มคฺคนิทฺเทสกถาวณฺณนา

[562] อฏฺฐ ธมฺมาติ ‘‘กตมํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจ’’นฺติ อารภิตฺวา ‘‘สมฺมาทิฏฺฐี’’ติอาทินา ปาฬิยํ (วิภ. 205) ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทานิทฺเทเส อาคตา, ตเมว จ ปาฬิํ อาเนตฺวา อุทฺเทสวเสน อิธ จ วุตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิอาทโย อฏฺฐ ธมฺมา อตฺถโต ปกาสิตา, น มคฺคสจฺจนิทฺเทสวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ ยทิ อตฺถโต ปกาสิตา, กิมตฺถิยํ ปน อิธ กถนนฺติ อาห ‘‘อิธ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘เอกกฺขเณ ปวตฺตมานาน’’นฺติ อิทํ โลกิยกุสลจิตฺตุปฺปาเทสุ วิรติโย นานากฺขณิกา เอว โหนฺตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ เสสมคฺคธมฺมา ปน ตตฺถาปิ เอกชฺฌํ อุปฺปชฺชนฺติเยวฯ วิเสสาวโพธนตฺถนฺติ ปฏิปกฺขสมุคฺฆาตาทิปวตฺติอาการวิเสสสฺส อวโพธนตฺถํฯ วิตฺถารโต มคฺคกถา ปรโต อาวิ ภวิสฺสตีติ อาห ‘‘สงฺเขปโต’’ติฯ จตุสจฺจปฏิเวธาย ปฏิปนฺนสฺสาติ ยถา จตุสจฺจาภิสมโย โหติ, เอวํ สพฺพโส ปุพฺพภาคปฏิปตฺติยา ปริปูรณวเสน ปฏิปนฺนสฺสฯ อริยมคฺคสงฺขาตสฺส โยคสฺส สพฺภาวโต โยคิโนฯ กามํ อวิชฺชานุสยสมุคฺฆาเต ตเทกฏฺฐกิเลสานํ เลโสปิ นาวสิสฺสติ, วิชฺชาย ปน อวิชฺชา อุชุวิปจฺจนีกธมฺโมติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘อวิชฺชานุสยสมุคฺฆาตก’’นฺติ วุตฺตํฯ ปรโต มิจฺฉาสงฺกปฺปาทิคฺคหเณปิ เอเสว นโยฯ ธาตุปฺปกาสนรสาติ ปรมตฺถปกาสนรสา, จตุสจฺจวิภาวนกิจฺจาติ อตฺโถฯ มคฺคธมฺมานํ ปฏิปกฺขวิธมนากาโร สาติสยํ ปากโฏ หุตฺวา อุปฏฺฐาตีติ อวิชฺชานุสยสมุคฺฆาตกตํ สมฺมาทิฏฺฐิยา วตฺวาปิ อวิชฺชนฺธการวิทฺธํสนปจฺจุปฏฺฐานตา วุตฺตาฯ

ตถา สมฺปนฺนทิฏฺฐิโนติ ยถา อวิชฺชานุสยสมุคฺฆาโต โหติ, ตถา มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา สมฺปนฺนทิฏฺฐิโนฯ เอวญฺหิ จตุสจฺจปฏิเวธาย ปฏิปนฺนสฺส โยคิโนติ อิมมตฺถํ ตถา-สทฺโท อุปสํหรติฯ นิพฺพานารมฺมณตา ปน ตํสมฺปยุตฺตวจเนเนว โพธิตาฯ มิจฺฉาสงฺกปฺปนิฆาตกนฺติ กามสงฺกปฺปาทิมิจฺฉาสงฺกปฺปสมุจฺเฉทกํฯ อปฺปนารโสติ นิพฺพานารมฺมเณ มคฺคจิตฺตสฺส สมุปฺปาทวเสน ปวตฺตนโต อปฺปนากิจฺโจฯ

ตถา ปสฺสโต วิตกฺกยโต จาติ วุตฺตปฺปการาย สมฺมาทิฏฺฐิยา ปสฺสโต, นิพฺพานารมฺมเณ จ สมฺมาสงฺกปฺเปน จิตฺตํ อภินิโรปยโตฯ วจีทุจฺจริตสมุคฺฆาติกาติ จตุพฺพิธสฺสปิ วจีทุจฺจริตสฺส สมุจฺเฉทิกาฯ มุสาวาทาทีนํ วิสํวาทนาทิกิจฺจตาย ลูขานํ อปริคฺคาหกานํ ปฏิปกฺขภาวโต สินิทฺธภาเวน สมฺปยุตฺตธมฺมานํ ปริคฺคาหกสภาวา สมฺมาวาจาติ อาห ‘‘สา ปริคฺคหลกฺขณา’’ติฯ กายิกกิริยา กิญฺจิ กตฺตพฺพํ สมุฏฺฐาเปติ, สยญฺจ สมุฏฺฐหนํ ฆฏนํ โหตีติ สมฺมากมฺมนฺตสงฺขาตา วิรติปิ สมุฏฺฐานสภาวา วุตฺตาฯ สมฺปยุตฺตธมฺมานํ วา อุกฺขิปนํ สมุฏฺฐาปนํ กายิกกิริยาย ภารุกฺขิปนํ วิยฯ

อสฺสาติ โยคิโนฯ ตสฺมิํ สติ วิสุชฺฌนโต วิสุทฺธิภูตาฯ