19. กงฺขาวิตรณวิสุทฺธินิทฺเทสวณฺณนา

ปจฺจยปริคฺคหกถาวณฺณนา

[678] อนนฺตรนิทฺทิฏฺฐาย ทิฏฺฐิวิสุทฺธิยา วิสยภาเวน ทสฺสิตตฺตา ‘‘เอตสฺเสวา’’ติ วุตฺตํ, น ตทญฺญโต วิเสสนตฺถํ ตทญฺญสฺเสว อภาวโตฯ อชฺฌตฺตํ วา หิ วิปสฺสนาภินิเวโส โหตุ พหิทฺธา วา, อชฺฌตฺตสิทฺธิยํ ปน ลกฺขณโต สพฺพมฺปิ นามรูปํ อนวเสสโต ปริคฺคหิตเมว โหตีติฯ ปจฺจยปริคฺคเหนาติ เหตุมฺหิ กรณวจนํฯ ปจฺจยปริคฺคหเหตุ หิสฺส อทฺธตฺตยกงฺขาวิตรณํ โหตีติ, กรเณ วา เอตํ กรณวจนํ ปจฺจยปริคฺคหสฺส สาธกตมภาวโต กงฺขาวิตรณกิริยายฯ ยทา หิสฺส สุปริสุทฺโธ นิชฺชโฏ นิคฺคุมฺโพ ปจฺจยปริคฺคโห สิชฺฌติ, ตทาเนน กงฺขา วิตรียตีติฯ วิตริตฺวาติ อติกฺกมิตฺวา, วิกฺขมฺเภตฺวาติ อตฺโถฯ ตํ ปน ญาณํ ตถาธิคตํ วสีภาวปฺปตฺตํ ฌานํ วิย โยคิโน สนฺตาเน ปพนฺธวเสน ปวตฺตตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘ฐิตํ ญาณ’’นฺติฯ

ตนฺติ กงฺขาวิตรณวิสุทฺธิํฯ ตํ สมฺปาเทตุกาโม อาปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ ยาถาวโต ทิฏฺฐํ นามรูปํ ติวิธทุกฺขตาโยคโต โรโค วิยฯ ปจฺจยา จสฺส โรคสมุฏฺฐานํ วิย อุปฏฺฐหนฺตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยถา นาม…เป.… ปริเยสตี’’ติ อาหฯ สํสารทุกฺขนิมุคฺคสฺส สนฺตานสฺส ตโต วิโมเจตุกามตาวเสน อนุกมฺปิตพฺพตา ลพฺภตีติ ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา วา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอวเมว ฐิเต ยเทเก วทนฺติ ‘‘อนุกมฺเปตพฺพกุมารกทสฺสเนน ตสฺส มาตาปิตุอาวชฺชนํ อิธ อนุทาหรณํ นิโรเธตพฺพตาย นามรูปสฺส อนุกมฺปิตพฺพตาภาวโต’’ติ, ตทปาหตํ โหติฯ อวสฺสญฺเจตํ เอวํ อิจฺฉิตพฺพํ, อญฺญถา เวเนยฺยปุคฺคลสนฺตาเน สตฺถุ มหากรุณาปวตฺติ เอว วิจาเรตพฺพา สิยาฯ มนฺทพุทฺธิตาย มนฺทํฯ วุฑฺฒตโรปิ โกจิ มนฺทพุทฺธิ โหตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘กุมาร’’นฺติ วุตฺตํฯ โย โกจิ ปฐมวเย วตฺตมาโน ‘‘กุมาโร’’ติ วุจฺจตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘ทหร’’นฺติ วุตฺตํฯ