นิพฺพตฺตติ ตํตํภววเสนฯ ตเทว เอกูนวีสติปฺปเภทํ จิตฺตํ ภวงฺควเสน นิพฺพตฺตตีติ สมฺพนฺโธฯ ตถา จุติวเสน ตทารมฺมณวเสนาติ เอตฺถาปิฯ ตตฺถาติ เตสุ เอกูนวีสติจิตฺตุปฺปาเทสุฯ อนนฺตรจิตฺตโต ปฏฺฐายาติอาทินาปิ ปวตฺติเยว วุตฺตาฯ

โส ปน ปฏิสนฺธิจิตฺตานํเยว ปวตฺติยํ ปวตฺตนากาโรติ สุทฺธปฺปวตฺติจิตฺตานํ อุปฺปตฺติํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปวตฺเต ปนา’’ติอาทิมาหฯ อสมฺภินฺนตฺตาติ อวินฏฺฐตฺตาฯ ‘‘อสมฺภินฺนตฺตา จกฺขุสฺสา’’ติอาทินา สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘จกฺขุปสาทสฺส หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘ฐิติปฺปตฺตเมวา’’ติ อิมินา ยถา นิรุชฺฌมานํ รูปํ กสฺสจิ ปจฺจโย น โหติ, เอวํ อุปฺปชฺชมานมฺปีติ ทสฺเสติฯ จกฺขุวิญฺญาณํ อุปฺปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ เสเสสุปิฯ กามาวจรกุสลากุสลกิริยจิตฺเตสุ เอกํ วา ปญฺจ, สตฺต วา ชวนานิ หุตฺวา อุปฺปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ อุเปกฺขาสหคตาเหตุกํ จิตฺตํ วาติ วา-สทฺทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ โวฏฺฐพฺพนญฺหิ สนฺธาย เอวํ วุตฺตํ, ตํ ปน ทุติยโมฆวารวเสน เวทิตพฺพํฯ ปญฺจ ชวนานิ สุตฺตมุจฺฉิตาทิกาเล, สตฺต ปากติกกาเล เวทิตพฺพานิฯ ชวนารมฺมณานุรูปนฺติ ‘‘ติเหตุกํ เจ ชวนํ, ติเหตุกํ, ทฺวิเหตุกํ วา’’ติอาทินา, ‘‘อิฏฺฐํ เจ อารมฺมณํ, โสมนสฺสสหคต’’นฺติอาทินา จ ชวนสฺส, อารมฺมณสฺส จ อนุรูปํฯ เสสทฺวาเรสูติ โสตทฺวาราทิเสสทฺวาเรสุฯ

อนุกฺกเมนาติ อุทยพฺพยญาณาธิคมานุกฺกเมน ปญฺญาภาวนํ สมฺปาเทติ อรหตฺตํ อธิคจฺฉติฯ

รูปสตฺตกสมฺมสนกถาวณฺณนา

[706] รูเปสุ มนสิการสตฺตกํ รูปสตฺตกํ, รูปธมฺเมสุ สตฺตหากาเรหิ มนสิ กาโรตีติ อตฺโถฯ เอวํ อรูปสตฺตกมฺปิ เวทิตพฺพํฯ อิเมหิ อากาเรหีติ อิเมหิ อาทานนิกฺเขปนมนสิการาทิปฺปกาเรหิ, อิเมหิ วา ยถาวุตฺตโกฏฺฐาเสหิฯ อาโรเปตฺวาติ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวาฯ

อาทานนิกฺเขปนโตติ ภวสฺส คหณวิสฺสชฺชนโต, ชาติโต, มรณโต จาติ อตฺโถฯ วโยวุฑฺฒตฺถคามิโตติ วยสา วุฑฺฒสฺส อตฺถคามิภาวโต, อตฺถงฺคมโต อิจฺเจว อตฺโถฯ