สมฺพหุลสุตฺตนฺตสํสนฺทนากถาวณฺณนา

[672] โสติ โส วิปสฺสนากมฺมิโก โยคาวจโรฯ เอวนฺติ วุตฺตปฺปการปรามสนํฯ ยาถาวสรสโตติ ยถาภูตสภาวโตฯ นามรูปํ ววตฺถเปตฺวา เอตมตฺถํ สํสนฺเทตฺวา ววตฺถเปตีติ สมฺพนฺโธฯ โลกสมญฺญายปิ ปหานตฺถาย, ปเคว ‘‘สตฺโต ชีโว’’ติ ปวตฺตนกมิจฺฉาภินิเวสสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ นามรูปมตฺตตาย อวินิจฺฉตตฺตา, สนฺตานาทิฆนเภทสฺส จ อกตตฺตา อภินิเวเสน วินา สมูเหกตฺตคฺคหณวเสน ‘‘สตฺโต’’ติ ปวตฺโต สมฺโมโห สตฺตสมฺโมโหฯ ตสฺส วิกฺขมฺภนา อสมฺโมหภูมิฯ สมฺพหุลสุตฺตนฺตวเสนาติ ‘‘ยถาปี’’ติอาทินา อิธ วุตฺตานํ, อวุตฺตานญฺจ ‘‘รูปญฺจ หิทํ, มหาลิ, อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺยา’’ติ (สํ. นิ. 3.59; มหาว. 20) เอวมาทินา สมฺพหุลานํ สุตฺตนฺตานํ วเสนฯ ‘‘นามรูปมตฺตเมวา’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ สนฺธายาห ‘‘เอตมตฺถ’’นฺติฯ

องฺคสมฺภาราติ องฺคสมฺภารเหตุฯ ตนฺนิมิตฺตํ ตํ อมุญฺจิตฺวา สติ เอว ตสฺมิํ ‘‘สตฺโต’’ติ โวหาโรฯ

อคารนฺเตฺววาติ ยถา กฏฺฐาทีนิ ปฏิจฺจ อุปาทาย เตสํ นามํ วิสฺสชฺเชตฺวา อคารมิจฺเจว สงฺขํ สมญฺญํ คจฺฉติ, เอวํ อฏฺฐิอาทีนิ ปฏิจฺจ อุปาทาย เตสํ นามํ วิสฺสชฺเชตฺวา รูปํ สรีรมิจฺเจว สงฺขํ คจฺฉตีติ โยชนาฯ

ทุกฺขเมว สมฺโภตีติ ทุกฺขทุกฺขตาทิเภทํ ติวิธํ ทุกฺขเมว สมฺภวติ, ยถาปจฺจยํ อุปฺปชฺชติ, ตเทว ทุกฺขํ ขณฏฺฐิติปพนฺธฏฺฐิติวเสน ติฏฺฐติ เจว ขณนิโรธอายุกฺขยนิโรธาทิวเสน นิรุชฺฌติ จาติ อตฺโถฯ อิทานิ ทุกฺขเมวาติ เอวกาเรน นิวตฺติตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘นาญฺญตฺรา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ – ยถาวุตฺตํ ทุกฺขํ ฐเปตฺวา ตโต อญฺญํ กิญฺจิ ธมฺมชาตํ น สมฺภวติ, โย ‘‘สตฺโต’’ติ วา ‘‘ชีโว’’ติ วา วุจฺเจยฺย, สพฺเพน สพฺพํ อภาวา กุโต ตสฺส นิโรโธติฯ