ (ธ. ส. 277)ฯ

วุฏฺฐานพลสมาโยคกถาวณฺณนา

[827] วุฏฺฐานํ นิมิตฺตโต, ปวตฺตโต จ วุฏฺฐานํฯ พลสมาโยโค สมถวิปสฺสนาพเลหิ สมฺปยุตฺตตาฯ ปริญฺญาภิสมยาทิวเสน ทุกฺขาทีสุ วิเสสทสฺสนฏฺเฐน มคฺคปญฺญาปิ วิปสฺสนาติ วุจฺจตีติ ‘‘โลกิยวิปสฺสนา’’ติ วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ เตเนวาห ‘‘วุฏฺฐานฏฺเฐน สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ ภาเวตี’’ติ (ปฏิ. ม. 2.5)ฯ นิมิตฺตารมฺมณตฺตา เนวนิมิตฺตา วุฏฺฐาติ, ปวตฺติ…เป.… ฉินฺทนโต น ปวตฺตา วุฏฺฐาตีติ โยชนาฯ ตตฺถ นิมิตฺตโต วุฏฺฐานํ สงฺขารนิมิตฺตํ นิสฺสชฺชิตฺวา นิพฺพานารมฺมณกรณํฯ ปวตฺตโต วุฏฺฐานํ เหตุนิโรเธน อายติํ วิปากปฺปวตฺตสฺส อนุปฺปวตฺติธมฺมตาปาทนํฯ เตนาห ‘‘สมุทยสฺส อสมุจฺฉินฺทนโต ปวตฺตา น วุฏฺฐาตี’’ติฯ

ทุภโตติ อุภโต, ท-การาคมํ กตฺวา เอวํ วุตฺตํฯ ทุภาติ วา ปทนฺตรเมเวตํ อุภยสทฺเทน สมานตฺถํฯ ทสฺสนฏฺเฐนาติ ปริญฺญาภิสมยาทิลกฺขเณน จตุสจฺจทสฺสนฏฺเฐนฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิยาติ ทฺวาสฏฺฐิปฺปเภทายปิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยาฯ ตทนุวตฺตกกิเลเสหีติ อปายคมนียตาย ตสฺสา มิจฺฉาทิฏฺฐิยา อนุวตฺตเกหิ วิจิกิจฺฉาทิกิเลเสหิฯ ขนฺเธหีติ เอตฺถาปิ ตทนุวตฺตกสทฺโท อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺโพฯ เต จ มิจฺฉาทิฏฺฐิอาทิปจฺจยา อุปฺปชฺชนารหา เวทิตพฺพาฯ มิจฺฉาสงฺกปฺปาติอาทีสุปิ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺฐาติฯ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺฐาตีติ ปาฬิ สํขิตฺตาฯ ยถา มิจฺฉาทิฏฺฐิมิจฺฉาสงฺกปฺปา, เอวํ มิจฺฉาวาจาทโยปิ อปายคมนียา เอว เวทิตพฺพาฯ มิจฺฉาวาจากมฺมนฺตาชีวา เจตนาสภาวาฯ มิจฺฉาสติ ตถาปวตฺตา จตฺตาโร ขนฺธาฯ