เมนู

รูปโตติ รูเปสุฯ ยํ ยํ อายตนํ อุปฺปชฺชตีติ ปฏิสนฺธิยํ อณฺฑชชลาพุชานํ ปญฺจสุ อายตเนสุ กายายตนเมว อุปฺปชฺชติฯ อิตเรสํ ยถารหํ อิตรานิปิฯ

อวเสสมนายตนสฺสาติ เอตฺถ ‘‘ปญฺจกฺขนฺธภเว ปนา’’ติ เอตสฺส อนุวตฺตมานตฺตา ปญฺจโวการภเว เอว ปวตฺตมานํ ปญฺจวิญฺญาเณหิ อวเสสํ มนายตนํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ นามรูปสฺส สหชาตาทิสาธารณปจฺจยภาโว, สมฺปยุตฺตาทิอสาธารณปจฺจยภาโว จ ยถาสมฺภวํ โยเชตพฺโพฯ ‘‘รูปปจฺจยา ปญฺจายตนานี’’ติ อยมฺปิ นโย ลพฺภติ นิโรธสมาปนฺนานํ วเสน, โส ปน อปจุรภาวโต เยภุยฺเยน จ ปฏิสนฺธิยํ ปจฺจยภูตสฺเสว นามรูปสฺส ปวตฺติยํ ปจฺจยภาโว วิภาวิโตติ น ทสฺสิโตติ เวทิตพฺพํฯ

สฬายตนปจฺจยาผสฺสปทวิตฺถารกถาวณฺณนา

[642] พาวีสติยา โลกิยวิปากวิญฺญาเณหิ สมฺปยุตฺตา พาวีสติโลกิยวิญฺญาณสมฺปยุตฺตาฯ ตโต เอว พาวีสติ

ตตฺถาติ ตสฺมิํ สฬายตเน, เตสุ ฉสุ อายตเนสูติ อตฺโถฯ อชฺฌตฺตนฺติ สสนฺตติปริยาปนฺนเมว คณฺหาติฯ ตญฺหิ สสนฺตติปริยาปนฺนกมฺมนิพฺพตฺตํ ตาทิสสฺส ผสฺสสฺส ปจฺจโย โหติฯ รูปาทีนิ, ปน พหิทฺธา อนุปาทินฺนานิ จ ผสฺสสฺส อารมฺมณํ โหนฺติ, น ตานิ จกฺขาทีนิ วิย สสนฺตติปริยาปนฺนกมฺมกิเลสนิมิตฺตปฺปวตฺติภาเวน ผสฺสสฺส ปจฺจยา โหนฺตีติ ปฐมาจริยวาเท น คหิตานิ, ทุติยาจริยวาเท ปน ยถา ตถา วา ปจฺจยภาเว สติ น สกฺกา วชฺเชตุนฺติ คหิตานิฯ

ตตฺถาติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺสปเทฯ เย ตาว อาจริยา มหาวิหารวาสิโนว ยถา วิญฺญาณํ, เอวํ นามรูปํ, สฬายตนํ, ผสฺสํ, เวทนญฺจ ปจฺจยํ, ปจฺจยุปฺปนฺนญฺจ สสนฺตติปริยาปนฺนํ ทีเปนฺตา วิปากเมว อิจฺฉนฺติฯ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโส’’ติ อภิธมฺมภาชนียปาฬิ (วิภ. 243) อารุปฺปํ สนฺธาย วุตฺตาติ ‘‘ฉฏฺฐายตนปจฺจยา ผสฺโสติ ปาฬิอนุสารโต’’ติ วุตฺตํฯ

สพฺเพ ผสฺสา น สมฺโภนฺตีติ โยชนาฯ