20. มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา

สมฺมสนญาณกถาวณฺณนา

[692] เอวํ มคฺคญฺจ อมคฺคญฺจ ญตฺวา ฐิตํ ญาณนฺติ อยํ อุปกฺกิเลสวินิมุตฺตา วีถิปฏิปนฺนา วิปสฺสนาปญฺญา อริยมคฺคสฺส ปุพฺพภาคมคฺโค, อยํ โอภาสาทิเภโท ทสวิโธ อุปกฺกิเลโส น มคฺโคติ เอวํ มคฺคญฺจ อมคฺคญฺจ ยาถาวโต ววตฺถเปตฺวา ฐิตํ ญาณํฯ

อตีตาทิวเสน อเนกเภทภินฺเน ธมฺเม กลาปโต สงฺขิปิตฺวา สมฺมสนํ กลาปสมฺมสนํ, อยํ กิร ชมฺพุทีปวาสีนํ อภิลาโปฯ ‘‘ยํ กิญฺจิ รูป’’นฺติอาทินา (ม. นิ. 1.361; 2.113; 3.86; อ. นิ. 4.181) นเยน หิ ธมฺมานํ วิปสฺสนา นยวิปสฺสนา, อยํ กิร ตมฺพปณฺณิทีปวาสีนํ อภิลาโปฯ เตเนวาห ‘‘กลาปสมฺมสนสงฺขาตาย นยวิปสฺสนายา’’ติฯ ตาว-สทฺโท กมตฺโถ, เตน สมฺมสนปฺปการานํ พหุเภทตํ ทีเปติฯ พหุภาวโต หิ เตสํ ปฐมํ นยวิปสฺสนาย โยคารมฺภํ อนุสาสติ ‘‘นยวิปสฺสนาย ตาว โยโค กรณีโย’’ติฯ กสฺมาติ โจทกวจนํฯ ตสฺสายํ อธิปฺปาโย – ยทิ มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธิ สมฺปาเทตพฺพา, อถ กสฺมา ‘‘นยวิปสฺสนาย อาทิโต โยโค กาตพฺโพ’’ติ วุตฺตนฺติฯ อิตโร ตสฺสายํ อธิคมูปาโยติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อารทฺธวิปสฺสกสฺสา’’ติอาทิมาหฯ เตเนตํ ทสฺเสติ ‘‘วิปสฺสนาย สติ อุทยพฺพยญาณุปฺปาโท, อุทยพฺพยญาเณ สติ โอภาสาทิอุปกฺกิเลสสมฺภโว, ตโต มคฺคามคฺคววตฺถานํ, ตสฺมา ตสฺส อาทิโตว อารมฺภสฺส สมฺภโว นตฺถีติ วิปสฺสนา ปฐมํ อารทฺธพฺพา’’ติฯ เอวมฺปิ ปฐมํ นยวิปสฺสนาว กสฺมา อารทฺธพฺพาติ อาห ‘‘วิปสฺสนาย จ กลาปสมฺมสนํ อาที’’ติฯ ตญฺหิ อตีตาทิเภทภินฺนานํ ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถานวเสน ปวตฺตนโต อาทิกมฺมิกสฺส สุกรํ สมฺมสนนฺติ อาทิภูตํฯ

ตสฺมาติ อาทิภูตตฺตาฯ อถ วา ตสฺมาติ ยสฺมา อารทฺธวิปสฺสกสฺส…เป.… กลาปสมฺมสนํ อาทิ, ตสฺมาฯ เอตนฺติ กลาปสมฺมสนํฯ อปิจาติอาทิ กลาปสมฺมสนสฺเสว วิปสฺสนาย อาทิภาเว อุปจยเหตุทสฺสนํฯ