อุปนิสฺสยโกฏิยาติ อุปนิสฺสยํเสน, อุปนิสฺสยเลเสนาติ อตฺโถฯ โย หิ ปฏฺฐาเน อนาคโต สติ ภาวา, อสติ จ อภาวา สุตฺตนฺตปริยาเยน อุปนิสฺสโย, โส ‘‘อุปนิสฺสยโกฏี’’ติ วุจฺจติฯ ปจฺจยมหาปเทโส กิเรโส, ยทิทํ อุปนิสฺสโยติฯ

ภวจกฺกกถาวณฺณนา

[652] น เกวลํ โสกาทีนํเยว ชาติ ปจฺจโย โหติ, โสกาทีนํ ปน ปจฺจยตฺตา อวิชฺชายปิ ปจฺจโย เอวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ เอตฺถาติ ปฏิจฺจสมุปฺปาทเทสนายํฯ อวิทิตาทิ มิทนฺติ ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ สตตนฺติ สพฺพกาลํ ยาว อคฺคมคฺคาธิคมาฯ สมิตนฺติ สงฺคตํ, อพฺโพจฺฉินฺนนฺติ อตฺโถฯ

เตสูติ โสกาทีสุฯ สิทฺเธสูติ ลพฺภมาเนสุฯ สิทฺธา โหติ อวิชฺชา อวินาภาวโตฯ

กามยานสฺสาติ กามยมานสฺส, กาโม วา ยานํ เอตสฺสาติ กามยาโน, ตสฺส กามวเสน ยายมานสฺสาติ อตฺโถฯ ฉนฺทชาตสฺสาติ ชาตตณฺหาฉนฺทสฺสฯ ปริหายนฺตีติ วิคจฺฉนฺติฯ รุปฺปตีติ โสกาทินา กุปฺปติฯ

ปริยุฏฺฐานตาย ติฏฺฐนสีโล ปริยุฏฺฐานฏฺฐายีฯ ‘‘ปริยุฏฺฐฏฺฐายิโน’’ติ วา ปาโฐฯ ตตฺถ ปริยุฏฺฐาตีติ ปริยุฏฺฐํ, ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานํ, เตน ติฏฺฐตีติ ปริยุฏฺฐฏฺฐายีติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

ปญฺจ ปุพฺพนิมิตฺตานีติ ‘‘มาลา มิลายนฺติ, วตฺถานิ กิลิสฺสนฺติ, กจฺเฉหิ เสทา มุจฺจนฺติ, กาเย เววณฺณิยํ โอกฺกมติ, เทโว เทวาสเน นาภิรมตี’’ติ (อิติวุ. 83) วุตฺตานิ ปญฺจ มรณปุพฺพนิมิตฺตานีติ อตฺโถฯ ตานิ หิ ทิสฺวา กมฺมนิพฺพตฺตกฺขนฺธสงฺขาเต อุปปตฺติภเว ภวจฺฉนฺทพเลน เทวานํ พลวโสโก อุปฺปชฺชตีติฯ

พาโลติ อวิทฺวาฯ เตน อวิชฺชาย การณภาวํ ทสฺเสติฯ ติวิธํ ทุกฺขนฺติ ตสฺสารุปฺปกถาสวน, กมฺมการณาทสฺสน, มรณกาลกมฺโมปฏฺฐานนิทานํ โสกาทิทุกฺขํฯ

อาสเว สาเธนฺตีติ อาสเว คเมนฺติ โพเธนฺตีติ อตฺโถฯ