วิญฺญาณปจฺจยานามรูปปทวิตฺถารกถาวณฺณนา

[638] วิภาคา นามรูปานนฺติ นามสฺส, รูปสฺส จ ปเภทโตฯ

ตตฺถ นามสฺส ตาว ปเภทํ ทสฺเสนฺเตน กามํ วิญฺญาณมฺปิ นามเมว, ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺเน ปน อสงฺกรโต ทสฺเสตุํ ‘‘อารมฺมณาภิมุขํ นมนโต เวทนาทโย ตโย ขนฺธา’’ติ วุตฺตํฯ นิพฺพานสฺส ปเนตฺถ ปวตฺติกถายํ อปฺปจฺจยตฺตา, นมนฏฺฐาภาวโต จ ปสงฺโค เอว นตฺถิฯ นามนฏฺเฐน หิ ตํ นามํ, น นมนฏฺเฐนฯ เตสํ นามรูปานํ สุขาทิวเสน, ปถวีอาทิวเสน จ วิภาโคฯ

เอกํ สตฺตาวาสนฺติ อสญฺญสตฺตาวาสํฯ ปุริเมสุ จตูสุ, อสญฺญสตฺตาวาเส จาติ ปญฺจสุฯ

คพฺภเสยฺยคฺคหเณน ชลาพุชา คหิตาติ ‘‘อณฺฑชานญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ อณฺฑชานญฺจ อภาวกานนฺติ โยเชตพฺพํฯ สนฺตติสีสานีติ กลาปสนฺตานมูลานิฯ ยทิปิ วิการรูปานิ ปฏิสนฺธิกฺขเณ น สนฺติ, ลกฺขณปริจฺเฉทรูปานิ ปน สนฺตีติ ตานิ ปรมตฺถโต อปรินิปฺผนฺนานีติ วชฺเชนฺโต อาห ‘‘รูปรูปโต’’ติฯ ผสฺสาทิเก สงฺขารกฺขนฺธภาเวน เอกตฺตํ เนตฺวา ‘‘เตวีสติ ธมฺมา’’ติ วุตฺตํฯ อปเนตฺวาติ กลาปนฺตรคเต ปถวีอาทิเก สมานลกฺขณตาย อคฺคเหตฺวาฯ

เตสนฺติ พฺรหฺมกายิกาทีนํฯ วิตฺถาเรนาติ จตูสุปิ สนฺตติสีเสสุ รูปานํ อสงฺขิปเนนฯ

กามภเว ปน ยสฺมา เสสโอปปาติกานนฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ กามภเว โอปปาติกา วุตฺตา น สนฺติ, เยน เสสคฺคหณํ สาตฺถกํ ภเวยฺย, อณฺฑชคพฺภเสยฺยเกหิ ปน โอปปาติกสํเสทชา เสสา โหนฺตีติ เสสคฺคหณํ กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อถ วา พฺรหฺมกายิกาทิเกหิ โอปปาติเกหิ วุตฺเตหิ เสเส สนฺธาย ‘‘เสสโอปปาติกาน’’นฺติ อาหฯ เต ปน อรูปิโนปิ สนฺตีติ ‘‘กามภเว’’ติ วุตฺตํฯ อปริปุณฺณายตนานํ ปน นามรูปํ ยถาสมฺภวํ รูปมิสฺสกวิญฺญาณนิทฺเทเส วุตฺตนเยน สกฺกา ธมฺมคณนโต วิญฺญาตุนฺติ น วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สห ปวตฺตอุตุโตติ ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สห อุปฺปนฺนรูเปสุ เตโชธาตุโตฯ หทยวตฺถุโน ตงฺขณุปฺปนฺนตฺตา ปฏิสนฺธิจิตฺตสฺส วตฺถุทุพฺพลตาฯ