เมนู

ทุติยมคฺคญาณกถาวณฺณนา

[813] กามราคพฺยาปาทานํ ตนุภาวายาติ เอเตสํ กิเลสานํ ตนุภาวตฺถํฯ ตตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ ตนุภาโว อธิจฺจุปฺปตฺติยา, ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จฯ สกทาคามิสฺส หิ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺส วิย กิเลสา อภิณฺหํ น อุปฺปชฺชนฺติ, กทาจิ กทาจิ วิรฬาการา หุตฺวา อุปฺปชฺชนฺติฯ ตถา อุปฺปชฺชนฺตาปิ มทฺทนฺตา ฉาเทนฺตา อนฺธการํ กโรนฺตา น อุปฺปชฺชนฺติ, ทฺวีหิ ปน มคฺเคหิ ปหีนตฺตา มนฺทมนฺทา ตนุกาการา หุตฺวา อุปฺปชฺชนฺติฯ เกจิ ปน ‘‘สกทาคามิสฺสาปิ กิเลสา จิเรน อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชนฺตาปิ พหลาว อุปฺปชฺชนฺติฯ ตถา หิสฺส ปุตฺตธีตโร ทิสฺสนฺตี’’ติ, ตํ อการณํ วตฺถุปฏิเสวเนน วินาปิ คพฺภคฺคหณสพฺภาวโตฯ ตสฺมา วุตฺตนเยเนว ทฺวีหิ การเณหิ เตสํ ตนุภาโว เวทิตพฺโพฯ ทุติยายาติ คณนวเสนปิ ทุติยาย, อุปฺปตฺติวเสนปิ ทุติยาย ภูมิยาฯ ปตฺติยาติ สามญฺญผลสฺส ปฏิลาภายฯ ตญฺหิ สมฺปยุตฺตานํ นิสฺสยภาวโต เต ธมฺมา ภวนฺติ เอตฺถาติ ภูมิฯ ยสฺมา วา สมาเนปิ โลกุตฺตรภาเว สยมฺปิ ภวติ อุปฺปชฺชติ, น นิพฺพานํ วิย อปาตุภูตํ, ตสฺมาปิ ‘‘ภูมี’’ติ วุจฺจติฯ โยคํ กโรตีติ วิปสฺสนาภิโยคํ กโรติฯ ‘‘นวหากาเรหิ อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ ภวนฺตี’’ติอาทินา (วิสุทฺธิ. 2.699) วุตฺตนเยเนว ยทคฺเคน อินฺทฺริยานํ ติกฺขตํ สมฺปาเทติ, ตทคฺเคน พลานิ, โพชฺฌงฺคานิ จ ปฏุตรภาวํ อาปาเทนฺโต อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคานิ สโมธาเนตฺวา ลกฺขณตฺตยตีรณวเสน ญาเณน ปริมทฺทติฯ ตตฺถ อปราปรํ ญาณํ จาเรนฺโต ปริวตฺเตติฯ เตนาห ‘‘วิปสฺสนาวีถิํ โอคาหตี’’ติฯ วุตฺตนเยเนวาติ อุทยพฺพยญาณาทีนํ อุปฺปาทเน วุตฺตนเยนฯ โคตฺรภุอนนฺตรนฺติ เอตฺถ โคตฺรภุ วิย โคตฺรภุฯ ปฐมมคฺคปุเรจาริกญาณญฺหิ ปุถุชฺชนโคตฺตาภิภวนโต, อริยโคตฺตภวนโต จ นิปฺปริยายโต โคตฺรภูติ วุจฺจติ, อิทํ ปน ตํสทิสตาย ปริยายโต โคตฺรภุฯ เอกจฺจสํกิเลสวิสุทฺธิยา , ปน อจฺจนฺตวิสุทฺธิยา อารมฺมณกรณโต จ โวทานนฺติ วุจฺจติฯ เตนาห ปฏฺฐาเน ‘‘อนุโลมํ โวทานสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย’’ติ (ปฏฺฐา 1.1.417)ฯ ยสฺมา ปน ปฏิสมฺภิทามคฺเค อุปฺปาทาทิอภิภวนตฺถํ อุปาทาย ‘‘อฏฺฐ โคตฺรภุธมฺมา สมาธิวเสน อุปฺปชฺชนฺติ, ทส โคตฺรภุธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺตี’’ติอาทีสุ (ปฏิ. ม. 1.60) โคตฺรภุนาเมเนเวตํ อาคตํ, ตสฺมา อิธาปิ ‘‘โคตฺรภุอนนฺตร’’นฺติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ทุติยญาณํ นิฏฺฐิตํฯ

