เมนู

น หิ อุทยพฺพยญาณํ ทุกฺขลกฺขณาทิวิสยํ ฯ ตพฺพิสยตฺเต วา อุทยพฺพยญาณเมว น สิยา, อุทยพฺพยญาณํ ปน ติกฺขํ, วิสทญฺจ กาตุกาเมน ลกฺขณตฺตยตีรณเมว กาตพฺพํฯ ปริกมฺมสทิสญฺเหตํ ตสฺสฯ เอส นโย เสสญาเณสุปีติฯ

อุปกฺกิเลสวิมุตฺตอุทยพฺพยญาณํ นิฏฺฐิตํฯ

ภงฺคานุปสฺสนาญาณกถาวณฺณนา

[741] วหตีติ ปวตฺตติฯ ญาณสฺส ติกฺขภาโว ภาวนาย ปคุณภาเวนฯ ปคุณา จ ภาวนา วิกฺเขปาภาวโต อารมฺมเณ อปฺปิตา วิย ปวตฺตตีติ ญาณสฺส ติกฺขภาเวน สงฺขารานํ ลหุอุปฏฺฐานตา ทสฺสิตาฯ สงฺขาเรสุ ปน อุทยพฺพยวเสน ลหุํ ลหุํ อุปฏฺฐหนฺเตสุ อุทยทสฺสนญฺจ ‘‘อุปฺปาทวโต วินาโส’’ติ ยาวเทว วยทสฺสนตฺถํ ตสฺส นิพฺพิทาวหตฺตาติ วเย เอวสฺส อาโภคสมนฺนาหาโร มนสิกาโร ปวตฺตติ, เตน อุปฺปาทาทิํ มุญฺจิตฺวา วยเมวารพฺภ ญาณํ อุปฺปชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อุปฺปาทํ วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อุปฺปาทนฺติ นิพฺพตฺติวิการํฯ ฐิตินฺติ ฐิติปฺปตฺตํ, ชรนฺติ อตฺโถฯ ปวตฺตนฺติ อุปาทินฺนกปฺปวตฺตํฯ นิมิตฺตนฺติ สงฺขารนิมิตฺตํฯ ยํ สงฺขารานํ สมุทยาทิฆนวเสน, สกิจฺจปริจฺเฉทตาย จ สวิคฺคหานํ วิย อุปฏฺฐานํ, ตํ สงฺขารนิมิตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘ปวตฺตํ นาม สงฺขารานํ อวิจฺเฉเทน ปวตฺตนํ อุปฺปาโทว, นิมิตฺตํ นาม อุปฺปนฺนานํ วิชฺชมานตา ฐานปรมฺปรา, ตสฺมา อุปฺปาทเมว คณฺหาติ เจ, ปวตฺตํ คณฺหาติ นามฯ ฐิติํเยว คณฺหาติ เจ, นิมิตฺตํ คณฺหาติ นามา’’ติ วทนฺติ, ตํ ‘‘อุปฺปาทํ วา’’ติอาทิวจเนน วิรุชฺฌติฯ น หิ อสติ เภเท วิกปฺโป ยุตฺโตฯ น สมฺปาปุณาติ อคฺคหณโตฯ กิํ ปน สมฺปาปุณาตีติ อาห ‘‘ขย…เป.… สนฺติฏฺฐตี’’ติฯ ตตฺถ นิโรธสทฺโท อนุปฺปาเทปิ ทิสฺสตีติ เภทสทฺเทน วิเสสิตํ, เภทสทฺโท วิเสสวาจโกปิ โหตีติ วยสทฺเทน วิเสสิตํ, โสปิ อนิโรธวาจโกปิ อตฺถีติ ขยสทฺเทน วิเสสิตํ, ขยวยเภทสงฺขาเต ขณิกนิโรเธติ อตฺโถฯ สติ สนฺติฏฺฐตีติ สติสีเสน ญาณมาหฯ เอตสฺมิํ ฐาเนติ อุปกฺกิเลสวินิมุตฺตสฺส อุทยพฺพยญาณสฺส ติกฺขภาวาปตฺติยํ วุตฺตนเยน อุทยมฺปิ มุญฺจิตฺวา วยสฺเสว มนสิการกาเลฯ

อารมฺมณปฏิสงฺขาติ รูปเวทนาทิอารมฺมณํ ขยวยวเสเนว ปฏิสงฺขายฯ ยการโลเปน หิ นิทฺเทโส ‘‘สยํ อภิญฺญา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.28, 405) วิยฯ