เอกวิธาทิวินิจฺฉยกถาวณฺณนา

[568] ปวตฺติภาวโตติ สํสารสฺส ปวตฺติภาวโตฯ จตุอาหารเภทโตติ จตุอาหารปฺปจฺจยวิเสสโตฯ เอเตน จตฺตาโร กพฬีการาทิอาหารวิเสเส, อชฺโฌหรณียวตฺถุ, สฬายตน, อวิชฺชา, อภิสงฺขารสงฺขาเต ตปฺปจฺจยภูตธมฺมวิเสเส จ สงฺคณฺหาติ , โอชฏฺฐมกรูป, เวทนา, ปฏิสนฺธิวิญฺญาณ, นามรูปสงฺขาเต ตนฺนิพฺพตฺตธมฺมวิเสเส จฯ

ปวตฺตกภาวโต ปวตฺติทุกฺขสฺสฯ รูปาภินนฺทนาทิเภโท รูปกฺขนฺธาทิอภินนฺทนเภโท, รูปารมฺมณาทิวเสนาปีติ วทนฺติฯ รูปตณฺหาทีนํ ปจฺเจกํ อเนกเภทตฺตา ฉ ตณฺหากายา, เตสํ เภทโตฯ

อุปาทาเนหิ อุปาทียตีติ อุปาทิ, อุปาทานกฺขนฺธปญฺจกํฯ ตนฺนิสฺสรณภูตํ นิพฺพานํ, ตสฺส วูปสโม ตํสนฺตีติ กตฺวา ตสฺส ยาว ปจฺฉิมํ จิตฺตํ, ตาว เสสตํ, ตโต ปรํ อนวเสสตญฺจ อุปาทาย สอุปาทิเสสนิพฺพานธาตุ, นิรุปาทิเสสนิพฺพานธาตูติ ทฺวิธา โวหรียติฯ ยถา จายํ เภโท โวหารโต, เอวมิตเรปีติ เต กติปเย ทสฺเสตุํ ‘‘ติวิโธ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อญฺญถา เอกสฺส สโต นิพฺพานสฺส กุโต เภโทติฯ

สมถวิปสฺสนาเภทโตติ เอตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิสมฺมาสงฺกปฺปา วิปสฺสนา, อิตเร สมถาติ วทนฺติฯ สีลมฺปิ หิ สมถสฺส อุปการกตฺตา สมถคฺคหเณน คยฺหตีติ เตสํ อธิปฺปาโยฯ อถ วา ยานทฺวยสฺส วเสน ลทฺโธ มคฺโค สมโถ วิปสฺสนาติ อาคมนวเสน วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ อยนฺติ อริยมคฺโคฯ สปฺปเทสตฺตาติ สีลกฺขนฺธาทีนํ เอกเทสตฺตาติ อตฺโถฯ เอกเทโส หิ ปทิสฺสติ อวยวภาเวน อปทิสียตีติ ปเทโส, อตฺตโน สมุทายํ ปติ สห ปเทเสนาติ สปฺปเทโสติ วุจฺจติ ยถา ‘‘สนิทสฺสนา ธมฺมา’’ติ (ธ. ส. ทุกมาติกา 9), สีลกฺขนฺธาทโย จ สพฺพโลกิยโลกุตฺตรสีลาทิสงฺคาหกา, อริยมคฺโค โลกุตฺตโร เอวาติ ตเทกเทโส โหติฯ

สชาติโตติ สมานชาติโต, วจีทุจฺจริตวิรติอาทิเภเทสุ สมานาย สีลชาติยาติ อตฺโถฯ

โอนตสหาโย วิย วายาโม ปคฺคหกิจฺจสามญฺญโตฯ อํสกูฏํ ทตฺวา ฐิตสหาโย วิย สติ อปิลาปนวเสน นิจฺจลภาวกรณสามญฺญโตฯ สชาติโตติ สวิตกฺกสวิจาราทิเภเทสุ สมานาย สมาธิชาติยาติ อตฺโถฯ กิริยโตติ สมาธิอนุรูปกิริยโตฯ