ปฏิสงฺขานุปสฺสนาญาณกถาวณฺณนา

[757] ‘‘สพฺพภว …เป.… มุญฺจิตุกาโม’’ติ วตฺวา ปุน สพฺพสฺมา สงฺขารคตาติ สพฺพคฺคหณํ สาติสยมุตฺติทสฺสนตฺถํ อธิกวจนํ อญฺญมตฺถํ โพเธตีติฯ ยญฺหิ สงฺขาเรหิ อนนุพนฺธสฺส มุญฺจนํ, ตํ สาติสยํ มุญฺจนํฯ ตํ ปน วุจฺจมานาย ปฏิสงฺขานุปสฺสนาย โหตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุน เต เอวํ สงฺขาเร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สงฺขารปริคฺคณฺหนํ ปุพฺเพปิ กตนฺติ ปุนคฺคหณํฯ ภวาทิคตสฺส สงฺขารสฺส อปริตุลิตสฺส อภาวโต ‘‘เต’’ติ วุตฺตํฯ อนุปสฺสนาการสฺส อปุพฺพสฺสปิ อตฺถิตาย ‘‘เอว’’นฺติ วุตฺตํฯ อิทานิ วุจฺจมานากาเรนาติ หิ อตฺโถฯ สงฺขารานํ ปริคฺคณฺหนํ นาม ปริปุณฺณลกฺขณวเสเนว โหตีติ ‘‘ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ

อนจฺจนฺติกโตติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ ปฐเมน อาทิ-สทฺเทน ‘‘อาทิอนฺตวนฺตโต นิจฺจปฏิกฺเขปโต’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ

ทุติเยน ‘‘อุทยพฺพยปฏิปีฬนโต สุขปฏิกฺเขปโต’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ

อชญฺญโตติ อมนุญฺญโต, อโสภนโต วาฯ เชคุจฺฉโตติ ‘‘ธี’’ติ ชิคุจฺฉิตพฺพโตฯ ปฏิกฺกูลโตติ อภิรุจิยา ปฏิโลมเนน ปฏิกฺกูลภาวโตฯ น มณฺฑเนน หตา อมณฺฑนหตา, อมณฺฑเนน สกฺกา เอเตสํ สุภภาวํ หนฺตุนฺติ อตฺโถฯ อมณฺฑเนน วา เตสํ อสุภตา ปากฏา โหตีติ อมณฺฑนหตาฯ มณฺฑเนน วา น หนฺตพฺพสภาวา ‘‘อสูริยปสฺสา’’ติ วิย อมณฺฑนหตาฯ ตโต อมณฺฑนหตภาวโตติ รูปสงฺขาเร สนฺธาย วทติฯ วิรูปโตติ อสุนฺทรโตฯ ปฏิฆสํโยชนวตฺถุตาย ปสฺสนฺเต อตฺตนิ พนฺธตีติ พีภจฺฉํ อติวิย วิรูปํฯ ยํ ทิฏฺฐมตฺตเมว โทมนสฺสุปฺปตฺตินิมิตฺตํ โหติฯ อชญฺญชิคุจฺฉนียตา หิ คูถํ วิย ปริจฺจชิตพฺพํ วา พีภจฺฉํฯ อิธ อาทิ-สทฺเทน ‘‘อสุจิโต อมนาปโต’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ

จตุตฺเถน อาทิ-สทฺเทน ‘‘อปริณายกโต อตฺตปฏิกฺเขปโต’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