ตติยมคฺคญาณกถาวณฺณนา

[814] สกิเทวาติ เอกวารํเยวฯ ‘‘อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา’’ติ อิมินา ปญฺจสุ สกทาคามีสุ จตฺตาโร วชฺเชตฺวา เอโกว คหิโตฯ เอกจฺโจ อิธ สกทาคามิผลํ ปตฺวา อิเธว โลเก ปรินิพฺพาติ, เอกจฺโจ อิธ ปตฺวา เทวโลเก ปรินิพฺพาติ, เอกจฺโจ เทวโลเก ปตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพาติ, เอกจฺโจ เทวโลเก ปตฺวา อิธูปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพาติฯ อิเม จตฺตาโรปิ อิธ น คหิตาฯ โย ปน อิธ ปตฺวา เทวโลเก ยาวตายุกํ วสิตฺวา ปุน อิธูปปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพาติ, อยํ เอโกว อิธ คหิโตติ เวทิตพฺโพฯ

กามราคพฺยาปาทานํ อนวเสสปฺปหานายาติ เตสํเยว สกทาคามิมคฺเคน ตนุกตานํ สํโยชนานํ นิรวเสสปฺปหานายฯ ปฏิสนฺธิวเสน กามภวสฺส อนาคมนโต อนาคามี

ตติยญาณํ นิฏฺฐิตํฯ

จตุตฺถมคฺคญาณกถาวณฺณนา

[815] โอปปาติโกติ อุปปาตโยนิโกฯ อิมินาสฺส คพฺภเสยฺยา ปฏิกฺขิตฺตาฯ ตตฺถ ปรินิพฺพายีติ ตตฺถ สุทฺธาวาเส ปรินิพฺพายิตาฯ อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาติ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน ตสฺมา โลกา อิธ อนาวตฺตนสภาโว, พุทฺธทสฺสนธมฺมสฺสวนานํ ปนตฺถาย อาคมนํ โหติเยวฯ

รูปราคอรูปราคมานอุทฺธจฺจอวิชฺชานํ อนวเสสปฺปหานายาติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานํ นิสฺเสสปฺปชหนตฺถายฯ ตตฺถ รูปภเว ฉนฺทราโค รูปราโคฯ อรูปภเว ฉนฺทราโค อรูปราโคฯ มาโน อรหตฺตมคฺควชฺฌมาโนฯ ตถา อุทฺธจฺจาวิชฺชา

จตุตฺถญาณํ นิฏฺฐิตํฯ

อรหนฺตปุคฺคลกถาวณฺณนา

[816] มหาขีณาสโวติ มหานุภาวตานิพนฺธนํ ปูชาวจนเมตํ, น อุปาทายวจนํ ยถา ‘‘มหาโมคฺคลฺลาโน’’ติฯ น หิ จูฬขีณาสโว นาม อตฺถิฯ อนฺติมเทหํ ธาเรตีติ อนฺติมเทหธารีฯ ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารภารานํ โอหิตตฺตา โอโรปิตตฺตา โอหิตภาโรฯ อนุปฺปตฺโต สทตฺถํ สกตฺถนฺติ อนุปฺปตฺตสทตฺโถฯ สทตฺโถติ จ อรหตฺตํ เวทิตพฺพํฯ ตญฺหิ อตฺตุปนิพนฺธนฏฺเฐน, อตฺตานํ อวิชหนฏฺเฐน, อตฺตโน ปรมตฺถฏฺเฐน จ อตฺตโน อตฺถตฺตา สกตฺโถติ วุจฺจติฯ ปริกฺขีณานิ ทสปิ ภวสํโยชนานิ เอตสฺสาติ ปริกฺขีณภวสํโยชโนฯ ขนฺธาทิอตฺถํ สมฺมา อญฺญาย วิมุตฺโตติ สมฺมทญฺญาวิมุตฺโตฯ อคฺโค จ โส ทกฺขิเณยฺโย จ, อคฺคทกฺขิณํ วา อรหตีติ อคฺคทกฺขิเณยฺโย

โพธิปกฺขิยกถาวณฺณนา

[817] จตุนฺนํ มคฺคญาณานํ วเสน จตุญาณายฯ อานุภาววิชานนตฺถนฺติ สติปฏฺฐานปาริปูริอาทิกสฺส อานุภาวสฺส โพธนตฺถํฯ

ปริปุณฺณา โพธิปกฺขิยา เอตสฺสาติ ปริปุณฺณโพธิปกฺขิโย, มคฺโคฯ ตสฺส ภาโว ปริปุณฺณโพธิปกฺขิยภาโวฯ วุฏฺฐานพเลหิ สมฺปยุตฺตตาว วุฏฺฐานพลสมาโยโค, เย สํโยชนาทโย เยน ปฐมมคฺคาทินา ปหาตพฺพา