ตณฺหาปจฺจยาอุปาทานปทวิตฺถารกถาวณฺณนา

[645] อตฺถวิภาโค อตฺถสฺส วิภชนาฯ วตฺถุสงฺขาตํ กามนฺติ กามคุณสญฺญิตํ รูปาทิอารมฺมณมาหฯ อุปาทิยตีติ กามวเสน คณฺหาติ, ทฬฺหํ อสฺสาเทตีติ อตฺโถฯ กามํ อุปาทิยตีติ เอตฺถ กมฺมสาธโน กามสทฺโท , กาโม จ โสติ เอตฺถ กตฺตุสาธโน กิเลสกามสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ อุปาทานสทฺโท ปน อุภยตฺถาปิ กตฺตุสาธโนวฯ ทฬฺหตฺโถ ภุสตฺโถฯ ยถา ภุโส อายาโส อุปายาโส, ภุสํ กุฏฺฐํ อุปกุฏฺฐํ, เอวํ อิธาปีติ อาห ‘‘อุปายาสอุปกุฏฺฐาทีสุ วิยา’’ติฯ ปุริมทิฏฺฐิํ อุตฺตรทิฏฺฐิ อุปาทิยตีติ ปุริมทิฏฺฐิํ สสฺสตภาเวน คณฺหนฺตี อุปาทิยติ, ปุริมทิฏฺฐิอากาเรน วา อุตฺตรทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชมานา เตเนว ปุริมทิฏฺฐิํ ทฬฺหํ กโรนฺตี ตํ อุปาทิยตีติ วุตฺตาฯ อถ วา ปุริมทิฏฺฐิํ อุตฺตรทิฏฺฐิ อุปาทิยตีติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา’’ติ (ที. นิ. 1.31) อิทํ ปุริมทิฏฺฐิํ อุปาทิยมานํ อุตฺตรทิฏฺฐิํ นิทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ยถา หิ เอสา ทฬฺหีกรณวเสน ปุริมํ อุตฺตรา อุปาทิยติ, เอวํ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิกาปีติ (ม. นิ. 1.445; 2.94; 3.91, 116, 136; ธ. ส. 1221; วิภ. 938)ฯ อตฺตคฺคหณํ ปน อตฺตวาทุปาทานนฺติ น อิทํ ทิฏฺฐุปาทานทสฺสนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ โลโก จาติ วา อตฺตคฺคหณวินิมุตฺตํ คหณํ ทิฏฺฐุปาทานภูตํ อิธ ปุริมทิฏฺฐิอุตฺตรทิฏฺฐิวจเนหิ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

สีลพฺพตํ อุปาทิยตีติ เอตฺถ อสุทฺธิมคฺคโคสีลาทิสมาทานวเสน สีลํ, อวีติกฺกมนวเสน วตํฯ อุภยถาปิ วา สีลํ, ตโปกมฺมภาเวน คหิตตาย วตํ, ควาทิปกติภาวนาฯ อตฺตโน วา ควาทิภาวาธิฏฺฐานํ สีลํ, ‘‘คจฺฉนฺโต ภกฺเขติ, ติฏฺฐนฺโต มุตฺเตตี’’ติอาทินา ควาทิกิริยากรณํ วตํฯ ตํตํอกิจฺจสมฺมตโต วา นิวตฺติ สีลํ, ตํสมาทานวโตเวส โภชนกิจฺจกรณาทิวิเสสปฏิปตฺติ วตํ, ตํ สีลพฺพตํ อสุทฺธิมคฺคํ ‘‘สุทฺธิมคฺโค’’ติ ปรามสนฺโต ตถา อภินิวิสนฺโต อุปาทิยติ, ตํ คาหํ ทฬฺหํ คณฺหาตีติ อตฺโถฯ สีลพฺพตสหจริตํ ปรามาสํ สีลพฺพตนฺติ คเหตฺวา อาห ‘‘สีลพฺพตญฺจ ตํ อุปาทานญฺจา’’ติฯ โคสีลโควตาทีนีติ จ ตถาภูตํ ทิฏฺฐิํ วทติฯ เตเนวาห ‘‘สยเมว อุปาทานานี’’ติฯ อภินิเวสโตติ อภินิเวสภาวโต, อภินิวิสนโต วาฯ อตฺตวาทุปาทานนฺติ ‘‘อตฺตา’’ติ วาทสฺส ปญฺญาปนสฺส, คหณสฺส จ การณภูตา ทิฏฺฐีติ อตฺโถฯ อตฺตวาทมตฺตเมวาติ อตฺตสฺส อภาวา ‘‘อตฺตา’’ติ อิทํ วจนมตฺตเมวฯ อุปาทิยนฺตีติ ทฬฺหํ คณฺหนฺติฯ กถํ? ‘‘อตฺตา’’ติฯ ‘‘อตฺตา’’ติ หิ อภินิวิสนฺตา วจนมตฺตเมว ทฬฺหํ กตฺวา คณฺหนฺตีติ อตฺโถติฯ