ยถา รูปกฺขนฺเธ อเภทโต ติวิธํ สมฺมสนํ, เภทโต เตตฺติํสวิธํ, เอวํ เวทนากฺขนฺธาทีสุปีติ อิมมตฺถํ ‘‘เอส นโย’’ติ อติทิสติฯ เตน ขนฺธวเสน ตาว เภทโต ปญฺจสฏฺฐิอธิกา สตํ สมฺมสนวารา ทสฺสิตา โหนฺติฯ อิมินา นเยน ทฺวารฉกฺกาทีสุปิ ยถารหํ สมฺมสนเภโท เวทิตพฺโพฯ

[696] นิยมโต สงฺขตาทิเภทํ โหตีติ เอกํเสน สงฺขตตาทิวิเสสวนฺตํ โหติ อสงฺขตาทิสภาเว อนิจฺจตาย อสมฺภวโตฯ อสฺสาติ อนิจฺจสฺสฯ ปริยายทสฺสนตฺถนฺติ เววจนทสฺสนตฺถํ, ตํ ปน ‘‘ขยธมฺม’’นฺติอาทีนํ วเสน เวทิตพฺพํ, น ปุริมานํ ติณฺณํฯ น หิ ตเทว ตสฺส ปริยาโย โหติ, นาปิ สงฺขตปฏิจฺจสมุปฺปนฺนปทานิ หุตฺวา อภาวทีปนโต ปากภาวทีปนโตฯ ปากภาวทีปเนน ปน อนิจฺจตาย สาธนปกฺเข ติฏฺฐนฺติฯ เตเนว หิ สพฺเพสํ ปทานํ ปริยายตาภาวโต ‘‘นานากาเรหิ วา’’ติ วิกปฺปนฺตรํ คหิตํฯ มนสิการปฺปวตฺตีทสฺสนตฺถนฺติ อนิจฺจตาย อุปพฺรูหนมนสิการปวตฺติทสฺสนตฺถํฯ

จตฺตารีสาการอนุปสฺสนากถาวณฺณนา

[697] โสติ โยคาวจโรฯ ตสฺสาติ ยถาวุตฺตเภทสฺส อนิจฺจตาทิสมฺมสนสฺสฯ ถิรภาวตฺถายาติ ทฬฺหภาวตฺถาย อนิจฺจาทิอาการสฺส ปุนปฺปุนํ มนสิกาโร วิย พหุลีการภาวโตฯ ยํ ตํ ภควตา เอตสฺส วิภงฺเค อนิจฺจาทิสมฺมสนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อนุโลมิกนฺติ อริยมคฺคาธิคมสฺส อนุกูลํฯ ขนฺตินฺติ ญาณขนฺติํฯ ญาณญฺหิ วิสยสภาวํ โอคาเหตฺวา ววตฺถาเน ขมติ สหตีติ ขนฺตีติ วุจฺจติฯ สมฺมตฺตนิยามนฺติ อริยมคฺคํฯ โส หิ สมฺมาทิฏฺฐิอาทิสมฺมตฺตญฺเจว อนิวตฺติธมฺมตาย นิยาโม จาติ วุจฺจติฯ ‘‘อาทินา นเยนา’’ติ อิมินา ‘‘ปญฺจกฺขนฺเธ ทุกฺขโต ปสฺสนฺโต อนุโลมิกํ ขนฺติํ ปฏิลภติ, ขนฺธานํ นิโรโธ สุขํ นิพฺพานนฺติ ปสฺสนฺโต สมฺมตฺตนิยามํ โอกฺกมตี’’ติ (ปฏิ. ม. 3.38) เอวมาทิโก ปาฐเสโส โรคาทิปฏิปกฺขโยชนาวเสน วิตฺถาเรตพฺโพฯ ‘‘ขนฺธานํ นิโรโธ นิจฺจํ นิพฺพาน’’นฺติ วจเนน สงฺขารานํ ทุกฺขโรคตาทิปฏิปกฺโข นิพฺพานสฺส สุขาโรคฺยาทิภาโว ‘‘อาทินา นเยนา’’ติ เอตฺถ นยคฺคหเณน ทีปิโตติฯ อวเสโส สพฺโพ ปาโฐ ปกาสิโต เอว โหตีติฯ