ปาทกชฺฌานสฺส หิ อารมฺมณภูตํ กสิณนิมิตฺตํ ‘‘เอตฺตกํ ฐานํ ผรตู’’ติ มนสิ กริตฺวา ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชนฺตสฺส กสิณนิมิตฺตํ ตตฺตกํ ฐานํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ ฯ โส สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ตตฺถ คเต สทฺเท อาวชฺชติ, สุภาวิตภาวนตฺตา ตตฺถ อญฺญตรํ สทฺทํ อารพฺภ อุปฺปนฺนาวชฺชนานนฺตรํ จตฺตาริ, ปญฺจ วา ชวนานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ เตสุ ปจฺฉิมํ อิทฺธิจิตฺตํ, อิตรสฺส ปุนปิ ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตพฺพเมวฯ ตโต เอว หิ ปาทกชฺฌานารมฺมเณน ผุฏฺโฐกาสพฺภนฺตรคเตปิ สทฺเท สุณาติเยวาติ สาสงฺกํ วทติฯ เอกงฺคุลทฺวงฺคุลาทิคฺคหณญฺเจตฺถ สุขุมสทฺทาเปกฺขาย กตํฯ

เอวํ สุณนฺโตวาติ เอวํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปริจฺฉินฺทิตฺวา สวเนน วสีกตาภิญฺโญ หุตฺวา ยถาวชฺชิเต สทฺเท สุณนฺโต เอวฯ ปาฏิเยกฺกนฺติ เอกชฺฌํ ปวตฺตมาเนปิ เต สทฺเท ปจฺเจกํ วตฺถุเภเทน ววตฺถเปตุกามตาย สติฯ

ทิพฺพโสตธาตุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เจโตปริยญาณกถาวณฺณนา

[401] ปริยาตีติ สราคาทิวิภาเคน ปริจฺฉิชฺช ชานาติฯ เตนาห ‘‘ปริจฺฉินฺทตีติ อตฺโถ’’ติฯ เยสญฺหิ ธาตูนํ คติ อตฺโถ, พุทฺธิปิ เตสํ อตฺโถฯ ‘‘ปรสตฺตาน’’นฺติ เอตฺถ ปร-สทฺโท อญฺญตฺโถติ อาห ‘‘อตฺตานํ ฐเปตฺวา เสสสตฺตาน’’นฺติ, ยถา หิ โย ปโร น โหติ, โส อตฺตาฯ โย อตฺตา น โหติ, โส ปโรติฯ สตฺตานนฺติ เจตฺถ รูปาทีสุ สตฺตาติ สตฺตาฯ ตสฺสา ปน ปญฺญตฺติยา สวิญฺญาณกสนฺตาเน นิรุฬฺหตฺตา นิจฺฉนฺทราคาปิ สตฺตาตฺเวว วุจฺจนฺติ, ภูตปุพฺพคติยา วาฯ ‘‘ปุ’’นฺติ นรกํ, ตตฺถ คลนฺติ ปปตนฺตีติ ปุคฺคลา, ปาปการิโนฯ อิตเรปิ สํสาเร สํสาริโน ตํสภาวานาติวตฺตนโต ปุคฺคลาตฺเวว วุจฺจนฺติฯ ตํตํสตฺตนิกายสฺส วา ตตฺถ ตตฺถ อุปปตฺติยา ปูรณโต, อนิจฺจตาวเสน คลนโต จ ปุคฺคลาติ เนรุตฺตาฯ

เอตญฺหีติ เอตฺถ หิ-สทฺโท เหตุอตฺโถฯ