อนิจฺจานุปสฺสนานิ สรูปโต , ปริยายโต จ อนิจฺจภาววิภาวนโตฯ เอส นโย อิตเรสุปิฯ ‘‘อสารกโต’’ติ อิทํ นิจฺจสาราภาววิภาวนํฯ

เอตฺตาวตา กลาปโต ธมฺเม สงฺคเหตฺวา นยโต สมฺมสนมตฺตํ ทสฺสิตํ, น ตาว อนุปทธมฺมวิปสฺสนา วิหิตาติ ‘‘สมฺมสนารมฺภวิธาน’’นฺติฯ วุตฺตํฯ

อินฺทฺริยติกฺขการณนวกกถาวณฺณนา

[699] เอกจฺจสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส มหาปญฺญสฺส นยวิปสฺสนาวเสเนว อุทยพฺพยญาณํ อุปฺปชฺชติ, อิตรสฺส นุปฺปชฺชติฯ ตํ สนฺธาย ‘‘ยสฺส ปน…เป.… น สมฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตํฯ อุทยพฺพยญาณุปฺปตฺติ หิ อิธ นยวิปสฺสนาย สมฺปชฺชนนฺติ อธิปฺเปตํฯ เตน ‘‘นวหากาเรหิ อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ ภวนฺติ…เป.… อนฺตรา จ อพฺโพสาเนนา’’ติ เอวํ วุตฺตานํ นวนฺนํ อาการานํ วเสน อินฺทฺริยานิ ติกฺขานิ กตฺวา สปฺปายานิ เสวมาเนน สมฺมสิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ

เตนาติ โยคินาฯ นวหากาเรหีติ วกฺขมาเนหิ นวหิ อากาเรหิฯ อินฺทฺริยานีติ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิฯ ติกฺขานีติ ติขิณานิ วิสทานิ สูรานิฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺนานนฺติ ขเณ ขเณ อุปฺปนฺนานํ อุปฺปนฺนานํฯ สงฺขารานนฺติ วิปสฺสิยมานานํ รูปารูปธมฺมานํฯ ขยเมวาติ ปฐมํ อุปฺปาทํ ทิสฺวา ตํ มุญฺจิตฺวา ขยเมว ภงฺคเมว ปสฺสติฯ ตสฺส ตถาขยทสฺสนปสุตสฺส วิปสฺสนาปญฺญา ติกฺขา สูรา วหติ, อิตรานิ จ อินฺทฺริยานิฯ ตตฺถาติ ขยทสฺสเนฯ สกฺกจฺจกิริยายาติ อาทรการิตาย, ยถา ขยทสฺสนปรเมเนว วิปสฺสนาญาณํ ปวตฺตติ, เอวํ ตํ อาทรชาโต สมฺปาเทติฯ สาตจฺจกิริยายาติ อวิจฺเฉทกิริยาย, ยถา วิปสฺสนาญาณํ ขยทสฺสนวเสน นิรนฺตรเมว ปวตฺตติ, เอวํ ยุตฺตปฺปยุตฺโต นํ สมฺปาเทติฯ สปฺปายกิริยายาติ อนุรูปกิริยาย อาวาสาทิสตฺตวิธสปฺปายาเสวนกิริยาย ฯ นิมิตฺตคฺคาเหนาติ ยถา มนสิกโรนฺตสฺส วิปสฺสนาสมาธิ อุปฺปนฺโน, ตสฺส อาการสฺส สลฺลกฺขณวเสน สมถนิมิตฺตคฺคหเณน สมฺปาเทตีติ สมฺพนฺโธฯ อนุปวตฺตนตายาติ อนุรูปโต ปวตฺตเนน ภาวนาจิตฺตสฺส ลีนภาเว ปีติวีริยธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคานํ อุทฺธตภาเว ปสฺสทฺธิสมาธิอุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคานํ พฺรูหเนนาติ อตฺโถฯ