อุทยพฺพยญาณกถาวณฺณนา

[723] ปรโต ปฏิปทาญาณทสฺสนกถายํ อพฺภาทิวิคเมน อากาสสฺส วิย, ปงฺกมลวิคเมน อุทกสฺส วิย, กาฬกาปคเมน สุวณฺณสฺส วิย สํกิเลสวิคเมน ญาณสฺส ปริสุทฺธีติ อาห ‘‘นิจฺจสญฺญาทีนํ ปหาเนน วิสุทฺธญาโณ’’ติฯ อเนกาการโวการสงฺขาเรสุ ลกฺขณตฺตยสลฺลกฺขณสมฺมสนสฺส กตตฺตา วุตฺตํ ‘‘สมฺมสนญาณสฺส ปารํ คนฺตฺวา’’ติฯ ตตฺถ สมฺมสนญาณสฺสาติ นยวิปสฺสนาสงฺขาตสฺส กลาปสมฺมสนญาณสฺสฯ ตสฺเสว หิ ถิรภาวาย อิตเร สมฺมสนวิเสสาติ วทนฺติฯ สมฺมสนญาณสฺสาติ วา กลาปสมฺมสนาทิสมฺมสนญาณสฺสฯ อนุปทธมฺมวิปสฺสนาย สทิสา หิ สาฯ ตาย หิ ทิฏฺฐิอุคฺฆาฏนาทิ สมฺภวตีติฯ วิตฺถารโต ภาวนาวิธานํ ปรโต วตฺตุกาโม ‘‘สงฺเขปโต ตาว อารภตี’’ติ อาหฯ สงฺเขปโต หิ อารมฺโภ อาทิกมฺมิกสฺส สุกโรฯ ตตฺราติ สงฺเขเปน อารมฺเภฯ

กถนฺติ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ ยํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนานํ…เป.… อุทยพฺพยานุปสฺสเน ญาณ’’นฺติ วุตฺตํ, ตํ กถํ ญาตพฺพนฺติ เจติ อตฺโถฯ สนฺตติปจฺจุปฺปนฺเน, ขณปจฺจุปฺปนฺเน วา ธมฺเม อุทยพฺพยทสฺสนาภินิเวโส กาตพฺโพ, น อตีตานาคเตติ วุตฺตํ ‘‘ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมาน’’นฺติฯ อุทยทสฺสนญฺเจตฺถ ยาวเทว วยทสฺสนตฺถนฺติ วยทสฺสนสฺส ปธานตํ ทสฺเสตุํ ‘‘วิปริณามานุปสฺสเน ปญฺญา’’ติ วตฺวา ตํ ปน วยทสฺสนํ อุทยทสฺสนปุพฺพกนฺติ อาห ‘‘อุทยพฺพยานุปสฺสเน ญาณ’’นฺติฯ

ชาตนฺติ นิพฺพตฺตํ ปฏิลทฺธตฺตภาวํฯ อยํ หิ ชาตสทฺโท ขณตฺตยสมงฺคิตํ สนฺธาย วุตฺโต ‘‘เย ธมฺมา ชาตา ภูตา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. 1046) วิย, น อตีตํ

‘‘เย เต ชาตา น เต สนฺติ, เย น ชาตา ตตฺเถว เต;

ลทฺธตฺตภาวา โน ภคฺคา, เตว สนฺติ สภาวโต’’ติฯ –

อาทีสุ วิย, นาปิ ชาตตามตฺตํ ‘‘ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขต’’นฺติอาทีสุ วิยฯ เตนาห ‘‘ชาตํ รูปํ ปจฺจุปฺปนฺน’’นฺติ (ที. นิ. 2.207; สํ. นิ. 5.379), ปจฺจุปฺปนฺนรูปํ นาม ชาตํ ขณตฺตยปริยาปนฺนนฺติ อตฺโถฯ ตํ ปน อาทิโต ทุปฺปริคฺคหนฺติ สนฺตติปจฺจุปฺปนฺนวเสน วิปสฺสนาภินิเวโส กาตพฺโพฯ ตสฺสาติ รูปสฺสฯ